Orta Asya ve Kafkaslarda Siyaset

Yanıt Açıklaması: Türkiye, Kafkasların hiçbir ülkenin tek başına arka bahçesi olmasına rıza göstermeyeceği imajını  da elden geldiğince vermeye çalışmıştır. Dolayısıyla, Güney Kafkasya’nın istikrarı için, bölgede NATO (Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü) ve AB (Avrupa Birliği) gibi örgütlerin desteğini önemsemiştir.

Yanıt Açıklaması: Türk ve 4 Ermeni temsilcinin katılımıyla 9 Temmuz 2001 tarihinde Cenevre’de ‘Türk - Ermeni Barışma Komisyonu’ oluşturulmuştur. Doğru yanıt E'dir.

Yanıt Açıklaması: 21 - 24 Ekim 2009’da Türkiye’ye gelen Kazakistan Devlet Başkanı Nazarbayev, Türk yetkililer ile Stratejik Ortaklık Antlaşması’nı imzaladı.

Yanıt Açıklaması: Kafkas cumhuriyetleri ile Türkiye sınırı 16 Mart 1921 Moskova Antlaşması; 13 Ekim 1921 Kars Antlaşması ile belirlendi.

Yanıt Açıklaması: Verilen öncüllerin hepsi Sovyetler Birliği’nin sürdürdüğü yayılmacı politikalara ilişkin doğru ifadelerdendir. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Soğuk Savaş sona erdikten sonra kıyıdaş devlet sayısının artması, kıyıdaş devletlerin ABD, AB ve Çin gibi bölge dışı ve kıyıdaş olmayan devletlerle yoğun ilişkilerinin olması, başka bir ifadeyle Hazar’ın global ekonomik ve siyasi güç mücadelesinin alt bölgelerinden biri haline gelmesi statü tartışmalarını daha da karmaşık hale getirmiştir. Bu çerçevede Bölge, tarihinde olduğu gibi birtakım antlaşmaların konusu haline gelmiştir. Örneğin: • 1994 Asrın Antlaşması ile Azerbaycan petrollerini bölge dışı güçlere açmıştır, • 1997 yılında Azerbaycan ve Kazakistan Hazar’ın deniz yatağının paylaşılması hususunda antlaşma imzalamıştır, • 1998 RF-Kazakistan Antlaşması ile Hazar’ın kuzeyindeki yer altı kaynaklarının paylaşılması amaçlanmıştır, • 2001 RF-İran Antlaşması ile iki devlet deniz statüsünde değişiklik olmadıkça resmi olarak hiçbir sınırı tanımayacakları konusunda anlaşmıştır, • 2003 yılında RF-Azerbaycan-Kazakistan Üçlü Antlaşması ile deniz dibinin milli sektörlere bölünmesi ve deniz yüzeyinde beş kıyıdaş devletin serbest dolaşım hakkı olacağı konusunda ortak karara varılmıştır.

Yanıt Açıklaması: Türkiye'nin 1991'de Orta Asya devletlerinin tamamını tanımasında Sovyetler Birliği'nin dağılmasının etkisi büyüktür. Doğru cevap C seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Türkiye, aşağıdaki ilkeleri, Orta Asya’ya yönelik dış politikasının temel hedefleri olarak benimsedi: 1. Orta Asya devletlerinin devletleşme süreçlerine destek vermek, 2. Ekonomik ve siyasi reform süreçlerine katkıda bulunmak, 3. Dünya ile bütünleşmelerine yardımcı olmak, 4. İkili ilişkileri, karşılıklı çıkarlar ve egemen eşitlik ilkeleri temelinde geliştirmek, 5. Doğu - Batı enerji koridorunu hayata geçirmek

Yanıt Açıklaması: 1990’larda Bağımsız Devletler Topluluğu ülkelerine teknik yardımda bulunmak üzere TACIS programını hazırlayan ve bu program dâhilinde Orta Asya devletleri de dâhil olmak üzere, Bağımsız Devletler Topluluğu üyesi ülkeler ile ticari ve ekonomik ilişkilerini geliştirmeye çalışan Avrupa Birliği, bu ülkelere yönelik olarak teknik yardım programları başlattı. Bu bağlamda, her bir Orta Asya devletiyle Ortaklık ve İşbirliği Anlaşmaları imzaladı

Yanıt Açıklaması: 2005’de Kırgızistan’da gerçekleşen Lale Dev­riminde yaşanan olaylar üzerine, bağımsızlıktan beri ülkenin başında bulunan Asker Akayev ülkeyi terk etmek zorunda kalmış ve Bakıyev, Kırgızistan Cumhurbaşkanı olmuştur.

Yanıt Açıklaması: SSCB, II. Dünya Savaşı sonrasındaki uluslararası sisteme yön veren Süper Güç olarak Doğu Avrupa-Orta Asya eksenine hâkim mutlak egemen aktör olmuştur. Ancak, Sovyetler Birliği’nin dağılması ile ortaya çıkan anayasal sistemde başkanlık rejimi ve çok partili demokratik siyasal sisteme geçişteki zorluklar, dış politikanın temel önceliklerini değiştirmiştir. Rus dış politika sıralamasında, SSCB’den ayrılan devletlerin oluşturduğu artçı deprem dalgalarının yarattığı tehlike unsuru olarak Rusya topraklarının daha fazla parçalanma riskinin önlenmesi, acil ihtiyaç olarak ön plana çıkmıştır. Rusya, özetle, başlangıçta Gorbaçov’un başlattığı “Glasnost ve Perestroyka - Yeniden Yapılanma ve Açıklık’’ politikasındaki demokratikleşme sürecinde acı reçeteyi uygulayarak merkezî ekonomik modelden, liberal sisteme geçişte hiper enflasyonun neden olduğu bir sancılı geçişi yaşamak zorunda kalmıştır.

Yanıt Açıklaması: Ermenistan, Gürcistan ve İran Türkiye’nin Türk dünyası ile doğrudan bağlantı kurabilmesinin önündeki coğrafi engellerdir. Doğru yanıt A'dır.

Yanıt Açıklaması: Ebulfez Elçibey’in Türkiye ile ilgili ilişkilere dair ideallerinden biri iki ülke arasındaki askerî işbirliğinin Rusya ve Ermenistan arasında bulunan seviyeye çıkarılmasıdır. Doğru yanıt B'dir.

Yanıt Açıklaması: Acaristan Sorunu, Rusya’nın SSCB Dönemi’nde uyguladığı politikalar sonucunda oluşmuştur. Nüfusunun çoğunluğu Müslüman olan Acaristan 1921’de SSCB’ye, 1937’de Gürcistan’a bağlanmış ve Müslüman Acar halkı Stalin tarafından Kazakistan’a göç ettirilmiştir.

Yanıt Açıklaması: Türkiye’nin diyalog ortakları arasında yer aldığı ŞİÖ, Haziran 2017’de Pakistan ve Hindistan’ı tam üye olarak kabul etti. Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: Rus Nüfusun Bölge Ülkelerine Dağılımı (2012) Azerbaycan: %2, Kazakistan %25.6, Kırgızistan %12.5, Özbekistan %5.5, Türkmenistan %4, Tacikistan %1.1.

Yanıt Açıklaması: Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra Güney Kafkasya ülkelerini ilk tanıyan ülke Türkiye olmuştur.

Yanıt Açıklaması: Orta Asya devletlerinin kendi kimliklerini inşa etmeleri, otoriter rejimleri benimsemeleri, Türkiye’nin finansal açıdan yetersizliği, Rusya’da Avrasyacıların iktidara gelmesi, ABD’nin Yeni Orta Asya stratejisi, Çin’in bölgede etkisini artırma gayretleri ve AB’nin TACIS programı, Türkiye’nin bölgede etkisinin gerilemesine neden olmuştur. Bu nedenle doğru cevap C seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Genel ve soyut olarak belirtirsek Hazar’ın Statüsü, 18. yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren uluslararası hukukun konusu olmuştur. Aşağıda ismen belirttiğimiz antlaşmalar ile Hazar Denizi’ndeki balıkçılık faaliyetleri, seyrüsefer serbestliği ve Hazar’da donanma bulundurma gibi konular düzenlenmiştir. • 1723 Petersburg Antlaşması, • 1729 Reşt Antlaşması, • 1813 Gülistan Antlaşması, • 1828 Türkmençay Antlaşması, • 1921 yılında imzalanan Moskova Dostluk Antlaşması • 1935 yılında imzalanan SSCB-İran Antlaşması, • 1940 yılında imzalanan Tahran Antlaşması

Yanıt Açıklaması: Uzun süren sürtüşme döneminin ardından Türk-Sovyet yakınlaşmasının ilk işaretleri 1960’larda ortaya çıktı. Doğru cevap B'dir.