Orta Asya ve Kafkaslarda Siyaset

Yanıt Açıklaması: BDT Avrupa Atlantik ittifakının devamı olarak yorumlanan NATO’nun genişlemesine ve Rusya ana vatanını tehdit etmesine karşı bir kalkan olarak kurgulanmıştır

Yanıt Açıklaması: 30 Mayıs 1953’te Molotov yaptığı açıklamayla "Sovyet Hükümeti SSCB’nin Türkiye üzerinde herhangi bir toprak talepleri olmadığını teyid etmektedir.” demiştir. Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Moskova’da gerçekleşen başarısız darbeden birkaç hafta sonra 31 Ağustos 1991'de Kırgızistan bağımsızlığını ilan etmiş ve Askar Akayev ilk Cumhurbaşkanı olmuştur.

Yanıt Açıklaması: Altay-Sibirya Türkleri: Altay, Hakas, Karagas, Koybal, Sabir, Televüt, Togol, Tuva, Yakut... Batı Türkleri: Türkiye, Azerbaycan, Ahıska, Batı Trakya, Güney Azerbaycan, Kerkük, Kıbrıs, Kaçar... Doğu Avrupa Türkleri: Gagauz, Başkurt, Çuvaş, Kazan, Karaçay, Nogay, Kırım, Polonya Tatarları... Türkistan Türkleri: Kazak, Kırgız, Özbek, Türkmen, Uygur, Karakalpak (Osmanlı Devleti ile Kafkasya, 1992, XX).

Yanıt Açıklaması: BDT’nin başlıca organları; Devlet Başkanları Konseyi (DBK), Hükümet Başkanları Konseyi (HBK), Parlamentolararası Asamble, Ekonomik Mahkeme, Dışişleri Bakanları Konseyi, Savunma Bakanları Konseyi ve Sınır Korumaları Komutanları Konseyidir. Ayrıca yaklaşık 70 adet yan ve koordinasyon kuruluşu faaliyet göstermektedir.

Yanıt Açıklaması: Rusya’nın Kafkaslar ve Türkistan’a karşı politikaları ile Osmanlı ilişkilerinde genellikle paralellik izlenmiştir. Kuzeyden Osmanlı aleyhine genişleyen Rusya ile 1774’te Küçük Kaynarca Antlaşması yapılmıştır. Böylece Osmanlı Kırım’daki hâkimiyetini kaybetmiş fakat Halîfe-i     Müslimîn olarak Rusya’daki Müslümanların dinî lideri olduğunu antlaşma metnine koymuştur (Gürün, 1984: 517). Bu antlaşma ile bağımsız hâle getirilen Kırım, 1783’te Ruslar tarafından işgal edilmiştir.

Yanıt Açıklaması: Türk Sovyet ilişkileri bu sürtüşmelerden sonra 1960’lı yıllarda normale dönmeye başladı. 28 Haziran 1960’da Komünist Parti Genel Sekreteri Kruşçev, Başbakan Cemal Gürsel’e tekrar tarafsızlık çağrısında bulundu. Mayıs 1963’te iki ülke arasında ticaretin geliştirilmesine yönelik bir protokol imzalandı. 1965 yılında Sovyet Dışişleri Bakanı Gromyko Ankara’yı ziyaret etti. Doğru cevap C’dir.

Yanıt Açıklaması: 17 Aralık 1925 tarihli Türk-Sovyet Dostluk ve Tarafsızlık Anlaşması’nın feshedileceği, 19 Mart 1945 tarihinde bildirildi. Sovyet Dışişleri Bakanı Molotov, Türkiye’nin SSCB’deki Büyükelçisi Selim Sarper’i kabul ederek 1925 yılında imzalanan anlaşmanın iki ülke arasındaki dostluğu geliştirmek açısından önemli olduğunu belirtti. Ancak Molotov “özellikle İkinci Dünya Savaşı sırasında meydana gelen değişiklikler nedeniyle, anlaşmanın yeni şartları karşılayamadığı ve ciddi iyileştirmeler yapılmasına ihtiyaç duyulduğunu” ekledi. Doğru cevap A’dır.

Yanıt Açıklaması: ABD’nin öne sürdüğü tek kutupluluk hipotezine karşı çıkan Rusya, bu maksatla Çin ile Şanghay İşbirliği Örgütünü kurarak Avrasya bölgesinde ABD askerî varlığını dengeleme eğilimini ön plana çıkarmıştır.

Yanıt Açıklaması: Potsdam Konferansı 17 Temmuz 1945 tarihinde başladı. Üç gün sonra, 20 Temmuz’da, Viacheslav Molotov, İngilizlerin Moskova’ya tevdi edilen 7 Temmuz tarihli Notasına cevap verdi. Muhtemelen Eden ile yaptığı görüşme Molotov’u, Türkiye’den toprak iddialarının ve egemenliğe tecavüzün, Konferans’ta gündeme getirilmesinin zor olacağına ikna etmişti. Cevabında, Sovyet Dışişleri Bakanı, Sovyetlerin Türk Hükûmetiyle görüşmelere girerek Müttefiklerle daha önceki hiçbir anlaşmayı bozmadığını, zira Sovyetleri “Boğazlar konusunu ilgilendirecek” bir ittifak anlaşması imzalamaya davet edenin Türkiye olduğunu açıklamaya çalıştı. Notada Türkiye hükûmetine “bu anlaşmanın sadece Boğazlar ve Sovyetler Birliği’nden ilhak edilen ve 1921 yılında Türkiye’ye katılan topraklar sorununun çözülmesiyle imzalanabileceği bildirildi” deniyordu. Doğru cevap C’dir.

Yanıt Açıklaması: İlk yıllarda İngiltere de Rusya da, ticari menfaatleri gereği Kaşgarya’yı tanıdılar. Hemen ticaret heyetleri gönderilmeye başlandı, anlaşma girişimleri oldu. Fakat İngiltere Bedevlet (Yâkub Han) hâkimiyetine güvenmiyordu. Özellikle Osmanlı ile sıkı bağları rahatsız ediyordu. Kuruluşundan itibaren, İngiliz heyetler ve temsilcileri kabul eden Kaşgar Emîri, zaman zaman Hindistan’a heyetler gönderdi. İlk Kaşgar-İngiliz Ticaret Antlaşması, 1872’de imzalandı.

Yanıt Açıklaması: Kafkaslar, Türkistan ve genel olarak Rusya’daki Türklerle ilgili, işgal sonrası Rus kültür politikasında en önemli isim, Nikolay İvanoviç İlminsky’dir. İlminsky, Türklerin Kiril alfabesi kullanmasını, Arap haflerini bırakmalarını ve Türkçedeki Arapça, Farsça kelimelerin öz Türkçe olanlarla değiştirilmesi gerektiğini söylemiştir. Doğru cevap E’dir.

Yanıt Açıklaması: 1881 yılında gerçekleşen savaşlarda Türkmenler büyük kahramanlıklar göstererek ülkelerini savundular. Nihayet, Türkmen kabilelerinin en büyük dayanağı olan Göktepe, İran Devleti’ne bağlı Yamud kabileleri atlılarının yardımı ve İran’ın müsamahası ile Rusların eline geçmiş oldu. 1884 başında ise Merv, Rusya’nın hâkimiyetine geçti. Türkmenistan’da Göktepe denilen bu savaşlar ile Rusya Türkistan’daki son Türk devletini de ortadan kaldırmış oldu.

Yanıt Açıklaması: USS Missouri’nin 6 Nisan 1946 tarihinde İstanbul’a gelişi Sovyetlerin İran’dan çekilmesi kadar sansasyona yol açtı. 1944 yılında vefat eden Türkiye’nin Amerika Birleşik Devletleri Büyükelçisi Mehmet Münir Ertegün’ün naaşını taşıyan savaş gemisinin ziyareti, açıkça ABD’nin Türkiye’nin arkasındaki desteğini gösteriyordu. USS Missouri, Başkan Truman’ın Özel Temsilcisi Alexander W. Weddell ile bir grup gazeteciyi Türkiye’ye getirmişti. Gazetecileri kabul eden Başbakan Saraçoğlu, Türk milletinin “Amerika Birleşik Devleti’nin dostu” olarak ifade edilmesinden gurur duyduklarını ifade etti. Türk milleti bu atfı, İkinci Dünya Savaşın’da gösterdiği bağlılıkla kazanmıştı. Sovyetlerin Boğazlarda askerî üs elde etmesi ile toprak taleplerine ilişkin bir soru üzerine Başbakan, ABD’nin Türkiye’ye yönelik herhangi bir tehdite karşı Türkiye’yi koruyacağını söyledi. Doğru cevap E’dir.

Yanıt Açıklaması: Buhara  Emirliği  ile Hokand arasında savaş çıkartılıp Hokand askeri ve siyasi bakımdan tamamen zayıflatıldıktan sonra, 1864’te Rus birlikleri tarafından işgal edilmiştir. Zaten İgnatiyev de raporunda Buhara Emirliği ile Hokand Hanlığı’nın önce birbirlerine düşürülerek Rus nüfuzu altına alınmalarını, sonra da fiilen işgal edilmelerini teklif eder. 1865 senesinde Hokand, 1868 senesinde Buhara Emirliği ve l873 senesinde ise Hive Hanlığı ortadan kaldırılarak Batı Türkistan’ın işgali tamamlanır. Doğru cevap A’dır.

Yanıt Açıklaması: Rusya’nın Kazan ve Astrahan hanlıklarını işgal ederek son derece kanlı bir şekilde sivil halkı da imha etmesi, ilk emperyalist genişlemesi kabul edilir. Rusya’nın prenslikten çarlığa geçişte yayılmacı politikasının temelleri Deli Petro (1672-1725) ile atılmıştır. Onun vasiyetleri bütün ahfadına, güneye doğru istila için vazgeçilmez bir anayasa oluşturmuştur. Doğru cevap A’dır.

Yanıt Açıklaması: Nazarbayev, Eylül 1989’da aldığı bir karar ile resmî dilin Kazak Türkçesi olduğunu ilan etti.

Yanıt Açıklaması: 12 Haziran 1991’de Rusya Federasyonu’nda başkanlık seçimini Boris Yeltsin kazandı. 18 Ağustos’ta yönetim askerî darbe ile devrilmek istendi. Bu sırada Gorbaçov, Kırım’da yazlığında idi. Yeltsin tankların üzerine çıkarak darbeyi tanımadığını ilan etti. Rus halkı adına darbecilere karşı direneceğini söyledi. Bunun üzerine halk sokaklara dökülerek Yeltsin’in etrafında toplandı. 21 Ağustos’ta darbeciler Moskova’dan kaçtı. 23 Ağustos’ta ise Ermenistan bağımsızlığını ilan etti.

Yanıt Açıklaması: Bu dört bölge ve kapsadığı Türk halkları/boyları aşağıdaki gibidir: • Altay-Sibirya Türkleri: Altay, Hakas, Karagas, Koybal, Sabir, Televüt, Togol, Tuva, Yakut... • Batı Türkleri: Türkiye, Azerbaycan, Ahıska, Batı Trakya, Güney Azerbaycan, Kerkük, Kıbrıs, Kaçar... • Doğu Avrupa Türkleri: Gagauz, Başkurt, Çuvaş, Kazan, Karaçay, Nogay, Kırım, Polonya Tatarları... • Türkistan Türkleri: Kazak, Kırgız, Özbek, Türkmen, Uygur, Karakalpak (Osmanlı Devleti ile Kafkasya, 1992, XX).

Yanıt Açıklaması: Yeltsin, Soğuk Savaş’ın sona erdiğini ve Rusya’nın artık ABD’yi düşman olarak görmediğini öngören 1992 tarihli Camp David Protokolü’nü imzaladığı gibi, iki ülke arasındaki stratejik öneme sahip START- II Stratejik Nükleer Silahların Azaltılması Antlaşması’nı da 1993 tarihinde imzalamıştır.