Genel Dilbilim 2

Yanıt Açıklaması: “Dil kullanımı toplumsal bir davranıştır.” Dilsel topluluğun özelliklerinden biridir.

Yanıt Açıklaması: Söylemsel bağlam, bir sözcenin içinde yer aldığı sözlü söylem ya da yazılı metnin yakınında ya da uzağında bulunan her türlü dil öğesidir. Bir sözcenin hemen önünde ya da arkasındaki sözce, gönderimsel ifadeler (yani adıllar, işaret sıfat ve adılları), zaman ve kip kullanımları söylemsel bağlamın içindeki bazı öğelerdir. Bilişsel bağlam, konuşucu ve dinleyicinin dil kullanarak birlikte oluşturdukları, sürekli değişen, güncellenen bir bağlamdır. Konuşucu ve dinleyicinin paylaştıkları bilgi ya da “ortak zemin” üzerine yeni bilgiler eklenir. Ahmet, bir arkadaşım, Türkiye, Pamuk Prenses, bir adam, gibi öğeler söylem varlıklarıdır. Söylem varlığı, üzerinde konuşulan, sözü edilen öğedir. Söylem varlıkları, bilişsel bağlam ya da söylem modelinde, üzerine başka bilgiler asılacak askılar ya da içine yeni bilgi eklenen zihinsel dosyalar olarak görülebilir. Toplumsal-kültürel bağlam, sözcenin içinde yer aldığı toplumsal ve kültürel unsurları içeren bağlamdır. Bir sözcenin içinde yer aldığı zaman, mekân ile konuşucu ve dinleyicinin kim oldukları gibi unsurlar ise durumsal bağlamdır. Bu bağlam, iletişim sırasında işaret adılları, işaret sıfatları ve işaret eden zaman ve yer belirteçlerini (bu ay, bu ülkede, sen, ben, gelecek yıl, geçen hafta, burası, böyle bir yer, vd.) işlemlemek için önemlidir.

Yanıt Açıklaması: '(a) Kendine övgüyü azalt. (b) Kendine eleştiriyi artır.' tevazu ilkesini yansıtmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Naz bilerek bir iş yapmamış ancak olaya maruz kalmıştır.

Yanıt Açıklaması: Örnekte mI soru biçimbiriminin önünde bulunan ögeler odaktır.

Yanıt Açıklaması: Dilbilimde bir dilin sözcük varlığına ve ana dili konuşucularının içsel / bilişsel sözcük dağarcığına sözlükçe adı verilir. Sözlükçede o dilin bir sözlük lis­tesinin yanı sıra her sözcüğün bir sözcüksel kütüğü bulunmaktadır. Bu kütükte o sözcüğe ait sözcük türü bilgisinin yanı sıra, sesbilgisel, biçimbirimsel, yapısal ve anlamsal özelliklerine ilişkin bilgi bulu­nur. Benzer şekilde, her sözcüğün sözdizimsel konum ve işlevleri ile anlamsal ve sesbilimsel bilgisi ana dili konuşucusunun zihninde bulunmaktadır. Sözlük­sel kütük içerisinde ayrıca yanulamlama bilgileri de yer almaktadır. Verilen örnekte, A şıkkı sözcüğü oluşturan sesleri, C şıkkı sözcük türü bilgisini, D şıkkı anlamsal özelliklerini ve E şıkkı ise yanulamlama bilgisini içermektedir. Bunlar sözlükçenin bir parçası olduğu halde, sözcüğün nasıl yazıldığı bu kütükte yer almaz. Öyleyse, sözlüğün yazılışını gösteren B şıkkı doğru cevaptır.

Yanıt Açıklaması: Değerlendirme, anlatının anlatıcı tarafından neden anlatılmaya değer bulunduğunu, anlatıcı için önemini sezdiren kurucu parçasıdır.

Yanıt Açıklaması:

Yanıt Açıklaması: Ali mi Ayşe mi geldi? Ali geldi. Burada “Ali” ve “Ayşe” benzer varlıklardır çünkü her ikisi de gelme olasılığı bulunan kişilerdir ve bu eylemi gerçekleştirme açısından karşıtsallık oluştururlar. Yapılan eylemler de diğerlerine göre karşıtsallık oluşturabilir.

Yanıt Açıklaması: Akla vurma; aktarılan ifadenin içerdiği tanıtsal yapı, anlatıcının aktardığı bilgiyi önsezi, mantık yürütme, bir rüyâ, deneyim ya da başka bir zihinsel oluşum ile çıkarımsal olarak oluşturduğunu gösterir. [Ali çok yorulmuş olmalı.Geçen hafta beş tane sınavı vardı.]

Yanıt Açıklaması: II, IV ve V numaralı sözceler saptayıcı değil, bir eylem ortaya koyan sözcelerdir.

Yanıt Açıklaması: Akla vurma ; aktarılan ifadenin içerdiği tanıtsal yapı, anlatıcının aktardığı bilgiyi önsezi, mantık yürütme, bir rüyâ, deneyim ya da başka bir zihinsel oluşum ile çıkarımsal olarak oluşturduğunu gösterir. [Ali çok yorulmuş olmalı. Geçen hafta beş tane sınavı vardı.] Folklorik tanıt ;       aktarılan ifadenin içerdiği tanıtsal yapı, aktarılan bilginin kaynağının anonim olduğunu gösterir. [Erken kalkan yol alır.] Eşsüremli çıkarım ; aktarılan ifadenin içerdiği tanıtsal yapı, anlatıcının aktardığı bilgiyi bir olayın gözlemlenebilir sonucuna dayandırarak çıkarım yoluyla oluşturduğunu gösterir (Evde bir sessizlik olduğuna göre kimse yok.) Artsüremli çıkarım ; aktarılan ifadenin içerdiği tanıtsal yapı, anlatıcının, aktardığı bilgiyi bir olayın bıraktığı izi gözlemleyerek (Burada sigara kokusu var.) çıkarım yoluyla oluşturduğunu gösterir. [Burada sigara kokusu var. Biri sigara içmiş.] İkinci-elden edinilen tanıt ; aktarılan ifadenin içerdiği tanıtsal yapı, anlatıcının aktardığı bilgiyi, söz konusu olayı ya da durumu görmüş birisinden duyarak öğrendiğini gösterir. [Ali memlekete dönmüş. Ayşe söyledi.]

Yanıt Açıklaması: Yüz tehdit edici eylemler aşağıdaki gibidir. Diğerinin olumsuz yüzünü tehdit eden eylemler: Dinleyiciye bir işi yapması ya da yapmaması konusunda baskı oluşturan eylemler, Emir ve ricalar, Dinleyiciye bir işi yapma konusunda hatırlatmalar, Tehdit, uyarı ve bir işin yapılmaması sonucu cezai Yaptırımlar Dinleyicinin olumlu yüzünü tehdit eden eylemler: şikâyet etme, eleştirme, diğerinin fikrine karşı çıkma, tabu olan konularda konuşma, kişilik, inanç, sahip oldukları ve değerlerine karşı nefret gösterme Konuşucunun olumsuz yüzünü tehdit edebilecek Eylemler: Teşekkür etme, isteksizce söz vermek zorunda kalma Konuşucunun olumlu yüzünü tehdit edebilecek Eylemler: Özür dileme, iltifatları kabul etme, itiraf etme.

Yanıt Açıklaması: Yalın tümcedilbilgisel olarak özerktir; başka bir tümceye gerek duymaksızın tek başına dilbilgisel bir tümce oluşturur. Her tümcede olması gerektiği gibi bu tümcede de bir özne ve bir yüklem vardır. Eylemin üzerinde zaman, görünüş ve kiplik çekimleri ile özne-yüklem uyumunu gösteren kişi ekleri vardır.

Yanıt Açıklaması: Açıklık, kullanıcı merkezli metinsellik ölçütlerinden değildir.

Yanıt Açıklaması: Yanulamlama, sözlük kütüğünde yer alan ve bir sözcüğün öbek olmak için yanında hangi üyeyi almak zorunda olduğuna ilişkin bilgidir. Örneğin, yemek eylemi ‘Ben pastayı yedim’ örneğinde görüldüğü gibi Ad Öbeği yapısında bir nesne gerektirmektedir. Öyleyse bu eylemin bir Ad Öbeğini seçtiği ya da dilbilimdeki adıyla yanulamladığı görülür. Geçişli eylemler Ad Öbeği ya da Ad yantümcesi şeklinde nesnelerini yanulamlarken geçişsiz eylemlerin yanulam çerçeveleri boştur. Yani geçişsiz eylemler nesne almazlar. Örneğin, Mehmet denizde yüzüyor;  Babam uyuyor; Tabak yere düştü; Yağmur iki saat sürdü; Ali koştu gibi cümlelerin eylemleri "Neyi? Kimi? Ne?" sorularına cevap veremezler. Bu yüzden geçişsiz eylemlerdir. Düşün- fiili ise Düşünüyor/Bu konuyu düşünüyor şeklindeki cümlelerde görüldüğü üzere, hem geçişli hem de geçişsiz olarak kullanılabilmektedir.

Yanıt Açıklaması: Dizge tümceleri, dilin yapısına ve işlevlerine yönelik konulardaki kuramsal tartışmalarda sunulur ve bir dilin dilbilgisel betimlemeleri yapılırken kullanılır. Buna karşın dilin doğal kullanımında metinler içinde metin tümceleri yer almaktadır.

Yanıt Açıklaması: Dil kullanımıyla bir şeyler yapıp etmek sözedimini ifade eder.

Yanıt Açıklaması: Anlatısal nesnellik stratejisi, anlatıcının, anlattığı olayların gerçekte de bu biçimde olduğunu iddia edebilmek amacıyla anlatısında, tercihen kendi duyduğu, gördüğü olaylara dayanarak olay aktarımı yapmasıdır.

Yanıt Açıklaması: Frege’nin yaklaşımının bir öngörüsü de şudur: Dilsel ifadelere bakıldığında aynı betimsel anlamı taşıyan ama gönderimleri farklı olan ifadeler bulmak söz konusu olmalıdır. Seçeneklere baktığımızda “cumhurbaşkanı” sözcüğü en üst devlet yöneticisi anlamında aynı betimsel anlam taşırken kastettiği kişi yıldan yıla ülkeden ülkeye değiştiği için gönderimsel anlamda farklıdır.