Genel Dilbilim 2

Yanıt Açıklaması: “Dün bir adam gördüm” örneğindeki bir adam gibi.Dinleyicinin bilişsel bağlamında (söylem modelinde) bulunmayan yepyeni söylem varlıklarıdır. Ben, duvardaki asılı tablomu anneme verdim.Durumsal bağlamda bulunduğu için eski bilgidir. O¨rneğin, konuşucu ve dinleyici olarak kullandığımız adıllar, ben, sen, odadaki duvarda asılı tablo, içinde bulunduğumuz yıl , dün gibi. “Bugün bir taksiye bindim. S¸oför çok yorgun görünüyordu». Burada şoför, taksi gibi bir söylem varlığına ilişkin olarak çıkarım aracılığıyla ulaşılabilir bilgidir. Sözlü ya da yazılı söylemde daha önce dile getirilmiş olan, yani söylem bağlamında bulunan bir varlık söylemsel eski bilgiyi oluşturur: “Dün bir kazak almıştım. Leyla onu çok beğendi.” Bu örnekte “onu” adılı daha önce söz edilen bir varlıkla eş gönderimseldir ve söylemsel eski bilgi içerir. Konuşucu ve dinleyici tarafından toplumsal kültürel bağlam kapsamında bilinen ama dinleyicinin o anda bilişinde etkin olmayan söylem varlığı. O¨rneğin, Zeki Müren.

Yanıt Açıklaması: Anlatıcının, anlatı öyküsünde yer alan kişilerin söylediklerini değil, yaptıklarını aktararak gerçekleştirdiği değerlendirme biçimidir. Tümcede yapılan eylemler aktarılmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Nezaket Üst ilkesi Beni eve götür. Karşıdakinin çabasını kendi yararını artırdığı için kibar bir sözce değildir.

Yanıt Açıklaması: Sezdirim, kişinin konuşma sırasında bir sözceyi dile getirdiğinde onunla amaçladığı örtük anlam demektir. Grice, bazen konuşma ilkelerinin çiğnenebileceğini göstermiştir: Meral: Ahmet her şeye burnunu sokuyor, değil mi? Füsun: (Kısa bir sessizlikten sonra) Son zamanlarda hava iyice soğudu. Bu örnekte, Füsun Meral’in sözcesine bağıntılı bir biçimde yanıt vermeyerek bağıntı ilkesini çiğner. Yani Meral ile işbirliği yapmaz. Bunun sonucunda Füsun, Ahmet’e ilişkin yorum hakkında görüş bildirmek istemediğini sezdirmektedir.

Yanıt Açıklaması: Anlatı metinleri sözlü ya da yazılı olarak üretilebilir.

Yanıt Açıklaması: Söylem, dilin bir iletişim aracı olarak etkileşimsel boyutuyla ele alınışıyla ilişkilenir. Metinlerin iletişim işlevi kazanmasını sağlayan, metindeki dilsel düzenlemeler aracılığıyla izlenebilen ve algılanırlık kazanan soyut bir olgudur.

Yanıt Açıklaması: Konu, çoğunlukla canlı ve hatta insan olan özne konumundaki ögedir. Söylemde sözü edilerek bilişsel olarak etkinleştirilmiş, dolayısıyla kısa süreli bellekteki en belirgin ögedir. Türkçe gizli özneli bir dil olduğu için konu, gizli özne olabilir. Aslında kimi kuramlarda bir sözcedeki konu bilindiği için bilişsel bağlamda bulunan ve eski bilgi olduğu için ses vurgusu almayan dolayısıyla gizli özneli dillerde gizli adıl olabilen öge olarak kabul edilir. Cansız varlıklar da konu olabilirler ama genelde canlı ve insan olan ve daha önceki söylemde söz edilen varlıklar diğerlerine göre daha konusaldır.

Yanıt Açıklaması: Searle (1975) söz eylemleri dolaysız ve dolaylı söz eylemler olarak ikiye ayırmıştır. Söz eylemlerdeki edim açıkça dile getirilebildiği gibi konuşucu niyetini dolaylı olarak da ifade edebilir. Açıkça dile getirilen söz eylemlere dolaysız söz eylemler, edimin açıkça dile getirilmediği durumlardaki söz eylemlere ise dolaylı söz eylemler denir. Dolaylı söz eylemde konuşucu dinleyiciye paylaştıkları bağlama bağlı olarak onun akılcı yetilerine güvenerek çıkarımda bulunması amacıyla bir söz eylem iletir.

Yanıt Açıklaması: Tasarım ya da imgelerden kastedilen aslında çağrışım alanı adı da verilen, her sözcüğün çağrış­tırdığı diğer imgelerin, kavramların oluşturduğu kümedir.

Yanıt Açıklaması: Doğrudan tanıt; aktarılan ifadenin içerdiği tanıtsal yapı, bilgi kaynağının doğrudan anlatıcı olduğunu gösterir. Tümcede anlatıcı "ben"dir, doğrudan tanıt sözkonusudur.

Yanıt Açıklaması: Yüz tehdit edici eylemler aşağıdaki gibidir. Diğerinin olumsuz yüzünü tehdit eden eylemler: Dinleyiciye bir işi yapması ya da yapmaması konusunda baskı oluşturan eylemler, Emir ve ricalar, Dinleyiciye bir işi yapma konusunda hatırlatmalar, Tehdit, uyarı ve bir işin yapılmaması sonucu cezai Yaptırımlar Dinleyicinin olumlu yüzünü tehdit eden eylemler: şikâyet etme, eleştirme, diğerinin fikrine karşı çıkma, tabu olan konularda konuşma, kişilik, inanç, sahip oldukları ve değerlerine karşı nefret gösterme Konuşucunun olumsuz yüzünü tehdit edebilecek Eylemler: Teşekkür etme, isteksizce söz vermek zorunda kalma Konuşucunun olumlu yüzünü tehdit edebilecek Eylemler: Özür dileme, iltifatları kabul etme, itiraf etme.

Yanıt Açıklaması: Dinleyicinin söylem modelinde bulunan bir söylem varlığıyla ilgili olarak çıkarım yoluyla ulaşılabilecek bilgi. “Bugün bir taksiye bindim. Şoför çok yorgun görünüyordu». Burada şoför, taksi gibi bir söylem varlığına ilişkin olarak çıkarım aracılığıyla ulaşılabilir bilgidir. Benzer şekilde bir düğünden söz edildiğinde gelin, damat, takılar, davetliler, vd. kişinin bilişinde çağrışımsal olarak oluşturulur.

Yanıt Açıklaması: Bağlaşıklık metin tümceleri arasındaki bağı sağlayan dilbilgisel ve sözcüksel bağıntıdır. Bu ilişki yoluyla metin tümceleri birbiriyle birleşerek bir birim-bütün olarak metni biçimlendirir.

Yanıt Açıklaması: Nezaket, cömertlik, övgü, tevazu, uyuşum ve duygudaşlık kibarlık ilkelerindendir.

Yanıt Açıklaması: Tabu sözcükler bir kültürden diğerine değişiklik gösterse de her kültürde aşağıdaki konulara ilişkin sözcükler tabuyu oluşturur: Doğaüstü yer, varlık ve güçler, Vücut salgıları ve vücut organları, Hastalık ve Ölüm, Cinsellik, Farklı topluluklara ilişkin önyargı, nefret ve aşağılama gösteren sözcükler.

Yanıt Açıklaması: Anlatıcı, anlatı aktarımı (örneğin karmaşık olay anlatımı) ve sözeylem anlatı aktarımı yaptığında aktardığı bilgileri bütünüyle kendi bakış açısından tam denetim yaparak sunmaktadır. Bağımsız dolaysız aktarımda da anlatıcı aktardıkları üzerinde tam denetime sahiptir. Buna karşın, dolaylı aktarım, bağımsız dolaylı aktarım ve dolaysız aktarım yapmayı tercih ettiğinde dereceli olarak aktarımda nesnel anlatımı sağlama amacındadır. Çünkü aktardıklarını kısmi olarak denetlemektedir. Dolaysız aktarım, anlatıcının aktardıklarına en az müdahale ettiği aktarım biçimidir. Bu nedenle aktarımdaki en güçlü nesnellik düzenlemesidir.

Yanıt Açıklaması: Bitiş: Metin alıcısına, anlatının bittiğini, artık yeniden aktarım zamanına dönüldüğünü sezdirir.

Yanıt Açıklaması: Sözcüksel bağlaşıklık temelde metin tümcelerinde aynı öğenin tekrarı ve anlamsal olarak ilişkili öğelerin kullanımıyla sağlanan metin bağlarını içerir. Sözcüksel bağlaşıklık çağrışımsal gönderimlerle kurulur. Sözcüksel bağlaşıklık, birbirini izleyen metin tümcelerinin, sözcükler arasındaki anlam ilişkilerine dayalı gönderimlerle birbirine bağlanmasıdır.

Yanıt Açıklaması: Bağımsız konuşma aktarımı, sözün herhangi bir değişiklik yapılmadan, sözcüğü sözcüğüne söylendiği gibi (Ayşe: “Yarın senedi imzalamaya geleceğim.” dedi.) aktarılmasıdır. Bu aktarım türü, aktarımın nesnel olmasını sağlar. Bu tür aktarımda, anlatıcı kendi sözünü keserek metinde kimliğini bir şekilde belirttiği diğer bir sese yer verir. Bağımsız konuşma aktarımı, aktaran kişinin varlığını gösteren tırnak işareti ya da aktarım tümcesi içerir.

Yanıt Açıklaması: Metinde eşgönderimsel gönderim kuran temel öğeler şunlardır: • Burada Ø ile işaretlenen boş adıllar (Türkçe gibi bağlantılı dillerde çekimli eylem üzerindeki kişi ekleri boş adılları ulaşılır kılar.) Ayşe ve ben dışarı çıkıyoruz. Ø Alış veriş yapacağız. • Kişi adılları(= ben, sen, o, biz, siz, onlar) • Gösterme adılları(= bu, şu, o) • Göstermesıfatları(= bu kadın, o adam vb.) • Dönüşlülük adılları(= kendi, kendisi vb.)