Orta Asya ve Kafkaslarda Siyaset

Yanıt Açıklaması: 1877’de Rusya Osmanlı’ya savaş ilan etti ve meşhur 93 Harbi başladı.

Yanıt Açıklaması: Mikhail Gorbaçov’un 1980’li yıllarda başa geldiği dönem, Ermeni lobisinin Moskova’da güçlendiği zamana denk gelmişti. Genel Sekreter olmadan önce 21 Şubat 1985 tarihinde Komünist Parti Politbüronun, Ermeni soy kırımının 70. yılı gündemli toplantısını Gorbaçov yönetmiş ve bu toplantıda Ermeni Komünist Partisinin 24 Nisan’ın soykırım günü olarak kabulü önerisi görüşülmüştü. Bu öneri Politbüro temsilcilerince reddedildi. Doğru cevap A’dır.

Yanıt Açıklaması: Kurucu antlaşmanın 7. maddesi çerçevesinde taraflar; ortak koordinasyon kurumları aracılığıyla ve eşit şartlarda gerçekleştirilecek müşterek faaliyet alanına, aşağıda yazılı konuların dâhil olduğunu kabul etmektedir: i. Dış politika faaliyetlerinin koordinasyonu; ii. Ortak ekonomik alan ile ortak Avrupa ve Avrasya pazarlarının oluşumu ve gelişimi, gümrük politikası konuları; iii. Ulaştırma sistemlerinin geliştirilmesi; iv. Çevrenin korunması, uluslararası çevre güvenliği sisteminin oluşturulması, göç politikası ile ilgili konular, v. Organize suçlarla mücadele. Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: ABD başlangıçta “Russia first” (önce Rusya) politikası bağlamında, Rusya’da siyasal ve ekonomik istikrarın ABD için yaşamsal değer taşıdığı fikrini savunmuş ancak daha sonra 1996 tarihinde bu yaklaşımda değişikliğe giderek, Kafkasya ve Orta Asya ’yı yeni yaşam alanı olarak tanımlamıştır. Bu durum, Rusya’nın Washington karşısında dış politika önceliklerini yeniden belirlemesi fikrini güçlendirmiştir (Caşın, 2006).

Yanıt Açıklaması: 1904’te Fransız-İngiliz ve 1907’de Rus-İngiliz ittifak sözleşmesi gerçekleşmiş ve I. Dünya Savaşı’nın ilk adımları atılmıştır. 1912’de I. ve 1913’de II. Balkan Savaşları ile Osmanlı asker, mühimmat ve mali kaynak bakımından zayıflatılmıştır.1914’te ise Osmanlı, Rusya’nın karşısında yer alan Almanya ile ittifak yaparak I. Dünya Savaşı’na girdi.

Yanıt Açıklaması: Rusya, özetle, başlangıçta Gorbaçov’un başlattığı “Glasnost ve Perestroyka - Yeniden Yapılanma ve Açıklık’’ politikasındaki demokratikleşme sürecinde acı reçeteyi uygulayarak merkezî ekonomik modelden, liberal sisteme geçişte hiper enflasyonun neden olduğu bir sancılı geçişi yaşamak zorunda kalmıştır.

Yanıt Açıklaması: 16 Şubat 1948 tarihinde, Politbüro Türkiye’ye Alexandr Lavrishev’i Büyükelçi olarak atadı. 29 Mart, 1948’de Politbüro, Dışişleri Bakanlığı tarafından sunulan ve 4. maddesinde Türkiye Büyükelçisinin, Sovyetler Birliği’nin Boğazlardaki pozisyonuna ilişkin sorularının ortaya çıkması hâlinde açıklamasını sınırlı tutmasının belirtildiği “Türkiye Büyükelçisine Talimatlar” başlıklı belgeyi gönderdi. Bu belge, Sovyetlerin Boğazlara ilişkin son önemli belgesiydi. Doğru cevap C’dir.

Yanıt Açıklaması: ABD için yaşamsal değer taşıdığı fikrini savunmuş ancak daha sonra 1996 tarihinde bu yaklaşımda değişikliğe giderek, Kafkasya ve Orta Asya’yı yeni yaşam alanı olarak tanımlamıştır.

Yanıt Açıklaması: TRACECA; Transport Corridor Europe-Caucasus-Asia: Avrupa-Kafkasya-Asya Ulaşım Koridoru. Çin’den Avrupa’ya uzanan tarihî İpek Yolu’nun bir bakıma bugünkü karşılığıdır. AB’nin öncülüğünde Kırgızistan’dan Polonya’ya kadar uzanan ulaşımda iş birliği olup günümüzde uluslararası örgüt statüsündedir. Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra TACIS (Technical Assistance for CIS: BDT Üyelerine Teknik Yardım) projesinin uygulama alanı durumundaki TRACECA’nın kuruluş sözleşmesi 1998’de imzalanmış olup örgütün merkezi Bakü’dedir. Doğru cevap C’dir.

Yanıt Açıklaması: Truman Doktrini ABD'nin soğuk savaş politikalarını yönlendirmiştir. Boğazlar bu doktrin içinde yer almamaktadır. Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Şanghay Beşlisi; Rusya, Çin, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan ile 1996’da kuruldu. Özbekistan üye ola­rak 2001’de katıldı. Şanghay Beşlisi giri­şiminin uluslararası örgüt hâline gelmesi 2001’de gerçekleşti.

Yanıt Açıklaması: 4 Eylül 1945 tarihinde, Gürcistan Dış İşleri Bakanı G. Kiknadze 7 maddelik “Türkiye Tarafından İlhak Edilen Gürcü Toprakları Hakkında” başlıklı bir başka not yazdı ve Viacheslav Molotov, Andrei Vyshinskiy, Vladimir Dekanozov ve SSCB Dışişleri Bakanlığı Orta Doğu Bölümü Müdürü İvan Samylovskiy’e gönderdi. 3. maddede şu ifadeler yer alıyordu: “1878-1918 sınırlarına dönüş sorunu çözülürse, Gürcistan SSC kendi topraklarının parçası olarak eski Baram bölgesinin güney kısmını ve eski Artvin, Ardahan ve Oltu bölgelerini içeren 12.760 km2yi talep edebilir”.  Doğru cevap C’dir.

Yanıt Açıklaması: Rus Çarlığı’nın Kafkaslar ve Türkistan istikametindeki ilerlemesinde önemli bir aşama, 1856 Kırım Savaşı ve sonrasında yapılan 1856 Paris Antlaşması’dır. Bu antlaşma ile Osmanlının, Avrupa devletleri ligine girdiği kabul edilirken Rusya ile de barış yapılmıştır. Bundan dolayı Osmanlı Rusya’ya karşı Kafkasları savunan hanlıklara verdiği desteği çekmek zorunda kalmıştır. Doğru cevap D’dir.

Yanıt Açıklaması: Rusya Müslümanları, siyasi güçlerini meşru yollarla kullanmak için 1905’te ilk toplantıyı düzenlemiştir. Bunu izleyen toplantıların önemli sonucu olarak Duma’ya (Rus Meclisi) Türk temsilci gönderme başarısını elde etmişlerdir. 1906 seçimlerinde Duma’ya 36 Türk temsilci gönderildi. 1907’de Çar, Duma’yı lağvederek Türkistanlıların seçmenlik hukukunu daraltan bir kanun çıkartıp yeni bir seçim yaptırmıştır. Bu arada çeşitli engellerle seçilmesini istemediği Türkleri Meclis dışında tuttu. Bununla beraber ikinci Duma’ya da 39 Müslüman girebildi. Aynı yıl yenilenen seçimlerle, Türklerin seçmenlik haklarının son derece kısıtlanması sonucunda 3. Duma’ya 8 Türk girebildi. 1914’de yapılan 4. ve son Duma’ya ise ancak 6 Türk girebildi. Doğru cevap D’dir.

Yanıt Açıklaması: Ebulfez Elçibey’in devlet politikasının esasları: 1. Türk dünyasının bütünleşmesi; 2. Türkiye ile en ileri derecede iş birliği; 3. İran işgalindeki Güney Azerbaycan ve İran’daki yaklaşık 25.000 milyon Azeri’nin kuzey ile birleşmesi (Vahit Azerbaycan); 4. Rusya’nın yeni cumhuriyetler üzerinde yeniden nüfuz kurma aracı olan Bağımsız Devletler Topluluğu’na (BDT) girmemek; 5. Bakü petrollerinde Rusya’yı devre dışı bırakmak. Moskova’da toplanan Rus, İranlı, Ermeni ve Azerbaycanlı eski komünistler Elçibey’in devrilmesi yönünde karar almıştır. Çıkartılan olaylar sonucu 18 Haziran 1993’te Elçibey Bakü’den ayrılmak mecburiyetinde kaldı.

Yanıt Açıklaması: SSCB’nin dağılmasının ardından Avrasya coğrafyasında egemenliklerini kazanan Ukrayna, Gürcistan, Azerbaycan, Belarus, Moldova, Litvanya, Letonya, Estonya, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan’da etnik milliyetçilik yükselen siyasal çatışma unsuru hâline gelmiştir.

Yanıt Açıklaması: Amerikalı araştırmacı Wayne Bowen, Türkiye’nin İkinci Dünya Savaşı sırasındaki politikasını “müttefik fakat savaşmayan ülke” olarak tanımlamıştır

Yanıt Açıklaması: 8 Aralık 1991’de Rusya, Ukrayna ve Beyaz Rusya arasında Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) anlaşması imzalanarak Sovyetler Birliği’ne son verildi.

Yanıt Açıklaması: Gürcistan, Azerbaycan ve Ermenistan gibi Güney Kafkasya Cumhuriyeti’dir. Büyük Kafkas Dağlarının ötesinde (güneyinde) bulunduğundan bu üç cumhuriyete Transkafkasya (Kafkas ötesi) Cumhuriyetler de denir.

Yanıt Açıklaması: Sovyet güçlerinin kontrolünden sonra Kafkaslar, kuzey bölgeler ve Türkistan’da kurulan Türk devletleri: Buhara Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (SSC), Harezm SSC, Özbekistan SSC, Türkmenistan SSC, Tacikistan Özerk Bölgesi, Karakalpak Özerk SSC, Kırgızistan Özerk SSC, Kazakistan Özerk SSC’dir.