Genel Dilbilim 2

Yanıt Açıklaması: Verilen tümcenin öznesi “bizim oğlan”dır. Tamir işini öznenin kendisi yaptığından özne kılıcıdır yani bir işi bilinçli olarak yapan kişi olduğundan kılıcı öznedir.

Yanıt Açıklaması: Tümce özne ve yüklemden oluşan ve konuşucunun edincinde bulunan soyut kuramsal ve biçimsel bir yapıdır.

Yanıt Açıklaması: Söy­lemsel bağlam, bir sözcenin içinde yer aldığı sözlü söylem ya da yazılı metnin yakınında ya da uzağında bulunan her türlü dil öğesidir. Bir sözcenin hemen önünde ya da arkasındaki sözce, gönderimsel ifadeler (yani adıllar, işaret sıfat ve adılları), zaman ve kip kullanımları söylemsel bağlamın içindeki bazı öğelerdir.

Yanıt Açıklaması: Yansıtma, bağımsız dolaysız konuşma ve düşünme aktarımı yapılma durumunu ifade eder.

Yanıt Açıklaması: Kişisel deneyim anlatılarında en yüksek anlatısal değerlilik taşıyan olayı, neden ilişkisi kurduğunu düşündüğü diğer bir olaya bağlayarak sunar. Yani anlatısal değerlilik taşıyan olayı, metninde bir kişisel nedenleme yaparak öne çıkarır.

Yanıt Açıklaması: Dizge tümcelerinde tümcenin içindeki varlıklar ve olaylar için bilindiklik ve tanıdıklıktan söz edilemez. Dolayısı ile sorunun doğru cevabı A seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Nicelik ilkesine göre a) konuşmaya katkınızı (konuşmanın amacı doğrultusunda) yeterince bilgilendirici olacak şekilde yapın b) konuşmaya katkınızda gereğinden çok bilgi vermeyin. Doğru yanıt C’dir.

Yanıt Açıklaması: Daha önce gördüğümüz gibi Grice, insanların sağduyulu bireyler olarak iletişimi etkin biçimde iletmek için işbirliği yaptığını belirtmiştir. Dilbilimde kibarlığı ilk kez araştıran Amerikalı dilbilimci Robin Lakoff (1973, 1977) Grice’tan etkilenerek kibarlık ilkeleri önermiştir. Daha sonra Leech (1983) yine Grice’tan etkilenerek kibarlık ilkelerini genişletmiş, Brown ve Levinson (1978, 1987) ise Amerikalı toplumbilimci Erving Goffman’ın yüz kavramı açısından bir kibarlık modeli önermişlerdir.

Yanıt Açıklaması: Frege’nin gönderimsel kuramına göre, anlamın bir yanıyla zihnimizdeki sözcüklerin ya da sözcüklerden oluşan öbek ve tümcelerin gerçek dünyadaki nesnelerle arasındaki ilişkiyi yansıtması gerekir. Buna göre seçeneklere baktığımızda A, B, C ve D seçeneklerindeki söz öbeklerinin dünyada bir yansıması yoktur fakat E seçeneğinin dünyada bir varlığı vardır.

Yanıt Açıklaması: Dolaylı tanıt, aktarılan ifadenin içerdiği tanıtsal yapı, bilgi kaynağının anlatıcı olmadığı, anlatıcının bu bilgiyi birinden öğrendiğini gösterir. Çıkarım-Akla vurma; aktarılan ifadenin içerdiği tanıtsal yapı, anlatıcının aktardığı bilgiyi önsezi, mantık yürütme, rüya, deneyim vb. ile çıkarımsal olarak oluşturduğunu gösterir. "... Çok uykusuz ve yorgun olmalı...".

Yanıt Açıklaması: Yansıtma, bağımsız konuşma ve düşünme aktarımı yapılma durumunu ifade eder.

Yanıt Açıklaması: Tanıtsallık, konuşucunun aktardığı önermedeki bilgiye nasıl ulaştığını gösteren dilbilgisel ulamdır. Konuşucu aktardığı önermedeki bilgiye kişisel gözlemiyle ulaşabildiği gibi (Dün yağmur yağdı.) bu bilgiye çıkarım yoluyla sonuç çıkararak da (Yağmur yağmış. Yerler ıslak.) ulaşabilir.

Yanıt Açıklaması: A seçeneğinde verilen örnekte, “öyle” sözcüğü metin akışı içinde önceki tümcenin tamamının yerine kullanılmaktadır. O halde, bu tümcede değiştirme işlemi yapılmıştır.

Yanıt Açıklaması: Tunyukuk metnindeki aynı karmaşık olay dizisinin aktarıldığı satırlara bakıldığında karmaşık olay dizisinin yanı sıra anlatı yapısının diğer kurucu öğelerinin de kullanıldığı görülmektedir. Aşağıda yer alan satırlar yönlendirme ve değerlendirme işlevlidir. Verilen bilgiler kullanılarak olaylar arasında çeşitli arka plan ilişkileri kurulabilmektedir. Bu ilişkilere dayanılarak örneğin, neden Kırgızlara savaş açıldığı, savaşın neden kaçınılmaz olduğu gibi bilgilere ulaşılabilmektedir.

Yanıt Açıklaması: A seçeneğinde, evrensel bir başarı kazanan ve bunu son araştırmasıyla elde eden bir bilim adamından bahsedilmektedir. B seçeneğinde ise oğlunun şehit olmasına dayanamayan ve üzüntünsünden ölen bir anneden söz edilmesi, mecaz anlamda kullanılan anne yüreği şeklindeki ad öbeğinden (özneden) anlaşılmaktadır. C seçeneğinde sinemaya gitmesi için oğluna para veren baba, eylemin öznesi konumundadır. E seçeneğinde ise dünya şampiyonluğu kazanan ilk Türk kadın güreşçinin artık spor yapmadığından söz edilmektedir. D seçeneğinde özne anlam kaymasına uğramış;bir gencin mi kız arkadaşına evlenme teklifi ettiği ya da gizli özne olarak ‘o’ kişisinin mi genç kız arkadaşına evlenme teklifi ettiği anlamları doğmaktadır. Öznenin kim olduğunu anlamak için ya özneden sonra virgül kullanılmalı ya da tümce söylenirken özneye vurgu yapılmalıdır.

Yanıt Açıklaması: Metindilbilim çalışması, metin nedir? ve metni metin yapan özellikler nedir? sorularına yanıt arayan bir dilbilim çalışması türüdür.

Yanıt Açıklaması: “Düşünce eylem” anlatı aktarımı Ayşe: “Böyle giderse daha fazla birlikte olamayız. Ayrılmamız gerekebilir” Ayşe beni terk etmeyi düşünüyordu. (Düşünce eylem anlatı aktarımı) Dolaylı düşünce aktarımı Genç kızın ertesi gün senedi imzalamaya gelip gelmeyeceğini düşünüyordu. Bağımsız dolaylı düşünce aktarımı Genç kız acaba ertesi gün senedi imzalamaya gelecek miydi? Bağımsız düşünce aktarımı “Acaba genç kız senedi imzalamaya gelecek mi?” diye düşündü. Bağımsız dolaysız düşünce aktarımı Acaba yarın senedi imzalamaya gelecek mi?

Yanıt Açıklaması: Olmak ek eylemiyle kullanılan ikna ol-, mecbur ol-, razı ol- Özne denetleme eylemleri Etmek ek eylemiyle kullanılan ikna et-, mecbur et-, razı et- Nesne denetleme eylemleri

Yanıt Açıklaması: Nitelik İlkesi: Konuşmaya doğru katkı yapmaya çalışın. a) Yanlış olduğuna inandığınız bir şeyi söylemeyin. b) Yeterince kanıtınız olmadan bir şey söylemeyin. Nitelik İlkesine Brezilya’dan bir örnek verebiliriz. Brezilya’nın başkenti 1960’a kadar Rio de Janeiro idi. Ancak bu kentin aşırı kalabalıklaşması nedeniyle başkent, 1960’ta Brasilia kentine taşındı. Seda “Brezilya’nın başkenti nedir?” diye bir soru yönelttiğinde, Sedat “Brasilia” diye yanıtlayabilir. Bu yanıt Nitelik İlkesine uygundur çünkü Sedat doğru bilgi olduğunu düşündüğü bilgiyi vermiştir. Ancak Sedat, Brezilya’nın başkentinin hâlâ Rio olduğunu düşünseydi ve o şekilde yanıtlasaydı da kendince Nitelik İlkesine uymuş olacaktı çünkü Nitelik İlkesi doğruluk değerleri gibi birebir dünyadaki gerçeklerle örtüşmek zorunda değildir. Konuşucuların niyetlerine bağlı bir ilkedir.

Yanıt Açıklaması: Dilbilimin alt dalları olan sözdizimde tümce yapısı, anlambilimde sözcüklerin ve önermelerin anlamı ve edimbilimde sözcelerle ifade edilen anlam, inceleme kapsamına girer. Öyleyse, hem anlambilimin hem de edimbilimin konusu anlamdır. Dilbilimin bu iki alt dalı, birbirleriyle bağlantılı olsalar da dilin farklı anlam boyutlarını araştırırlar. Anlambilimin kapsamı, önermenin içeriğindeki sözlüksel anlamdır; edimbilimin kapsamı ise konuşucunun niyetine ve bağlama dayalı anlamdır. Dilde anlamı inceleyen dil felsefesi uzun yıllar matematiksel mantık ile iç içe ele alınmıştır. Ancak, insan bilişini anlamak için doğal bir dil olan insan dilinin incelenmesi amacıyla yapay mantık dilinin araç olarak kullanılmasının bir çelişki oluşturduğunu gören Grice, iletişim süreçlerini başka bir araç ile incelememiz gerektiğini gösterir. Austin ve Searle ise dil kullanırken aynı zamanda bir eylem gerçekleştirdiğimizi açığa kavuştururlar. Bu araştırmacılar, edimbilimin gelişmesinde önemli katkı sağlamışlardır. Dolayısıyla, edimbilim anlamın önerme içeriğinden ayrı, bağlama dayalı anlam unsurlarını inceleyen bir daldır.