Orta Asya ve Kafkaslarda Siyaset

Yanıt Açıklaması: Gürcistan’daki AGİT Misyonu, merkezi Tiflis’te olacak şekilde Aralık 1992’de kurulmuş, 1994 yılında Gürcistan Hükûmetinin desteğiyle Güney Osetya’daki barış gücünü gözlemleme ve diplomatik çabaların gösterilmesi sorumluluğunu üstlenmiştir.

Yanıt Açıklaması: Topluluk, 1993’te bünyesine Dışişleri Bakanları Konseyi, Savunma Bakanları Konseyi, Parlamentolararası Meclis ve İktisat Mahkemesini dâhil etmiştir. Topluluk, 15 Mayıs 1992’de imzalanan ancak 1994’te yürürlüğe giren Taşkent Antlaşması’nda ise ortak güvenlik unsurunu ön plana çıkarmıştır.

Yanıt Açıklaması: Vladimir Putin yönetimi ülkesini, dünya enerji fiyatlarındaki artış trendini iyi takip ederek kurtarmayı başarmıştır.

Yanıt Açıklaması: Osetya Sorunu’nda olduğu gibi Abhazlar ile Gürcüler arasındaki sorunun görünen sebebi dildir. Gürcüler kendi dillerinin kullanılmasını zorunlu kılarak Abhazların sosyal, politik alanda ve eğitimde ikinci planda kalmasını sağlayarak asimile etmeye çalışmıştır. Bu çerçevede 1970’li yıllardan itibaren Gürcülerle Abhazlar arasındaki sorunlar ve çatışmalar artmıştır. 1978’de Abhazlar Gürcü yönetimine karşı düzenlediği protestolarda RF’ye bağlanma taleplerini gündeme getirmiştir. Etnik ve kültürel sorunların etkisiyle Abhazlar da Osetler gibi RF ile birleşmeyi istemektedir. RF’nin desteği ile Abhazlar birtakım kültürel haklar elde etmiştir. Gürcüler, ülkelerinin siyasi ve üniter yapısına aykırı görülebilen bu gelişmelerden hoşnut olmamaktadır.

Yanıt Açıklaması: 1. Orta Asya devletlerinin devletleşme süreçlerine destek vermek, 2. Ekonomik ve siyasi reform süreçlerine katkıda bulunmak, 3. Dünya ile bütünleşmelerine yardımcı olmak, 4. İkili ilişkileri, karşılıklı çıkarlar ve egemen eşitlik ilkeleri temelinde geliştirmek, 5. Doğu - Batı enerji koridorunu hayata geçirmek

Yanıt Açıklaması: Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’ün 16-17 Ağustos tarihlerinde Azerbaycan’a gerçekleştirdiği ziyarette iki ülke arasında Stratejik Ortaklık ve Karşılıklı Yardım Anlaşması imzalanmıştır. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Üçüncü Türk Zirvesi Bişkek'te gerçekleştirilmiştir

Yanıt Açıklaması: Cavahati Sorunu Soğuk Savaş’tan sonra Gürcistan’da yaşanan etnik sorunlardan birisidir. Tam adı Samtshe-Cavahati olan bölgede yoğun Ermeni nüfus yaşamaktadır. Cavahati Bölgesi’ndeki Ermenilerin paramiliter gruplarla özerklik talebinde bulunması, bölgedeki Rus üslerinin kapatılması ve Ahıska Türklerinin durumu sorunun özünü oluşturmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Dağlık Karabağ ve İşgal Altındaki Reyonlar Sorunu ile ilgili 2009’daki en önemli gelişme, 9 Şubat 2009’da Münih Güvenlik Fuarı’nda tarafların bazı noktalarda prensipte anlaşmaları olmuştur. Bu noktalar şunlardır: 1) Ermenistan belirli bir zaman diliminde Fuzuli, Akdam, Cebrail, Kubatlı, Zengilan kasabalarını Azerbaycan’a verecektir. 2) Evlerini terk etmek zorunda kalan Azeriler yurtlarına geri dönebilecektir. 3) Yukarı Karabağ’ın statüsünü belirlemek için bölge geçici yönetime devredilecektir. Statü belirlendikten sonra Kelbecer de Azerbaycan’a verilecektir. Buna karşılık, Azerbaycan, Ermenistan ile kara ve demiryolu açacaktır. 4) Ermenistan ile Dağlık Karabağ arasındaki sınır bölgesine uluslararası barış gücü yerleştirilecektir. Barış gücünde soruna taraf ve müdahil devletler yer almayacaktır.

Yanıt Açıklaması: Ermenistan Parlamentosunda temsil edilen siyasi partiler 28 Nisan 2001 tarihinde Karabağ sorununun çözümü hakkında ortak bir bildiri yayımlamışlardır.

Yanıt Açıklaması: Başbakan Tansu Çiller, Temmuz 1995’te Azerbaycan’ı ziyaret etmiştir. Bu ziyaretin bir amacının da erken petrolün Gürcistan güzergâhı (Bakü-Supsa) üzerinden taşınması konusunda görüşmeler yapmak olduğu iddia edilmiştir. Nitekim Aliyev’le yaptığı görüşme sonrasında Çiller, ‘Avrasya Ana Taşıma Hattı’ (Avrasya Koridoru) adlı dev bir projeyi hayata geçirmeyi kararlaştırdıklarını açıklamıştır. Bu proje eski SSCB’nin Orta Asya’daki Türkçe konuşan cumhuriyetlerini petrol ve doğalgaz nakliyat yoluyla Türkiye ile bütünleştirme amacı taşıyordu. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Hazar Bölgesi gerek jeostratejik önemi gerek önemli ticaret yollarının geçiş güzergâhında yer alması gerekse de hidrokarbon potansiyeli nedeniyle tarihsel süreç içerisinde her zaman güç mücadelesine sahne olmuştur.

Yanıt Açıklaması: Abhazya Özerk Cumhuriyeti 25 Ağustos 1990’da bağımsız bir cumhuriyet olduğunu ve 1921 öncesinde olduğu gibi SSCB’nin bir parçası olduğunu ilan etmiştir. Bu karar, RF tarafından desteklenmiş ve Aralık 1990’da Vladislav Ardzinba Cumhurbaşkanı seçilmiştir. Bu durum Abhazya ile Gürcistan arasındaki sorunları çatışmaya dönüştürmüştür. Çatışmaların sonunda Soçi Antlaşması imzalanmıştır ve RF bu antlaşmada garantör olmuştur. BM yetkilileri, antlaşmanın uygulanabilirliğini kontrol etmek amacıyla Abhazya’ya geldiklerinde ise Abhazlar antlaşmayı bozmuş ve Sukhumi’yi ele geçirmiştir. Gürcü çatışmasında Rus birliklerinin çatışmayı şiddetlendirmesinin payı yüksektir. Abhazya Parlamentosu 1994’te yeni bir anayasayı ve Abhazya Cumhuriyeti’ni ilan etmiştir. Doğru cevap C’dir.

Yanıt Açıklaması: Sonuç olarak Türkiye, aşağıdaki ilkeleri, Orta Asya’ya ilişkin dış politikasının temel unsurları olarak zikretmektedir: Bu ülkelerin devlet yapılanmalarının güçlendirilmesine katkıda bulunmak, Bölgede siyasi ve ekonomik istikrarın korunmasını ve bölgesel işbirliğini teşvik etmek, Ekonomik ve siyasi reformları desteklemek, Bölge ülkelerinin dünya ile bütünleşebilmelerine ve Avrupa-Atlantik kurumlarıyla bütünleşmelerine yardımcı olmak, Bölge ülkeleri ile ikili ilişkileri her alanda karşılıklı çıkarlar ve egemen eşitlik temelinde geliştirmek, Bölge enerji kaynaklarının uluslararası piyasalara serbestçe ve farklı güzergâhlardan nakledilmesini desteklemektir. Bu nedenle doğru cevap A seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Güvenlik anlamında BDT ülkelerinin NATO muadili olan örgütlerinin adı Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü’dür (KGAÖ veya Collective Security Treaty Organization: CSTO). 7 Ekim 2002’de Belarus, Ermenistan, Kazakistan, Kırgızistan, RF ve Tacikistan Devlet Başkanlarının katılımı ile kurulmuştur. Diğer adı ile “Taşkent Antlaşması” olarak da bilinen örgüt, 23 Haziran 2006’da Özbekistan’ın da katılmasıyla yedi ülkeden oluşan bir güvenlik örgütüne dönüşmüştür. Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Doğru cevap A şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Bu faktörlerin başında ise bozulan barışı yeniden tesis edebilecek bir üst otoritenin bölgede oluşamaması gelmektedir. Bölgedeki güç boşluğunu doldurmaya yönelik başta RF, ABD, Fransa, Türkiye ve İran gibi uluslararası aktörler arasında yaşanan güç çatışmasından kaynaklanan bir üst otorite eksikliği, sorunun barışçı yöntemlerle çözümünün önündeki en temel engel olmuştur. Barışçı yöntemlerle çözümünün sağlanamamasındaki bir diğer faktör de arabuluculuk faaliyetlerinin zayıf kalması ve bu süreç içinde başta BM, AGİT ve AB olmak üzere uluslararası örgütlerin süreç içindeki hareketsizliği veya etkisizliği olmuştur. Ayrıca, Ermenistan ve Azerbaycan’ın tutum ve davranışlarına etki eden içsel nedenler de önemlidir. Bu içsel nedenlerin tarihsel gelişmeler dikkate alındığında sorunun çözüme ulaştırılamamasında büyük payı olduğu görülmektedir.

Yanıt Açıklaması: 1798’de Hive Hanı bağlılık beyanı ve yardım isteği ile elçisini İstanbul’a gönderdi. 1801’de ise yeni Buhara Hanı olan Haydar Şah bağlılık mektubu ve hediyelerle elçisini İstanbul’a göndererek kendisine “Türkistan ve Turan-Zemîn Pâdişâhlığı” payesinin verilmesini istedi. Verilen cevapta bağlılığının kabul edildiği ve Han için “Türkistan ve Tûran-Zemîn Hâkimi” unvanının kullanılmasının uygun olacağı bildirildi. Doğru cevap A’dır.

Yanıt Açıklaması: Türkiye, Orta Asya’daki gelişmelere hazırlıksız yakalanmıştı. Bunun nedenleri şöyle sıralanabilir: 1. Türkiye’nin geleneksel politikasını son ana kadar sürdürmesi, 2. Uluslararası sistemdeki mevcut dengeyi bozar düşüncesiyle bu devletler ile doğrudan ilişki kurmak istememesi ve 3. Sovyetler Birliği’ndeki gelişmeler hakkında yeterli bilgiye sahip olunmaması. (Turan ve Turan, Bal; 2004).

Yanıt Açıklaması: Türkiye 1991-1993 yılları arasında, aşağıdaki ilkeleri, Orta Asya’ya yönelik dış politikasının temel hedefleri olarak benimsedi: 1. Orta Asya devletlerinin devletleşme süreçlerine destek vermek, 2. Ekonomik ve siyasi reform süreçlerine katkıda bulunmak, 3. Dünya ile bütünleşmelerine yardımcı olmak, 4. İkili ilişkileri, karşılıklı çıkarlar ve egemen eşitlik ilkeleri temelinde geliştirmek, 5. Doğu - Batı enerji koridorunu hayata geçirmek