Orta Asya ve Kafkaslarda Siyaset

Yanıt Açıklaması: Dönemin Dışişleri bakanı Hasan Saka'dır. Doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: Yeltsin, Soğuk Savaş’ın sona erdiğini ve Rusya’nın artık ABD’yi düşman olarak görmediğini öngören 1992 tarihli Camp David Protokolü’nü imzaladığı gibi, iki ülke arasındaki stratejik öneme sahip START- II Stratejik Nükleer Silahların Azaltılması Antlaşması’nı da 1993 tarihinde imzalamıştır.

Yanıt Açıklaması: 14 Aralık tarihinde Gürcü dilinde yayınlanan Communist gazetesinde Gürcü akademisyenler S. Jananshia ve N. Berdzemshvili tarafından kaleme alınan “Türkiye’ye Karşı Yasal Taleplerimiz Hakkında” başlıklı bir makale yayınlandı. 20 Aralık tarihinde Moskova merkezli Pravda, Izvestiya ve Krasnaya Zvezda gazeteleri bahsedilen makaleyi tekrar yayınladılar.

Yanıt Açıklaması: 17 Aralık 1925 tarihli Türk-Sovyet Dostluk ve Tarafsızlık Anlaşması’nın feshedileceği, 19 Mart 1945 tarihinde bildirildi. Sovyet Dışişleri Bakanı Molotov, Türkiye’nin SSCB’deki Büyükelçisi Selim Sarper’i kabul ederek 1925 yılında imzalanan anlaşmanın iki ülke arasındaki dostluğu geliştirmek açısından önemli olduğunu belirtti. Ancak Molotov “özellikle İkinci Dünya Savaşı sırasında meydana gelen değişiklikler nedeniyle, anlaşmanın yeni şartları karşılayamadığı ve ciddi iyileştirmeler yapılmasına ihtiyaç duyulduğunu” ekledi. Doğru cevap C’dir.

Yanıt Açıklaması: Astrahan'ı alan Rusların daha da genişlemesini önlemek için kanal açma fikri ortaya çıkarılmış, ancak Kazan Hanlığının destek verememesi yüzünden tamamlanamamıştır. Doğru yanıt 'D'.

Yanıt Açıklaması: İşgal ve ilhak: İşgal, bir ülkeyi ve bölgeyi askeri araçlarla kontrol altına almaktır. Bu genellikle geçicidir. İlhak ise işgal edilen bölgeyi ülkesinin parçası haline getirmek, orada sürekli egemenlik kurmaktır.

Yanıt Açıklaması: Jivkov’un 1973’te “Bulgaristan ve SSCB’nin aynı ciğerlerle nefes alan ve aynı damarlarla beslenen tek Türk sorunu ve Boğazlar meselesi 13 Temmuz 1945 tarihinde Potsdam’da gayriresmî olarak bir akşam yemeği sırasında tartışıldı. 22 Temmuz tarihinde mesele, Başkan Truman’ın başkanlığını yaptığı altıncı oturum gündemine alındı. Müttefikler, Sovyetlerin Türkiye ile ilgili iddialarını desteklemeyi reddetti. Bu nedenle 1 Ağustos’ta imzalanan Berlin Konferansı’nın Nihai Protokolü, sadece Karadeniz Boğazlarından geçişten bahsetti. Doğru cevap C’dir.

Yanıt Açıklaması: Rus Çarlığı’nın Kafkaslar ve Türkistan istikametindeki ilerlemesinde önemli bir aşama, 1856 Kırım Savaşı ve sonrasında yapılan 1856 Paris Antlaşması’dır. Bu antlaşma ile Osmanlının, Avrupa devletleri ligine girdiği kabul edilirken Rusya ile de barış yapılmıştır. Bundan dolayı Osmanlı Rusya’ya karşı Kafkasları savunan hanlıklara verdiği desteği çekmek zorunda kalmıştır.

Yanıt Açıklaması: USS Missouri’nin 6 Nisan 1946 tarihinde İstanbul’a gelişi Sovyetlerin İran’dan çekilmesi kadar sansasyona yol açtı. 1944 yılında vefat eden Türkiye’nin Amerika Birleşik Devletleri Büyükelçisi Mehmet Münir Ertegün’ün naaşını taşıyan savaş gemisinin ziyareti, açıkça ABD’nin Türkiye’nin arkasındaki desteğini gösteriyordu. Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Verilen öncüllerin hepsi Putin dönemi Rusya Federasyonu'na ilişkin doğru ifadelerdendir. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: 1950’lerin ikinci yarısında, bazı gelişmeler Türk-Sovyet ilişkilerindeki gerilimi arttırdı. Türkiye-Suriye arasındaki toprak sorununa ilişkin planları çerçevesinde, Moskova Eylül 1957’de Ankara’ya bir Nota gönderdi. Doğru cevap D’dir.

Yanıt Açıklaması: Türk hükûmeti Sovyet baskısını başarıyla göğüsledi. Cumhurbaşkanı İnönü, Başbakan Saraçoğlu, Dışişleri Bakanı Saka, Dışişleri Bakanlığı Müsteşarı Cemal Erkin ve diğer yetkililer, Türkiye’nin Sovyet baskısına boyun eğmeyeceğine ve kararlı bir şekilde Sovyet taleplerini geri çevireceğine dair Türk halkına garanti verdiler. Dışişleri Bakanı Saka, Nisan ortalarında bir basın toplantısı düzenledi ve Sovyetler Birliği’nin toprak iddialarına ilişkin soruları cevapladı. Montrö Sözleşmesi’nin gözden geçirilmesi ihtimalinin konuşulması üzerine Saka, ABD, Büyük Britanya ve Türkiye’nin bu konuda aynı fikirde olduğunu ifade etti. Doğru cevap E’dir.

Yanıt Açıklaması: Yeltsin, Rusya’nın G-8 üyesi olmasını savunduğu gibi, Batı ekonomik sistemi ile entegrasyonun ülkedeki krizin atlatılmasında önemli bir basamak olduğunu ileri sürmüştür.

Yanıt Açıklaması: Soğuk savaş döneminde Sovyetler birliği Türkiye'ye karşı çeşitli konuları gündeme getirerek uluslararası arenada zor durumda bırakmaya çalışmıştır. İzmir'de yaşanan Menemen olayı bunlardan birisi değildir. Doğru yanıt C'dir.

Yanıt Açıklaması: Türkmenistan BDT'nin gözlemci üyesidir

Yanıt Açıklaması: Bu açıdan bakıldığında Rusya’nın Orta Asya ülkeleri politikasının temel değişim sürecinde, uluslararası politikada yaşanan güç dengesinin önemli bir rolü olduğu değerlendirilmektedir. Bu güç dengesindeki dönüşüm, Rusya’nın Orta Asya coğrafyasında tarihsel süreçteki hâkimiyet teorisini ciddi anlamda etkilemiştir. Günümüze gelen süreçte bu coğrafyada Rusya, başta Çin olmak üzere bölgede etkin olan devletler ile bölgesel güç dengesi sorununu yaşamaya başlamıştır. Rus dış politikası realist paradigma açısından incelendiğinde, son zamanlarda yaşanan gerileme görülmektedir. Bu doğrultuda Rus dış politikasının BDT bölgesine odaklanması ve tekrar nükleer süper güç konumunu sürdürmesi gerektiği öne sürülmektedir (McFaul, 2001).

Yanıt Açıklaması: 1813 ve 1828 Gülistan ve Türkmençayı Antlaşmaları ile İran’dan önemli miktarda toprak alan Rusya, bu ülkeyi gittikçe daha fazla kontrolü altına alarak Türkistan istikametine doğru yönlendirmeye başladı. 1837’de Rusların teşviki ile İran, Herat’ı kuşattı. İngiltere bu dönemde Rusların Türkistan ve Kafkaslar istikametinde ilerlemesine sıcak bakmış, en azından ciddi bir engel göstermemiştir. Bununla beraber Afganistan’a girmelerine de karşı çıkmıştır. Bundan sonra da Afganistan, İran hatta Türkistan ile ilgili konularda İngiltere-Rusya arasında çıkar çatışmaları varmış gibi gösterilecektir.

Yanıt Açıklaması: Türk sorunu ve Boğazlar meselesi 13 Temmuz 1945 tarihinde Potsdam’da gayriresmî olarak bir akşam yemeği sırasında tartışıldı. 22 Temmuz tarihinde mesele, Başkan Truman’ın başkanlığını yaptığı altıncı oturum gündemine alındı. Müttefikler, Sovyetlerin Türkiye ile ilgili iddialarını desteklemeyi reddetti. Bu nedenle 1 Ağustos’ta imzalanan Berlin Konferansı’nın Nihai Protokolü, sadece Karadeniz Boğazlarından geçişten bahsetti: “Üç hükûmet modern zamanla uyumsuz olan Sözleşmenin gözden geçirilmesinin gerekli olduğunu kabul etmiştir. Sözkonusu meselenin üç hükûmet ve Türkiye arasında doğrudan müzakerelerin konusu olması kararlaştırılmıştır” (Berlinskaya: 444). Doğru yanıt D'dir.

Yanıt Açıklaması: Türkistan’ın işgalinde dönemin uluslararası politik tepkilerine karşı Prens Gorçakof’un 21 Kasım 1864 tarihinde yayınladığı deklarasyon son derece önemlidir. Bu diplomatik duyuru ile Orta Asya’daki hedefler konusunda başta İngiltere olmak üzere sömürgeci ülkelere bilgi verilmiştir. Bu deklarasyonda Gorçakof şöyle der: “Rusya’nın Orta Asya’daki pozisyonu, belirli bir sosyal organizasyona sahip bulunmayan, yarı vahşi, göçebe ahaliyle karşılaşan bütün uygar devletlerin durumu gibidir. Bu gibi durumlarda, daha uygar olan devlet kendi sınırlarının güvenliği ve ticari ilişkileri açısından, çalkantılı ve istikrarsız yapılarının istenmeyen komşular hâline getirdiği bitişik ülkeler üzerinde belli bir nüfuz kurmada daima zorlanır... Kendini bu durumda bulan her ülkenin kaderi bu olmuştur. Amerika’da Birleşik Devletler, Cezayir’de Fransa, sömürgelerinde Hollanda, Hindistan’da İngiltere.. Hepsi karşı konulmaz bir biçimde zorunlu ihtiyaçtan daha az bir istekle bu ileri harekete zorlanmışlardır.” Doğru cevap B’dir.

Yanıt Açıklaması: Türkistan hanlıkları, Rus işgaline karşı direnmeye, Osmanlı’dan ve Avrupa’dan yardım aramaya çalışırken Ruslar kararlı bir işgal ve ilhak siyaseti izledi. Daha önce Türkistan’la ilgili sorumluluklar Orenburg Genel Valiliğinden idare edilirken yeni işgallerden sonra 1867’de Türkistan Genel Valiliği kuruldu ve General Kaufmann bu bölgenin kurucu valisi oldu. “Türkistan Genel Valiliği” bölgenin tarihinde ilk defa idari birim olarak kullanılmaktaydı. “Türkistan” bölge olarak herkesin kullandığı ve yeri, sınırları bazı farklarla bilindiği hâlde, bu isim sadece bir yurt veya bölge adı olarak kullanılmıştır. Daha sonra ise “Doğu Türkistan Cumhuriyeti” olarak Kaşgar’da kurulan devlet bu ismi kullanmıştır. Doğru cevap C’dir.