Yaşlılarda Çatışma Ve Stres Yönetimi 1

Yanıt Açıklaması: Murray, ihtiyacı “kendi başına güç oluşturan varsayımsal yapılar” olarak tanımlamaktadır. Ona göre insan, içinde 20 tane temel ihtiyaç barındırmaktadır. Bunlar birbirinden daha etkili olmayıp her biri yerine ve kişiye göre baskınlık göstermektedir. Murray’ ın saptadığı 20 ihtiyaç; kabul etme, başarı, dostluk, saldırganlık, bağımsızlık, karşıt tepki kurma, savunma, yüceltme, hükmetme, kendini sergileme, zarardan kaçınma, vericilik, küçük düşmekten kaçınma, düzen, oyun ve eğlence, reddetme, cinsellik, zevk, yardım alma ve öğrenme olarak sıralanmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Yaşlanma süreci kalıtım, çevre, hastalık, ya­şantılar ve yaşantıların nasıl anlamlandırıldığı gibi faktörlerden etkilenir. Örneğin kişinin ailesindeki bireylerin yaşlanma hızı, yaşadığı koşulların zor ol­ması, ağır bir hastalık geçirmesi, yaşam deneyimleri ve acı veren zorlu yaşantılara maruz kalması gibi durumlar bireyin yaşlılık sürecini de belirler. Bu nedenlerle yaşlılık kişiden kişiye farklılık göstere­bilmektedir. Her bireyin kendine özgü bir yaşlan­ma süreci geçirdiği söylenebilir. Doğru yanıt E’dir.

Yanıt Açıklaması: Akıcı zekâ, eğitim ve deneyimden bağımsız biçimde, soyut muhakeme yapma, karmaşık ilişkileri kavrama yeterliğidir. Bireyler, yetişkinlik yıllarına girmeleriyle birlikte akıcı zekâlarında azalma yaşamaya başlarlar.

Yanıt Açıklaması: Maslow’un ihtiyaçlar piramidinde yer alan ilk basamak, fizyolojik ihtiyaçların karşılanmasıdır ve bu ihtiyaçlar fiziksel yaşamın devamını sağlamak için karşılanması gereken beslenme, su, nefes alma ve cinsellik gibi temel biyolojik ihtiyaçlardır. İkinci sırada güvenlik ihtiyacı gelmektedir. Bu ihtiyaç ise insanların kendilerini güvende ve tehlikeden uzak hissetmele­rine dayanır. Maslow, birinci ve ikinci basamaktaki ihtiyaçları vurgularken yaşamın devamı için zorunlu olan harekete geçme güdüsüne de atıf yapmaktadır. Üçüncü ihtiyaç olan sevgi ve ait olma ihtiyacı ise diğer insanlar ile sevgi temelinde bir ilişki kurmaya ve sosyal bir gruba ait olmaya yönelik bir ihtiyaç­tır. Dördüncü ihtiyaç saygı ihtiyacıdır . Saygı ihtiya­cı, öz güven ve saygınlık çabalarını kapsamaktadır. Son ihtiyaç ise kendini gerçekleştirme ihtiyacı olarak tanımlanmış olup, bireyin tüm kapasitesini en üst düzeyde geliştirme ihtiyacını kapsamaktadır (Ger- rig ve Zimbardo, 2012). Maslow, bireylerin ihti­yaçlarının hiyerarşik olduğunu belirterek ihtiyaçları sınıflandırmaktadır ve bu ihtiyaçları bir piramitle simgelemektedir. Alt basamak tatmin olmadan bir üst basamağa geçilemeyeceği genel bir kuram ol­makla beraber özel durumlarda kişinin bu sırayı bozabileceği de ifade edilmektedir.

Yanıt Açıklaması: Özer (2001) tarafından yapılan araştırmada, huzurevinde yaşayan yaşlıların aile ortamında yaşayanlara göre öz bakım gücünün daha fazla olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Yanıt Açıklaması: 1982 Anayasası’nın 61. maddesinde yaşlılara yönelik olarak “Yaşlılar devletçe korunur. Yaşlılara devlet yardımı ve sağlanacak diğer haklar ve kolaylıklar kanunla düzenlenir.” hükmü yer almaktadır.

Yanıt Açıklaması: Stres hakkındaki bilgilerimiz; kaçınılmaz olduğu, olumsuz olaylarla bağlantılı olabildiği gibi, olumlu olaylarla birlikte de gelişebildiği ve öznel olduğu yani aynı durumla aynı koşullarda karşılaşan bireyler ikiz bile olsa, her bireyin kendine özgü biçimde, düzeyde ve yoğunlukta yaşadığıdır.

Yanıt Açıklaması: Yaşlı kadınlar bakımevinde olmaktan hoşnuttur çünkü/ ve orada akranlarıyla birlikte olmaktan mutludur. Bu gösteriyor ki kadınlar tıbbi nedenlerden çok sosyal nedenlere bağlı olarak kurumda yaşama­ya yönelmektedirler.

Yanıt Açıklaması: İnkâr, durumun gerçekliğini reddetme, görmezden gelme çabalarıdır. Uzak durma, stres yaratan durum, olay ya da uyarıcı hakkında düşünmeyi reddetme eylemlerini içerir. Sosyal destek arama, kişinin hissettiği duygular hakkında birileriyle konuşması, deyim yerindeyse içini boşaltmasıdır. Yüzleştirici başa çıkma, probleme neden olan kişiye ya da kişilere öfkenin aktarılmasıdır. Kaçma-kaçınma ise yiyecek, içki, sigara, ilaç kullanarak kendini daha iyi hissetme çabalarını içerir ve haz almacı kaçınmacılık olarak isimlendirilmiştir. Gamze’nin yaşadığı durum da tam olarak buna bir örnektir.

Yanıt Açıklaması: Yaşlılık dönemindeki bireylerin stresin etkilerine karşı çok zayıf olduğu bilinmektedir. Yaşlılık döneminde sık karşılaşılan bir stres kaynağı olan yaşlının eşinin ölüm nedeniyle kaybı, yaşlıların fiziksel ve psikolojik sağlığı üzerinde çok önemli etkilere sahiptir. Eşini kaybetmiş olan yaşlıların, izleyen aylardaki ölüm oranlarının yüksekliği dikkat çekicidir. Yaşlılık döneminin doğal sonuçları olarak, yaşlılarda ortaya çıkan yeti kayıpları, yaşlının bağımsız hareket etme, öz bakım becerilerini kullanma, özgür olma, alıştığı çevrede yaşamını sürdürme gibi ihtiyaçlarını karşılama biçimlerinde değişiklik yaratarak stres kaynağı olmaktadır.Aynı zamanda yaşadıkları stres, yaşlıların ölüm risklerini de arttırmaktadır. Yaşlıların algıladıkları sosyal destek, yaşadıkları yalnızlık hissini, depresyonu ve fiziksel sağlık sorunlarını azaltmaktadır. Ancak sosyal desteğin her zaman yararlı olmadığı, güçlü bir sosyal ağın kimi durumda diğer destekleri engelleyebildiği de bulunmuştur. Araştırma bulguları, yaşlının sosyal ağının genişliğindense, algıladığı desteğin kendi yararına ilişkin algısının önemli olduğunu yansıtmıştır.

Yanıt Açıklaması: Yaslıların stresle başa çıkma yolları, Folkman ve Lazarus’un Stresle Basa Çıkma Modelindeki kavramlaştırmadan da yararlanarak, bilişsel yönü ağır basan, problem odaklı, duygu odaklı, fiziksel yönelimli ya da sosyal yönü ağır basan bir biçimde de şekillenebilir.

Yanıt Açıklaması: Yaşlanma kavramına ilişkin Dünya Sağlık Örgütü (WHO)’nün sınıflamasına bakıldığında yaşlılığın üç aşamadan oluştuğu görülmektedir. Buna göre (Akt; Yumurtacı, 2013): • 65-74 yaş “Genç Yaşlılık”, • 75-84 yaş “İleri Yaşlılık”, • 85+ yaş “Çok İleri Yaşlılık” olarak adlandırılmaktadır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Tüm canlılarda olduğu gibi, insan da doğası gereği dışarıdan gelen tehlikelere karşı kendi bütünlüğünü korumak ister. Maslow (1970), insanların sahip olduğu ihtiyaçları beş kategoriye ayırmıştır ve bunları basit biyolojik ihtiyaçlardan karmaşık ihtiyaçlara doğru sıralamıştır.

Yanıt Açıklaması: Yaşlı bireyler açısından kuramın önemi şu şekilde özetlenebilir. Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi kuramında belirttiği üzere güvenlik ihtiyaçlarından biri olan barınma ihtiyacı tıpkı yeme içme ihtiyacı kadar önemlidir. Yaşlıların çoğunluğu “yerinde yaşlanma” yı tercih etmektedir. Yerinde yaşlanma, yaşamını sürdürdüğü ortamda yaşlanma ve yaşamın geri kalan yıllarını burada geçirme anlamını taşımaktadır. Diğer bir ifadeyle “yerinde yaşlanma” aşina olduğu ev, toplum ve çevrede dostlarıyla yaşamını sürdürmektir (Sivam ve Karuppannan, 2008). Güvenlik ve korunmayı da sağlayan, destekleyici ve sevgi dolu ilişkilerin yaşandığı evler, yaşlılar için güvenlik, ait olma ve kendini gerçekleştirme gibi psikolojik ihtiyaçların tatmin edici şekilde karşılanmasının temelini oluşturmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Yaşlı bireylerin yaşamlarındaki stres kaynaklarını; biyolojik, sosyal ve ekonomik olarak da gruplamak olasıdır. Yaşlı bireylerin biyolojik olarak bozulma yaşlanma; sosyal olarak yalıtım ve ekonomik olarak yoksunluklarla karşılaşmakta oldukları gözlenmektedir .

Yanıt Açıklaması: Stresle başa çıkma konusunda en yaygın olarak kullanılan Folkman ve Lazarus’un geliştirmiş oldukları modelde başa çıkma çabaları, problem odaklı ve duygu odaklı olmak üzere iki grup altında toplanmıştır. Problem odaklı başa çıkma, tehdit edici olayı ortadan kaldırma veya onun etkisini azaltma biçiminde problem çözme ve işlem yolları üzerinde odaklaşma gibi stresli durumun unsurlarını doğrudan değiştirmeye yönelik etkinlikleri içerir.

Yanıt Açıklaması: Yaşlılık dönemi stres kaynaklarının kısa süreli ya da uzun süreli olarak da işlev gördüğünü söyleyebiliriz. Stresi; akut (kısa süreli) ve kronik (süreğen) stres olmak üzere iki ana başlıkta toplamak olasıdır. Kısa süreli stres, stresi belirleme yönündeki görüşmeden önceki 12 ay içinde oluşmuş durumlarla ilgilidir. Olumsuz yaşam olaylarının 12 ay öncesine dayanması, bağlantılı olan stresin süreğen olduğunu yansıtır. Süreğen stresin kısa süreli olana göre, sağlık ve iyi oluş üzerinde süreklilik arz eden ve yıkıcı olan olumsuz etkileri vardır.

Yanıt Açıklaması: Yaşlılık, yaşlanma ve ihtiyarlık gibi kavram­lar zaman zaman karışabilen kavramlardır. Bazı durumlarda birbirleri yerine kullanıldığı da gö­rülmektedir. Bugün pek çok ülkede 65 yaş, yaş­lılığın başlangıcı olarak kabul edilmektedir ve bu dönemde bireyler zorunlu emekli olmaktadır. Bu dönem “Üçüncü yaş dönemi”, “Altın çağ”, “Yeşil yıllar” gibi isimlerle de ifade edilmektedir. Beğer ve Yavuzer (2012)’e göre yaşlılık söz­lük anlamı olarak yaşın artması ile yaşın etkilerini görme olarak tanımlanmaktadır. Bu etkilerden ba­zısı doğurganlığın azalması ve ölümün artmasıdır. Yaşlanma kavramına ilişkin Dünya Sağlık Örgütü (WHO)’nün sınıflamasına bakıldığında yaşlılığın üç aşamadan oluştuğu görülmektedir. Buna göre: 65-74 yaş “Genç Yaşlılık”, 75-84 yaş “İleri Yaşlılık”, 85+ yaş “Çok İleri Yaşlılık” olarak adlandı­rılmaktadır. Doğru yanıt C’dir.

Yanıt Açıklaması: Günlük yaşamda teknoloji kullanımının yaygınlaşması, yaşlılar için yaşamı kolaylaştırıcı olabildiği gibi, zorlaştırıcı da olabilmektedir. Giderek yaygınlaşan akıllı telefonlar, bu özellik ile paralel giderek, daha “akıllı ve becerikli kullanıcıları!” gerektirmektedir. Yaşlıların bağımsız olmaları, güvende olmaları, yakınları ve bakıcılarından da ayrı bir yaşamı yönetebilmeleri açısından önemli işlevleri olabilecek cep telefonlarının dokunmatik olmaları, yaşlıların öğrenmelerini ve kullanmalarını zorlaştıracak derecede karmaşık olmaları ve hâlâ bu gelişim dönemindekiler için yazılımların geliştirilmemiş olması, yaşlıların da yakınlarının da stres yaşamalarına ortam yaratmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Türkiye’de 1970’lerden itibaren 65 yaş ve üzerindeki nüfusun toplam nüfus içindeki payı artmıştır. Yaşlı nüfusun alt sınıflamalarına göre baktığımızda genç yaşlı olarak tanımlanan 65-74 yaş grubundaki nüfus 1940’ta yüzde 2,4 iken 2010 yılına gelindiğinde ise neredeyse iki katına çıkmıştır (yüzde 4,4).