Genel Dilbilim 2

Yanıt Açıklaması: Tümleç – baş yapılarında, baş tümlecine ad durumu verebilir. ‘Denize düşkün’ öbeğinde ‘denize olan bir tutku’ söz konusudur; oysa ‘düşkün’, ‘sağlık ya da maddi açıdan zayıflık, çökkünlük’ anlamına gelir.

Yanıt Açıklaması: Üretici Dilbilgisi modelini ortaya atan ve sözdizim bileşenini bu modelin merkezine alan Amerikalı dilbilimci Noam Chomsky insan dillerinin sözdiziminin, formal dillerin (yani, matematik/ mantık temeline dayanan dillerin, örneğin bilgisayar dillerinin) sözdizimlerine benzer bir şekilde ele alınabileceğini öne sürmüştür.

Yanıt Açıklaması: A şıkkı dışındaki eylemler özne denetleme eylemleridirler.

Yanıt Açıklaması: Betimsel anlam, bir bakıma herhangi bir dilsel ifadenin (gerçek veya yalnızca zihinde karşılığı olan) bir varlıkla ilişki kurmasını sağlayan bilgiyi barındırır.

Yanıt Açıklaması: Verilen öbek yapı kuralı, ilgeç öbeklerinin yapısını genellemektedir. Buna göre, ilgeç öbekleri bir ad öbeği ve onu takip eden bir ilgeçle kurulmaktadır. Bu tanıma uyan arkadaşlarıyla örneğidir: İÖ --> AÖ ( arkadaşları )  İ ( ile ). Doğru cevap D’ dir.

Yanıt Açıklaması: Yan Tümcecik Oluşturma: Her dilde farklı yan tümce oluşturma yöntemleri vardır. Hint-Avrupa dillerinde yan tümcecik, tümleyici denilen sözcük gruplarından birinin yalın tümcenin başına yerleştirilmesiyle oluşturulur. Örneğin, İngilizcede that, who gibi sözcükler tümleyicidir ve tümcenin önüne getirilerek yan tümce kurulur. Aşağıdaki örnekte that yan tümcecik oluşturan bir tümleyicidir: We know [ that the world is round]. Dünyanın yuvarlak olduğunu biliyoruz. Doğru cevap B’ dir.

Yanıt Açıklaması: Miting kelimesi İngilizcedeki meeting kelimesinden gelmektedir.

Yanıt Açıklaması: Eğretilemelerden ayrı olarak değerlendirilen bir diğer aktarım türü ad aktarmalarıdır (İng. metonymy). Ad aktarmaları genel olarak herhangi bir kavramın, olgu ya da olayın anlatımını doğrudan araçlarla gerçekleştirmek yerine ilişkili oldukları başka kavram, olgu ya da olaylardan yararlanma yoluna başvurur. Aksan (1998:121-122) ‘ölüm’ kavramını/’ölmek’ eylemini anlatmak üzere Türkçede kullanılan şu ad aktarması örneklerini sunar: namazı kılınmak - Rahmeti Rahmana kavuşmak  -  Allahın rahmetine kavuşmak  -  göçmek    -         sonsuzluğa intikal etmek  -   ahirete intikal etmek   -   kuyruğu titremek   -   öbür/öteki dünyayı boylamak - dört kolluya binmek   -   gebermek  -  tahtalı köyü boylamak   -   mortoyu çekmek

Yanıt Açıklaması: Doğru cevap zihin sözlüğü, D'dir.

Yanıt Açıklaması: Ad aktarmalarıdır (İng. metonymy), genel olarak herhangi bir kavramın, olgu ya da olayın anlatımını doğrudan araçlarla gerçekleştirmek yerine ilişkili oldukları başka kavram, olgu ya da olaylardan yararlanma yoluna başvurur. Ad aktarmasında farklı kavramlardan yararlanma durumuna örneklerden birisi parça yerine bütün kullanılmasıdır. Parça yerine bütünün kullanıldığı durumlara örnek olarak yaratıcı meslek gruplarının üyeleri, sanatçılar, yazarlar ile ilgili sözcükler verilebilir. Picasso tarafından yapılmış bir eseri işaret ederek ‘Bu, bir Picasso mu?’ denebilir. Doğru yanıt C’dir.

Yanıt Açıklaması: Anlamsal ağ kuramı, genel anlamıyla sözcüklerin çağrışımlarının bir küme oluşturduğunu kabul eder. Günümüze dek pek çok anlamsal ağ modeli önerilmişse de bunların içinde en bilineni Collins ve Quillian (1969) tarafından ortaya konmuş olan modeldir.

Yanıt Açıklaması: Eylem Öbeği, Tümce olabilmek için Ad Öbeği olan bir özne gerektirir. Ağaca baktığımız zaman AÖ 1 ve AÖ 2 yaz - eyleminin üyeleridir. Bir başka deyişle, yaz - eylemi anlamı gereği yazılacak bir nesne ve yazacak bir özne ister. Eylem Öbeğinde yanulamlanan üye iç üye, özne ise dış üye olarak adlandırılır. Bu durumda AÖ 1 ’deki Yusuf iç değil, dış ögedir. Yanlış olan ifade D seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Anlam bulanıklığı tüm dillerde yaygın bir şekilde yer alır. Anadil konuşucularının bir cümledeki farklı anlamları tespit edebilme yeteneği de bu durumla defalarca karşılaşmış olmalarından kaynaklanır. Dolayısıyla E şıkkı yanlıştır.

Yanıt Açıklaması: Totoloji (=Eşsöz), tanımı gereği kendi içinde mutlak doğru içeren önermedir. A tümcesi mantıksal olarak totolojik, yani reddedilemeyecek kadar açık, kendini tekrar eden, bir bildirim değeri olmayan) olarak kabul edilebilir. Ona en yakın olan B ve D tümceleri mantıksal olarak totolojik olmayıp bir bildirim ya da bilgi değeri taşırlar ve iki farklı dilsel ifadeyi değerlendirirler ve farklı adlandırılsalar da aslında aynı varlığa gönderimde bulunmaktadır. Dolayısıyla, her iki tümcede de gönderim(sel anlam) aynıdır ama betim(sel anlam) farklıdır. Doğru yanıt A’dır.

Yanıt Açıklaması: Yanıt B'dir. köşeli parantez içindeki ad tümceciği ana cümlenin nesnesi konumundadır.

Yanıt Açıklaması: T → AÖ EÖ kuralını işleterek üretilen bir tümce zihinsel (‘ideal’) bir nesne olarak kabul edilir. Burada üretimi zihinde gerçekleştirilen dilsel nesne ile bu nesnenin fiziksel bir gerçekliğe sahip olması durumunu birbirinden ayrılır. Bu yüzden, anadili konuşucusunun zihninde biçimlendirilen bir tümce konuşma eyleminin nesnesi olduğunda, yani sessel biçime büründüğünde, ona sözce adını verilir.

Yanıt Açıklaması: Bu tümce konuşma dilinde vurgu ve ezgi gibi ses özellikleri sayesinde, yazılı dilde ise virgül gibi noktalama işaretleri sayesinde anlamlandırılabilir. “Kadın, doktora tahlilleri gösterdi.” “Kadın doktora tahlilleri gösterdi.” İkincisinde erkek olan değil kadın olan doktora tahlilleri gösterdi.

Yanıt Açıklaması: Anadili konuşucuları bir sözcüğün birden fazla anlam taşıyabileceğine ilişkin sezgilere sahip olabildiği gibi bir tümcenin birden fazla anlamı olabileceğini de bilirler. İlkini örneklemek gerekirse, ‘okul’ sözcüğü (a-c)’deki tümcelerde birbiriyle ilişkili ama birbirinden farklı anlamların taşıyıcısı durumundadır.

Yanıt Açıklaması: Eğretilemeler de ben­zetmeler gibi iki anlamsal alanın birbiriyle ilişkilendirilmesi sürecini barındırır, ancak eğretilemelerde benzetme ilgeci kullanımdan tümüyle düşer ve dola­yısıyla benzetmeyi teşhis etmemizi sağlayan biçimbirim artık yoktur. Sözkonusu biçimbirimin yokluğu eğretileme adını verdiğimiz örnekleri yaratır ve bu da kendisine anlamsal aktarım yapılan sözcüğün çokanlamlılık kazanması sürecini başlatır.

Yanıt Açıklaması: Verilen cümlelerdeki ad tümceciklerin özne türleri şöyledir: adıl i [ ADIL i Su içmeye] alışıyorum. adıl i [ ADIL i Su içmek] istedim. adıl i [ adıl j Su içtiğini] görmedim. Doktor [ ADIL soy bol su içmeyi] tavsiye etti. Doktor bana i [ ADIL i su içmeyi tavsiye etti. Görüldüğü üzere, verilen ad tümceciklerinin öznesi A ve B şıklarında temel tümcenin öznesiyle eş gönderimli olduğu için özne denetlemeli ADIL, E şıkkında ise temel tümcenin nesnesiyle eş göderimli olduğu için nesne denetlemeli ADIL biçimindedir. C şıkkındaki ad tümceciğinin öznesi ise kişi ve sayı eki almış olduğundan küçük adıldır. D şıkkındaki ad tümceciğinin öznesi de denetlenmeyen ancak herhangi biri olarak yorumlanan soyut ADILdır. Doğru cevap D’ dir.