Kentsel ve Çevresel Koruma

Yanıt Açıklaması: Kaynak yaratımı konusunda önemli gelişimler 2004 yılında, Kültür ve Tabiat Varlıkları Kanunu’nda bazı yasal değişiklikler yapılarak sağlanmıştır (5226 sayılı KTVKK hakkında değişikliklerin yapıldığı kanun). Taşınmaz Kültür Varlıklarının onarımına yardım sağlanması ve katkı payı için, belediyelerin topladıkları emlak vergisinin %10’unun il özel idaresi tarafından açılan bir hesapta birikmesi ve bu kaynağın kültür varlıklarının korunması amacıyla kamulaştırma, projelendirme, planlama ve uygulamada kullanılması öngörülmüştür. Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: 1975 yılı “Avrupa Mimari Miras Yılı” olarak ilan edilmiş

Yanıt Açıklaması: 1930’lu yılların başına kadar koruma anlayışı, sadece anıtsal yapıların restore edilerek yaşatılmasını kapsamıştır. 1931 yılında İtalya’da anıt eserlerin restorasyonu konusunda ilkeler belirlemek üzere toplanan Eski Eserler Yüksek Kurulu’nun 11 maddeden oluşan “Restorasyon Kartası (Carta Del Restaura)”, anıt eserlerin çevresi ile birlikte ele alınması gerektiği ifade etmekte ve “koruma” olgusu tek yapı ölçeğinden kentsel ölçeğe geçiş sürecinin başlangıcı olarak kabul edilmektedir. Bu süreçte Restorasyon Karta’sı ile anıtsal yapıların çevrelerindeki sivil yapılara özen gösterilmesi gerektiği kabulü yapılmakla birlikte, diğer sivil yapıların korunması yönünde herhangi bir girişimin ve kavramsal tartışmanın yapılmadığı görülmektedir. Kentsel ölçekteki korumanın düşünsel zemininin oluşması 1960’lı yılların ortalarına rastlamaktadır. Bu konu 1964 yılı Mayıs ayında Venedik’te toplanan “İkinci Uluslararası Tarihi Anıtlar Mimar ve Teknisyenleri Kongresi”nde gündeme gelmiş ve alınan kararlarla olumlu yönde somut adımlar atılmıştır. Toplantı sonuçlarının biraraya getirildiği belge olan “Venedik Tüzüğü” günümüz koruma anlayışının temeli olarak kabul edilmektedir.

Yanıt Açıklaması: Küresel Boyutlu Uluslararası Anlaşmalar: Bu anlaşmalar Birleşmiş Milletler çatısı altında oluşturulmuş olan anlaşmalardır. Küresel boyutlu anlaşmalar uluslarüstü ölçekli olan sorunlara, küresel önlemler almak, küresel ilkeler ve koruma ilkeleri belirlemek, koruma ve kullanmaya yönelik uluslararası standartları oluşturmak amacıyla gerçekleştirilmiş olan anlaşmalardır. Bu anlaşmalara örnek olarak; • Biyolojik Çeşitliliğin Korunmasına Dair Sözleşme, • Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi, • Kültür Varlıklarının Kanunsuz, İthal, ihraç ve Mülkiyet Transferlerinin Önlenmesi ve Yasaklanması için Alınacak Tedbirlerle İlgili Sözleşme, • Silahlı Bir Çatışma Hâlinde Kültür Varlıklarının Korunmasına Dair Sözleşme, • Su Kuşları Yaşama Ortak Alanı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Alanlar Hakkında Sözleşme, • Kuşların Korunmasına Dair Uluslararası Sözleşme, • Nesli Tehlikede Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme,

Yanıt Açıklaması: Koruma çalışmaları için yasal, yönetsel düzenlemeler yapmak, çeşitli uluslararası anlaşmalara imza atmak hukuksal açıdan gereklilik olsa da görülmektedir ki yeterli olamamaktadır. Çünkü “kentsel koruma” nın yasa koyucular, politikacılar tarafından fazlaca dile getirilmeyen bir başka boyutu olan “kültür” korumanın en önemli temel bileşenidir. “Koruma”, “kültür” arasında kuvvetli bir ilişki, içiçelik söz konusudur ve bu birlikteliğin iyi kurulması aynı zamanda kentlerin sürdürülebilirliğini de sağlamaktadır. Kentsel ve çevresel korumanın kültürel boyutu farklı bakış açıları ile ele alınabilir çünkü konu “kültür” olduğunda kültür kavramını etkileyen dinamikler çeşitlilik göstermektedir. Bu kapsamda korumanın kültürel boyutu “korumada kültürel bilinç”, “kültürel politikalar” veya “kültürel politikaların korumaya etkisi gibi bakış açıları ile irdelenebilir. Koruma-kullanma, koruma-yaşatma gibi kavramsal yaklaşımların pratikte gerçekleştirilememesinin öncelikle politik ve ekonomik olmak üzere pek çok nedeni bulunmaktadır Tüm maddeler doğru verildiğinden Doğru cevap C’dir.

Yanıt Açıklaması: 10.7.2004 tarihinde kabul edilen, 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nun büyükşehir belediyesinin görev, yetki ve sorumluluklarını açıklayan 7. maddesinde doğal, kültürel ve tarihî değerlerle ilgili görevlerinin arasında şunlar vardır; “Sürdürülebilir kalkınma ilkesine uygun olarak çevrenin, tarım alanlarının ve su havzalarının korunmasını sağlamak; ağaçlandırma yapmak; hafriyat toprağı, ..., deniz araçlarının atıklarını toplamak, toplatmak, arıtmak ve bununla ilgili gerekli düzenlemeleri yapmak.” Doğru yanıt D’dir.

Yanıt Açıklaması: Anıtlar: Tarih, sanat veya bilim açısından istisnai evrensel değerdeki mimari eserler, heykel ve resim alanındaki şaheserler, arkeolojik nitelikte eleman veya yapılar, kitabeler, mağaralar vb. yapılara verilen genel isimdir.

Yanıt Açıklaması: 1. Derece Arkeolojik Sitler: Korumaya yönelik bilimsel çalışmalar dışında bütünüyle korunacak sit alanlarıdır. 2. Derece Arkeolojik Sitler: Korunması gereken ancak koruma ve kullanma koşulları koruma kurulları tarafından belirlenecek, korumaya yönelik bilimsel çalışmalar dışında aynen korunacak sit alanlarıdır. 3. Derece Arkeolojik Sitler: Koruma-kullanma kararları doğrultusunda yeni düzenlemelere izin verilebilecek alanlardır. Doğru cevap A şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu da 1967 tarihînde Venedik Tüzüğü’nü kabul etmiştir. “Venedik Tüzüğü” nün kabul edilmesiyle birlikte ülkemiz de; • Tarihî eserlerin çevresiyle birlikte ele alınması gerektiğini, • Estetik, etnolojik veya antropolojik açıdan istisnai düzeyde evrensel bir değere sahip olan arkeolojik sitlerin de dahil olduğu, insan tasarımı eserlerin veya doğayla insanın birlikte yarattığı eserlerin bulunduğu alanlar olarak tanımladığı “sit alanı” kavramını, • Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi’nin (ICOMOS) Venedik Tüzüğü kapsamında, uzmanlar ile yerel yönetim ve sivil toplum temsilcilerinden bir üst kurul oluşturulmasını ve kentlerdeki koruma çalışmalarının bu üst örgüte bağlanarak projelendirilmesi gerektiği, ilkelerini kabul etmiş olmaktadır. Ancak bu kabuller uygulamaya yansıtılamamıştır. Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: Arkeolojik sit; tarih öncesinden Sanayi Devrimi sonrasına kadarki döneme ait kalıntıların bulunduğu alanlardır.

Yanıt Açıklaması: Ülkemizdeki mevcut yasal ve kurumsal yapılanma da, kültürel, tarihî ve doğal mirasın korunması sorumluluğunu Kültür ve Turizm Bakanlığına vermiştir. Kültür ve Turizm Bakanlığının yanı sıra, Vakıflar Genel Müdürlüğü, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Tarım ve Orman Bakanlığı, yerel yönetimlerle (il özel idareleri, belediyeler, köyler) birlikte, mülkiyetinde tarihî ve kültürel varlıklar bulunan tüm özel ya da resmî kişi ve kurumlarda yasal olarak tarihî ve kültürel varlıkların korunmasında doğrudan ya da dolaylı olarak sorumludur.

Yanıt Açıklaması: Medeniyet ve kültür genellikle aynı kavramlar olarak kullanılıp, belirli bir toplumda birbirlerini izleyen kuşakların birinci derecede önem verdikleri değerler, normlar, kuramlar ve düşünce biçimlerini içermektedir. Kültürel yapı kavramısosyoloji ve antropolojide olduğu gibi-planlama çalışmalarında da yerleşmelerin kimliklerini, içinde bulundukları bölge ya da alt bölgelerde üstlendikleri rolleri açıklamak için kullanılan bir kavramdır. Bu noktada ‘kimlik’ kavramının değişken dinamik bir kavram olduğunun, durağan kalamayacağının altını çizmek gerekmektedir. ‘Kimlik’ kavramı canlılar ya da nesneler için ayırt edici, farklılığı yaratan özellikler olarak tanımlanabilir Yerleşmelerin farklı yapıları yerleşme kimliği kavramıyla açıklanmaktadır. Bu kimlik uzun bir zaman dilimi içinde, yerleşmenin coğrafi yapısı, kültürel düzeyi, mimarisi, yerleşme dokusu, yerel gelenekleri, yaşam biçimi gibi tüm niteliklerinin karışımıyla biçimlenir. Yerleşme kimliğini oluşturan en önemli faktör ise doğal yapıyı oluşturan öğelerin farklılığı olup bu farklılıklar yerleşmeleri birbirinden ayırır, tanımlar, özgün kılar ve kimliği oluşturur. Beşeri kimliği oluşturan ise birey ve toplumdur. Bireyin kimliği yaşadığı çevre içinde olgunlaşır. Bireyin kendi geçmişiyle ilgili bilinçli, bilinçsiz tüm algıları, bilgileri, birikim ve deneyimleri, düşünceleri, davranışları, gelecek ile ilgili beklentileri ve tahminleri, gereksinim ve istekleri ayrıca içinde yaşadığı topluluğun âdet, gelenek, inanç ve beklentileri kimliğini biçimlendirir. Bu nedenle ‘kimlik’ belirli bir zaman içindeki kültürel yapının sahip olduğu nitelik olarak anlaşılmalıdır. Medeniyetler açısından ‘kimlik’ kavramının ayırıcı aynı zamanda en nesnel ölçütleri ‘dil’ ve özellikle ‘inanç’ unsurlarıdır. Bu nedenle insanlık tarihindeki temel medeniyetler büyük ölçüde dünyanın büyük dinleri ile tanımlanmış olup (tek tanrılı dinler öncesi içinde aynı genellemeyi yapmak mümkündür) özellikle Hristiyanlık ve İslamiyet gibi büyük dinler tarihsel süreç içinde çok çeşitli ırklardan halkları bir araya getirmişlerdir.

Yanıt Açıklaması: Özellikle 1950’lerden sonra hızlı ve çarpık kentleşme, plansız büyüme, ulusal ve yerel kalkınma politikalarında, konut ve kentleri tahribi ve planlama politikalarında ki yetersizlikler sonucu yıkıma uğrayan eski eserleri koruma çabaları gündeme gelmiş, imar faaliyetleri sırasında ortaya çıkabilecek imar ve eski eserler sorunlarını çözmek ve korunmalarını denetlemek üzere 02.07.1951 tarihinde 5805 sayılı yasanın yürürlüğe girmesi ile Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu (GEEAYK) kurulmuştur.

Yanıt Açıklaması: Kentsel kimliğin farklılaşması kentlerin bölgeleri içindeki rollerini netleştirirken birbirleri ile ekonomik, mekansal yapı değerleri ile de ayrışmalarını sağlamaktadır. Bu ayrışma bir yandan bölge bütününde gelişme odaklarını belirlerken bir yandan da kentsel kademelenmeyi oluşturmaktadır. Ancak küreselleşme ulusal ve uluslararası sermaye yatırımlarını kendi yerleşmelerine çekmek, ekonomik olarak kısa erimde en fazla gelişmeyi sağlamak adına özgün değerlere, kültürel birikimlere sahip olan kentlerin birbirlerini taklit etmelerine neden olmaktadır. Bu birbirlerine benzeme gayreti kentlerin kimliklerini yitirmelerine, yerel dinamiklerini gözardı etmelerine ve bir müddet sonra birbirlerine benzemenin sonucu bölgesel düzeyde ekonomik fayda sağlamamalarına neden olmaktadır. İstanbul ülkemizin hali hazırda en çok ve en düzensiz göç alan şehri durumunfdadır. Bu da şehrin kentsel kimliğini diğerlerine kıyasla daha fazla olumsuz etkilemektedir.

Yanıt Açıklaması: 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yasası (T.C. Resmî Gazete, 18113) ise 3. maddesinde koruma ve korunma için “taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarında muhafaza, bakım, onarım, restorasyon, fonksiyon değiştirme işlemleri; taşınır kültür varlıklarında ise muhafaza, bakım, onarım ve restorasyon işleridir” demektedir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: 1967 yılında kabul edilen Venedik Tüzüğü’nün etkileri 1973 yılında çıkan 1710 sayılı Eski Eserler yasasında da görülmektedir. Sit, tarihî sit, arkeolojik sit ve doğal sit sözcükleri ilk kez bu yasada yer almıştır. Koruma anlayışı parsel ölçeğinden alan ölçeğine taşınmış, buna pararlel olarak Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulunun yetki ve sorumluluk, görev alanı genişletilmiştir.Doğru yanıt C şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Kültür Varlığı: Kültür varlıkları toplumların, kültürlerin özetle insanın ürettiği, şekillendirdiği varlıklardır. Bu varlıklar ait oldukları dönemlerin kültürlerine, üretim ve yaşam biçimlerine, gelenek ve göreneklerine, alışkanlık ve yaşam biçimlerine kısaca insanlık tarihine ışık tutan belgelerdir. Bir anlamda insanlığın yaşam serüvenine ait belgeler olan bu varlıklar, bireysel olaylar, yapım teknikleri vb. değerlerin algılanmasına olanak verdiği kadar tarihin yorumlanmasına, açıklanmasına da yardımcı olan geçmişle bugünün bağını kuran varlıklardır (Xantos, Letoon, Divriği Ulucami ve Darüşşifası, saraylar, hanlar, kervansaraylar vb.).

Yanıt Açıklaması: Kayalık Kapadokya Bölgesi tarihî, kültürel ve özgün doğal yapısı nedeniyle korunması gerekli kentsel değerlerin üst üste olduğu bir alt bölgedir. Üst üste gelen kültürler birbirlerini yok etmeden ya da birbiri içinde yok olmadan devamlılıklarını sağlayabilmişlerdir.

Yanıt Açıklaması: Özellikle Avrupa’da II. Dünya Savaşı sonrasında yakılıp yıkılan kentlerin yeniden düzenlenmesi, yeniden inşa edilmesi sırasında koruma (anıtsal yapı ölçeğinde ağırlık kazansa da) kentsel ölçekte ele alınmıştır. Ülkemizde ise Osmanlı Devleti zamanında tek yapı ölçeğinde koruma adına birkaç önemli girişimde bulunulsa da Cumhuriyet Dönemi’nde doğal ve kültürel varlıkları korumak için yasal düzenlemeler yapılsa da yapılan yasal düzenlemelerin hayata geçirilmesi, uygulamaların yapılması her zaman sorunlu olmuştur. Kültür Varlıklarının korunması konusunda uluslararası anlaşmaların en önemlilerinden olan UNESCO sözleşmesinin 1982 yılında, Avrupa Mimari Mirasının Korunması Sözleşmesi4nin 1989 yılında imzalanmış olması bu konudaki geç kalındığını göstermektedir. Doğru cevap B’dir.

Yanıt Açıklaması: Sitler; Korunacak özellikleri bulunan doğal, ya da insan yapısı ya da ikisinin ortak ürünü olan alanlara “sit” denilmektedir. özelliklerine göre sitler doğal, tarihî, arkeolojik ve kentsel olarak sınıflandırılmaktadır. Arkeolojik sit; tarih öncesinden Sanayi Devrimi sonrasına kadarki döneme ait kalıntıların bulunduğu alanlardır. Doğru cevap E'dir.