Orta Asya ve Kafkaslarda Siyaset

Yanıt Açıklaması: Ruhname: Türkmenistan’ın Kurucu Devlet Başkanı Saparmurat Türkmenbaşı’nın (Niyazov) önemli eseridir. Ruhname, Türkmenistan kamu yönetimi ve eğitim sistemi açısından temel başvuru kaynağı olmuştur. Bu kitapta dinî ve millî değerler, inanç esasları yanında aile terbiyesi, çalışmak, dürüstlük gibi ahlak konuları işlenir.

Yanıt Açıklaması: 1947 yılının başlarında Sovyetler Birliği, Hatay sorununu Türkiye üzerinde yeni bir baskı unsuru olarak kullanmak üzere, Suriye’yi Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyine gitmeye zorladı.

Yanıt Açıklaması: SSCB’nin dağılmasına rağmen Rusya 143 milyon nüfus yapısı ile Avrupa kıtasının en kalabalık nüfusuna sahip olup 17.075.400 kilometre kare toprakları ile dünyanın en büyük ülkesidir. Rusya hâlen BM Güvenlik Konseyinin daimi üyesi, nükleer bir büyük güçtür. Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: Rusya Müslümanları, siyasi güçlerini meşru yollarla kullanmak için 1905’te ilk toplantıyı düzenlemiştir. Bunu izleyen toplantıların önemli sonucu olarak Duma’ya (Rus Meclisi) Türk temsilci gönderme başarısını elde etmişlerdir. 1906 seçimlerinde Duma’ya 36 Türk temsilci gönderilmiştir. 1907’de Çar, Duma’yı lağvederek Türkistanlıların seçmenlik hukukunu daraltan bir kanun çıkartıp yeni bir seçim yaptırmıştır. Bu arada çeşitli engellerle seçilmesini istemediği Türkleri Meclis dışında tutmuştur. Bununla beraber ikinci Duma’ya da 39 Müslüman, aynı yıl yenilenen seçimlerle, Türklerin seçmenlik haklarının son derece kısıtlanması sonucunda 3. Duma’ya 8 Türk girebilmiştir. 1914’te yapılan 4. Duma’ya ise ancak 6 Türk girebilmiştir. Buradan hareketle dönemin barış, savaş, iç ve dış siyaset gibi unsurlardan doğrudan etkilendiği sonucuna ulaşılabilir. Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Gürcistan Rusya’nın askerî harekatından sonra, 12 Ağustos 2008’de bu ittifaktan ayrıldığını bildirmiştir.

Yanıt Açıklaması: Yukarı Karabağ Özerk Bölgesi Azerbaycan’dan ayrılarak Ermenistan’a katılma kararı aldı.

Yanıt Açıklaması: Avrupa’da savaşın sona ermesinden hemen sonra, SSCB’de İran, Çin ve Türkiye ile ilgili olarak (müttefiklerle karşı karşıya gelme de göze alınarak) ciddi yayılmacı planlar öngören gizli kararlar alınmıştır. Haziran-Ağustos 1945 döneminde, Sovyetler Birliği Türkiye ile ilgili iddialarını ortaya koymuştur. 7 Haziran’da Dışişleri Bakanı Viacheslav Molotov, Türkiye Büyükelçisi Selim Sarper’i Kremlin’de kabul etmiş ve Doğu Anadolu üzerindeki Sovyet toprak iddialarını açıklamıştır. 18 Haziran 1945 tarihinde, Molotov ve Sarper ikinci kez bir araya gelmişler, Molotov Sarper’i Sovyetlerin Türk Boğazlarında bir askeri üs kurma ve Boğazların ortak kontrolü niyetlerine ilişkin olarak bilgilendirmiştir. 18 Ağustos’ta Sovyet Dışişleri Bakanlığı Türkiye’den alınacak toprak hakkında karar vermiş ve bu toprağın Ermenistan ve Gürcistan Sovyet Cumhuriyetlerine katılacağını ilan etmiştir. Doğru cevap E’dir.

Yanıt Açıklaması: Bu dönemde Gürcistan’da başlayıp Ukrayna ve Kırgızistan’da yönetim değişikliğine neden olan halk hareketlerine renkli devrimler denmiştir. 2003’te Gürcistan’dakine Gül (veya Kadife), 2004 Ukrayna’da Turuncu ve 2005 Kırgızistan’daki harekete Lale Devrimi denmektedir.

Yanıt Açıklaması: Gürcistan Ukrayna, Azerbaycan ve Moldova ile birlikte daha çok ABD yanlısı olan GUAM Demokrasi ve Ekonomik Kalkınma Örgütünün de kurucu üyesidir.

Yanıt Açıklaması: Üç Baltık ülkesi Letonya, Litvanya ve Estonya başından itibaren BDT’ye katılmamıştır. Gürcistan Rusya’nın askerî harekatından sonra, 12 Ağustos 2008’de bu ittifaktan ayrıldığını bildirmiştir. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: 1877’de Rusya Osmanlı’ya savaş ilan etti ve meşhur 93 Harbi başladı. 93 Harbi’nin devam ettiği dönem (Nisan 1877 - Mart 1878), aynı zamanda Kaşgar’ın da Çin tarafından işgal edildiği yıllardır. Balkanlar ve Osmanlı başkentindeki isyânlar, hükûmet değişiklikleri ve diğer olaylar, Kaşgar’a daha fazla maddi ve diplomatik yardım gönderilmesini engellemiştir. Bu arada Rusya, dış tepkilerden çekindiği için Hokand’ın bütünüyle işgalini ve bu gelişmelerin ilanını ertelemişti. Fakat bölgede Müslüman ve güçlü bir devletin ortaya çıkmasının verdiği şaşkınlık ortamında bu işin de bitirilmesinin zamanı geldiği kararına varıldı. Mart 1876’da Hokand Hanlığı resmen ortadan kaldırıldı.

Yanıt Açıklaması: Truman Doktrini olarak adlandırılan konunun 22 Nisan’da Senatoda, 9 Mayıs’ta Temsilciler Meclisinde tartışılmasından sonra, Kongre 22 Mayıs 1947’de “Yunanistan ve Türkiye’ye Yardıma Dair Kanunu” onayladı. Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: C şıkkındaki ifade, İran ve Türkiye enerji ilişkilerine dahil bir proje olduğundan doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Türk Sovyet ilişkilerinde olumsuz gelişen bir diğer konu Sovyetlerin Kıbrıs sorunu karşısındaki Türkiye karşıtı tutumları olmuştur. Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: Potsdam Konferansı 17 Temmuz 1945 tarihinde başladı.

Yanıt Açıklaması: Hokand Hanlığı’nın kurulmasından sonra, Türkistan hanlıkları arasındaki kavga daha da yoğunlaşmıştır. Aynı yıllarda Rusya’nın Kazakistan’ı da aşarak üç hanlığın sınırlarına yaklaşması, üç hanlığın ise müşterek düşmana karşı birbirlerine destek olacakları yerde, birbirlerinin zayıf anını bekleyip güçlerini birbirlerine karşı kullanmaları, üç hanlık için kaçınılmaz sonu getirmiştir. Doğru cevap B’dir.

Yanıt Açıklaması: Türk dünyası dört bölgeye ayrılır. Bu dört bölge ve kapsadığı Türk halkları/boyları aşağıdaki gibidir: Altay-SibiryaTürkleri: Altay, Hakas, Karagas, Koybal, Sabir, Televüt, Togol, Tuva, Yakut... Batı Türkleri: Türkiye, Azerbaycan, Ahıska, Batı Trakya, Güney Azerbaycan, Kerkük, Kıbrıs, Kaçar... Doğu Avrupa Türkleri: Gagauz, Başkurt, Çuvaş, Kazan, Karaçay, Nogay, Kırım, Polonya Tatarları... Türkistan Türkleri: Kazak, Kırgız, Özbek, Türkmen, Uygur, Karakalpak. Doğru cevap C’dir.

Yanıt Açıklaması: Rusya, “Baltık-Ukrayna-Kafkaslar-Orta Asya” eksenindeki sınır değişiklikleri ile bağımsızlığını kazanan devletlerin üzerinde yeniden egemenlik ve nüfuz alanını güçlendirmek maksadı ile “Yakın Çevre” doktrini, ulusal güvenlik ve 1992 dış politika doktrini esaslarında, söz konusu ülkeleri belirli stratejik hedeflerine dâhil kılmıştır. Rusya, bu şekilde, • SSCB’nin dağılmasının ardından oluşan güç boşluğunu yeniden doldurmak, • Arka bahçesi olarak tanımladığı bölgeye, büyük güçler olan ABD-AB-Çin’in bölge dışından, bölgede ise Türkiye ve İran’ın etkinlik kazanmasını önlemek, • Böylece, tarihî, kültürel veekonomik olarak, çevre ülkelerle ilişkilerinde yeni bir istikrar ve savunma hattı kurabilmeyi kurgulamıştır.

Yanıt Açıklaması: Uzun süren sürtüşme döneminin ardından Türk-Sovyet yakınlaşmasının ilk işaretleri 1960’larda ortaya çıktı. Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Türkistan Hanlıklarının işgali için İgnatiyev başkanlığında toplanan bir Rus heyet Temmuz 1858’de yola çıktı. Heyette bulunan subaylar ve diğer uzmanlar Türkistan’ın iktisadi, siyasi ve stratejik özelliklerini yerinde inceleyerek, burada bulunan ülkeler hakkında ayrıntılı bilgi toplamışlardır. Orenburg’dan Hive istikametine yönelen heyet, önce bu bölgede Hive Emîrine karşı isyan etmiş olan Yamud Türkmenleri ile görüştü. Tekrar isyan ettikleri takdirde kendilerine yardım sözü verildi. Hive Hanının Rusya ile ticari antlaşmayı reddetmesi üzerine, Orenburg’a Hiveli tüccarların tevkif edilmesi talimatı gönderildi. Ağustos’ta Buhara’ya gelen İgnatiyev, Rus elçisi sıfatıyla Emir’den bazı taleplerde bulundu. Emir de bütün isteklerini kabul etti. Bundan sonra Rus tüccarları daha az gümrük vergisi ödeyecek, Amu Derya’da Rus gemileri yüzecek ve Buhara’da Rus tüccarları için özel bir pazar yeri kurulacaktı. Ignatiyev, ana amaçlarının ticaret olduğunu, İngiltere gibi ajan göndermediklerini söyledi. İngiliz ajanlarını idam eden Buhara Hanının haklı olduğunu hatırlattı. Bunlara karşılık Rusya, Buhara’yı Hokand’a karşı mücadelesinde destekleyeceğini bildirmiştir.