Orta Asya ve Kafkaslarda Siyaset

Yanıt Açıklaması: Truman, dış yardım için tahsis edilen 400 milyon dolardan 150 milyon doların Türkiye’ye ayrılmasını talep etti. Amerikan Başkanı şu şekilde konuştu:“Günümüzde neredeyse her ulus alternatif yollar seçmek durumundadır. Bu, genellikle özgür bir seçim değildir. Birinci yol çoğunluğun iradesine dayanmaktadır. İkinci yol, çoğunluğa cebren dayatılanazınlığın iradesine dayanmaktadır. ABD’nin politikasının, silahlı azınlığın veya dış baskıların boyunduruğuna direnen bağımsız halkların desteklenmesiolduğuna inanıyorum... Bağımsız halklara kendikaderlerini çizmeleri için yardım etmeliyiz... Buitibarla, Kongre’den, Yunanistan ve Türkiye’ye yardım edilmesine yetki vermesini talep ediyorum” Buaçıklama Truman Doktrini olarak adlandırıldı. Doğru yanıt D'dir.

Yanıt Açıklaması: 19. yüzyılda Kafkasya’da bağımsız Türk hanlıklarından bazıları şunlardı: Şirvan, Şeki, Talış, Lenkeran, Karabağ, Kuba, Gence, Revan, Bakü, Derbend ve Nahçivan.

Yanıt Açıklaması: 19 Mart 1945 günü Sovyetler Birliği tek taraflı olarak 1925 tarihli anlaşmanın “açık şekilde günün şartlarına artık cevap vermediği” gerekçesiyle yenilenmeyeceğini açıkladı. Sovyet tarafı, belgede belirtildiği üzere kısa süre önce Londra’da gerçekleştirilen bir basın toplantısında “Çanakkale Boğazı’nın geleceği ve Türk-Sovyet Anlaşması’nın gözden geçirilmesinin birbiriyle hiçbir bağlantısı olmayan iki farklı konu olduğunu ifade eden” Türkiye Dışişleri Bakanı Hasan Saka ile aynı fikirde değildi. Doğru cevap D’dir.

Yanıt Açıklaması: Kafkaslar ve Orta Asya tarih boyunca önemli medeniyetler ve devletlerin kurulduğu bir bölgedir. Türklerin ana yurdu olarak bilinen Orta Asya, eski kaynaklarda Türkistan olarak bilinmektedir. Kafkasya da birçok yönüyle Türkistan’ın devamı özelliğini taşır. 20. yüzyılda daha çok Rus ve Çin hakimiyeti altında kalan bölgede Türk kökenli sözcüklerin kullanımı en aza indirilmiştir.

Yanıt Açıklaması: Rusya’ya karşı savaş devam ederken 1788’de Avusturya Osmanlı’ya, İsveç Rusya’ya karşı savaş açtı. 1789’da savaş devam ederken I. Abdülhamid Kırım’ı kaybettiğinden dolayı kederinden öldü. Aynı yıl Fransız İhtilali’nin gerçekleşmesi üzerine, Rusya ve Avusturya endişeye kapılarak 1791 Ziştove ve 1792 Yaş Antlaşmalarını imzaladılar.

Yanıt Açıklaması: ABD Dışişleri Bakanı, Harp ve Donanma Bakanlarıyla yaptığı toplantı temelinde, 27 Şubat’ta Başkan Truman’a bir bilgi notu gönderdi. Notta, Rusların sinir harbi gerçekleştirmek suretiyle, Türk ordusunu mobilize hâlde tutarak ekonomisinde, mevcut zayıf iktisadi yapısıyla uzun süre destekleyemeyeceği bir açığa neden olduğu kayıtlıydı. Başkan Truman notu ciddiye aldı, aynı gün Yunanistan ve Türkiye’nin ekonomik ve maddi yardım almaya devam edeceğini açıkladı. Truman, dış yardım için tahsis edilen 400 milyon dolardan 150 milyon doların Türkiye’ye ayrılmasını talep etti. Bu açıklama Truman Doktrini olarak adlandırıldı. Konunun 22 Nisan’da Senatoda, 9 Mayıs’ta Temsilciler Meclisinde tartışılmasından sonra, Kongre 22 Mayıs 1947’de “Yunanistan ve Türkiye’ye Yardıma Dair Kanunu” onayladı. Ertesi gün Başkan, Türkiye’ye askerî yardıma resmiyet kazandıran kanunu da imzaladı. Doğru cevap D’dir.

Yanıt Açıklaması: Verilen öncüllerin hepsi Sovyetler Birliği'nin taleplerindendir. Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: Ermenistan’da bağımsızlık sonrası ilk Cumhurbaşkanı Levon Ter- Petrosyan, 1998’de yerini Robert Koçaryan’a bırakmak zorunda kaldı. Koçaryan’ın iki dönem devlet başkanlığından sonra 2008’de yerini Serj Sarkisyan’a bırakmıştır.

Yanıt Açıklaması: Rusya’nın Kafkaslar ve Türkistan’a karşı politikaları ile Osmanlı ilişkilerinde genellikle paralellik izlenmiştir. Kuzeyden Osmanlı aleyhine genişleyen Rusya ile 1774’te Küçük Kaynarca Antlaşması yapılmıştır. Böylece Osmanlı Kırım’daki hâkimiyetini kaybetmiş fakat Halîfe-i Müslimîn olarak Rusya’daki Müslümanların dinî lideri olduğunu antlaşma metnine koymuştur. Bu antlaşma ile bağımsız hâle getirilen Kırım, 1783’te Ruslar tarafından işgal edilmiştir. Doğru cevap B’dir.

Yanıt Açıklaması: TRACECA: Transport Corridor Euro­pe-Caucasus-Asia: Avrupa-Kafkasya-As­ya Ulaşım Koridoru. Çin’den Avrupa’ya uzanan tarihî İpek Yolu’nun bir bakıma bugünkü karşılığıdır. AB’nin öncülüğün­de Kırgızistan’dan Polonya’ya kadar uza­nan ulaşımda iş birliği olup günümüzde uluslararası örgüt statüsündedir. Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra TACIS (Technical Assistance for CIS: BDT Üye­lerine Teknik Yardım) projesinin uygulama alanı durumundaki TRACECA’nın kuru­luş sözleşmesi 1998’de imzalanmış olup ör­gütün merkezi Bakü’dedir. Örgütün üyeleri Azerbaycan, Türkiye, Bulgaristan, Erme­nistan, Gürcistan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Romanya, Tacikistan, Türk­menistan, Moldova, Ukrayna ve İran’dır. AB örgüte doğrudan taraf olup dolayısıyla AB üyeleri de örgüt üyesi durumundadır.

Yanıt Açıklaması: 1 Ağustos’ta imzalanan Berlin Konferansı’nın Nihai Protokolü'nde, sadece Karadeniz Boğazlarından geçişten bahsedilmiştir. Diğer öncüller doğrudur. Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Gürcistan Rusya’nın askerî harekatından sonra, 12 Ağustos 2008’de bu ittifaktan ayrıldığını bildirmiştir. Böylece BDT, on bir ülkenin üyesi olduğu bir topluluğa dönüşmüştür. Doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: Sorunun yanıtı 43-45 sayfalar arasında yer almaktadır.

Yanıt Açıklaması: Sovyet Rusya’nın aracılığıyla üç Sovyet Cumhuriyeti; Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan ile Kâzım Karabekir’in temsil ettiği TBMM Hükümeti arasında 13 Ekim 1921’de Kars Antlaşması imzalandı.

Yanıt Açıklaması: Sovyet Rusya’nın aracılığıyla üç Sovyet Cumhuriyeti; Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan ile Kâzım Karabekir’in temsil ettiği TBMM Hükümeti arasında 13 Ekim 1921’de Kars Antlaşması imzalandı. Buna göre: Üç Cumhuriyet de, Moskova Antlaşması’nı kendileri için de geçerli sayıyordu. Böylece Türkiye’nin doğu sınırı kesinleşti ve Ermeni Sorunu da sona erdi. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği 1991’de dağıldıktan sonra bağımsız olan Ermenistan Kars Antlaşması’nı tanımadı.

Yanıt Açıklaması: Ignatiyev’in Türkistan raporuna göre “Rusya bu ülkeleri işgale derhal başlamalıdır. Yalnız bunun için Rus kanının dökülmesine fazla lüzum yoktur. Zira buradaki üç Türk hanlığı arasında yeteri kadar ihtilaf vardır. Rusya’nın yapması gereken bu ihtilafları körükleyerek devletleri birbirine düşürmektir. İhtilafların savaşa dönüşmesi için de uygun olan devlete silah ve mühimmat yardımı vadedilerek savaşın çıkması sağlanmalıdır”. Doğru cevap E’dir.

Yanıt Açıklaması: 1947 yılının başlarında Sovyetler Birliği, Hatay sorununu Türkiye üzerinde yeni bir baskı unsuru olarak kullanmak üzere, Suriye’yi Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyine gitmeye zorladı. Sovyet Maslahatgüzarı Pavel Yershov ile Suriye Büyükelçisi arasındaki ilk görüşmeler, 1947 yılının Ocak ayında Ankara’da büyük bir gizlilik içerisinde gerçekleştirildi. 26 Ocak’ta, Yershov’un verdiği bilgileri değerlendiren Vladimir Dekanozov, ülkesinin Güvenlik Konseyine gitmesi hâlinde Sovyetler Birliği’nin bunu destekleyeceğini, Suriye Büyükelçisine bildirmesi yönünde Sovyet Maslahatgüzarına talimat verdi. Doğru cevap B’dir.

Yanıt Açıklaması: 4 - 11 Şubat 1945'te Winston Churchill, Franklin Roosevelt ve Joseph Stalin'i Livadiya’da bir araya gelmişlerdir. Yalta Konferansı olarak bilinir. Doğru Yanıt E'dir.

Yanıt Açıklaması: Mali/askerî desteğini Türkiye’ye doğru genişleten Amerika yalnızca Türkiye’yi savunma isteğini değil, aynı zamanda kendini ve tüm diğer ülkeleri Bolşevik ve Slav saldırganlığından koruma amacını da güdüyordu. Doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: Tüm yabancı Ermeni kuruluşları, istisnasız şekilde, Kars, Ardahan, Erzurum, Trabzon ve Bitlis’in Sovyet Ermenistan’a ve SSCB’ye iadesini talep etmişlerdir. Van bu illerden değildir. Doğru cevap C'dir.