Genel Dilbilim 2

Yanıt Açıklaması: Yansıtıcı söz eylem gurubunda konuşucu, bir psikolojik durumunu dışa vurur: teşekkür etmek, başsağlığı dilemek, mutluluk dilemek, teselli etmek, tebrik etmek, gibi.

Yanıt Açıklaması: Dinleyicinin bilişsel bağlamında (söylem modelinde) bulunmayan yepyeni söylem varlıklarıdır: “Dün bir adam gördüm” örneğindeki bir adam gibi.

Yanıt Açıklaması: Nicelik İlkesi: a) Konuşmaya katkınızı (konuşmanın amacı doğrultusunda) yeterince bilgilendirici olacak şekilde yapın, b) Konuşmaya katkınızda gereğinden çok bilgi vermeyin. Aşırı bilgilendirici olmak zaman kaybına yol açar. Ayrıca doğrudan ilintili olmayan yan konuların ayrıntılarını vermek dinleyicinin aklını karıştırabilir. Gereğinden az bilgi vermek de dinleyici için yeterince bilgilendirici olmayacaktır.

Yanıt Açıklaması: Dinleyicinin olumlu yüzünü tehdit eden eylemler fiikayet etme, eleştirme, diğerinin fikrine karşı çıkma,tabu olan konularda konuşma, kişilik, inanç, sahip oldukları ve değerlerine karşı nefret gösterme.

Yanıt Açıklaması: Sözlükçe, bir dilin tüm sözcükleriyle onların yapısal, anlamsal ve ses özelliklerini kapsayan envanteridir. Sözlükçe ayrıca anadili konuşucusunun zihnindeki sözcüklerin tamamı ve onlara ilişkin bilgidir. Anadili konuşucusunun bu sözcük bilgisine bazen zihinsel sözlükçe de denir.

Yanıt Açıklaması: Anlatı söylemi, bitmişlik gösteren bir dizi olayın öncelik sonralık içeren oluş sırası içinde sunulduğu söylem türüdür. Anlatı metinleri sözlü ya da yazılı olarak üretilebilir. Anlatısal söylem ile anlatı metni dilbilimde iki ayrı, ama ilişkili kavrama gönderim yapılarak kullanılır. Anlatı söylemi, anlatı metinlerine hakim olan söylem türüdür.

Yanıt Açıklaması: Özne, hakkında konuşulan kişi, varlık ya da kavram olarak tanımlanabilir. 'Kim?' sorusunun karşılık bulan ifadesidir ve tümcenin en büyük iki ögesinden biridir.

Yanıt Açıklaması: Metnin tümceleri ve tümceden daha büyük parçaları (örneğin yazılı metinlerde paragraflar) arasındaki mantıksal, anlamsal bağlantıya tutarlılık denir. Sorunun doğru cevabı A seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: İliştirilmiş yepyeni bilgi, bilinen bir söylem varlığına iliştirilmiş yeni bilgi taşıyan bir söylem varlığıdır. Çıkarımsal bilgi, dinleyicinin söylem modelinde bulunan bir söylem varlığıyla ilgili olarak çıkarım yoluyla ulaşılabilecek bilgidir. Durumsal eski bilgi, durumsal bağlamda bulunduğu için eski bilgidir. Örneğin, konuşucu ve dinleyici olarak kullandığımız adıllar, ben, sen, odadaki duvarda asılı tablo, içinde bulunduğumuz yıl, dün gibi. Sözlü ya da yazılı söylemde daha önce dile getirilmiş olan, yani söylem bağlamında bulunan bir varlık söylemsel eski bilgiyi oluşturur. Konuşucu ve dinleyici tarafından toplumsal kültürel bağlam kapsamında bilinen ama dinleyicinin o anda bilişinde etkin olmayan söylem varlığı ise kullanılmamış yeni bilgidir.

Yanıt Açıklaması: “Düşünce eylem” anlatı aktarımı Ayşe: “Böyle giderse daha fazla birlikte olamayız. Ayrılmamız gerekebilir” Ayşe beni terk etmeyi düşünüyordu. (Düşünce eylem anlatı aktarımı) Dolaylı düşünce aktarımı Genç kızın ertesi gün senedi imzalamaya gelip gelmeyeceğini düşünüyordu. Bağımsız dolaylı düşünce aktarımı Genç kız acaba ertesi gün senedi imzalamaya gelecek miydi? Bağımsız düşünce aktarımı “Acaba genç kız senedi imzalamaya gelecek mi?” diye düşündü. Bağımsız dolaysız düşünce aktarımı Acaba yarın senedi imzalamaya gelecek mi?

Yanıt Açıklaması: Edimbilim, dili gerçekleştirildiği bağlam kapsamında inceler. Konuşucu için bağlam, sözce seçimi ve sözcenin sunum biçimini belirlerken dinleyici için sözcenin belli bir şekilde yorumlanmasını sağlar.Bağlam, bir sözcenin içinde yer aldığı dilbilimsel unsurlar ile sözcenin üretilmesi, anlaşılması ve çözümlenmesinde rol oynayan bilişsel, durumsal ve toplumsal-kültürel unsurlardır. Sözcelerin anlaşılmasında, konuşucu ve dinleyiciler, farklı bağlamlardan yararlanırlar. Bu farklı bağlamları şu şekilde açıklayabiliriz: Söylemsel Bağlam, Bilişsel Bağlam, Durumsal Bağlam, Toplumsal-kültürel Bağlam.

Yanıt Açıklaması: Konu: Bir sözcede hakkında konuşulan, yorum yapılan ya da hakkında bir şey sorulan varlıktır (Reinhart, 1982). Reinhart’a göre “Bana X’ten bahset” gibi bir ricaya verilen yanıtta X sözce konusu olur. Konu, genelde eski bilgidir (Erguvanlı, 1984; Erkü, 1983; Prince, 1992). Ancak Reinhart (1982) ve (Prince 1981, 1992) eski bilgi olmanın konu için bir gösterge olmakla birlikte yeterli ve tek ölçüt olmadığını belirtmişlerdir: Prince’e göre sıklık açısından konunun eski bilgi olma eğilimi vardır; yani konu, genellikle söylemsel veya durumsal eski bilgi değeri taşır ama bu zorunluluk değildir. Konu, çıkarımsal olabilir ya da yeni bilgi değeri de içerebilir.

Yanıt Açıklaması: I ve X arası maddelerde anlambilim ve edimbilimin inceleme alanları karışık olarak listelenmiştir. E seçeneklerde yalnızca edimbilimine özgü olan alanlar vardır. Diğerleri anlambilimin ilgi alanlarıdır. Doğru yanıt E’dir.

Yanıt Açıklaması: Kullanılmamış yeni bilgi Konuşucu ve dinleyici tarafından toplumsal kültürel bağlam kapsamında bilinen ama dinleyicinin o anda bilişinde etkin olmayan söylem varlığı. Örneğin, Zeki Müren, İstanbul, Eskişehir, gibi. Türkçede ayrıca hatırlatma kullandığımız “hani Ayşe teyze var ya...” gibi örnekler. Bir kiplik söylem belirteci olan hani sözcüğü uzun süreli bellekte paylaşılan ama konuşma anında dinleyicinin bilişinde olmayan (kullanılmamış) bilgiye işaret eder.

Yanıt Açıklaması: Anlatı yapısında bu ögeye bağlı olarak yer alan sonuç(lar) (Kırgız Kağanı’nı öldürdük. Ülkesini aldık.)şeklindedir.

Yanıt Açıklaması: Küfrederken, bir şeyin ne kadar iğrenç olduğunun düşünülmesini isteyebilirler: “Çok b...tan bir iş”, gibi. Kasten birisini kırmak, karşıdaki kişiye gözdağı vermek, onu korkutup aşağılamak için, karşıdaki kişiyi şok etmek için, dikkatlerini çekmek için kaba dil ve tabu sözcükler kullanabilirler. Ayrıca insanlar, ruhsal açıdan rahatlamak ve duygusal baskılardan kurtulmak için küfredebilirler.

Yanıt Açıklaması: a. Telefona cevap ver. b. Telefona cevap vermeni istiyorum. c. Telefona cevap verir misin? d. Telefona cevap verebilir misin? e. Zahmet olmazsa telefona cevap verebilir misin? Şeklinde sıralanmalıdır.

Yanıt Açıklaması: Anlambilim önermenin anlamını açıklarken,‘sinemaya gidecek kişilerin kim olduğu’ ve ‘yarın’ın hangi gün olduğu’ sorularıyla ilgilenmez. En fazla gizli öznenin konuşucuyu da içeren birinci çoğul kişi olduğunu ve yarın belirteciyle sözcenin söylendiği günden bir sonraki güne işaret edildiğini belirtir. Anlambilim, bu sözcenin hangi amaçla söylendiği ile de ilgilenmez. Bu sözcenin davet mi, öneri mi, vs. olduğu soruları da anlambilimin konusu değildir. Bu soruların yanıtı, edimbilim kapsamında araştırılır.

Yanıt Açıklaması: Kibarlık ilkelerinden biri de resmiyettir ve mesafeli davranmayı gerektirir.

Yanıt Açıklaması: Düzsöz eylemi, bir sözceyi, ses, sözcük ve tümce olarak dilbilgisel kurallara uygun bir biçimde dile getirme edimidir. Sözceyi kullanarak gerçekleştirilmek istenen amaca ise edimsöz denir. Örneğin birisini yemeğe davet etme amacını bir sözce ile dile getirmek bir edimsöz eylemidir. Ancak, bazı sözceler bir edim gerçekleştirmek için değil, bir gözlemi dile getirmek için kullanılabilir. Bunlar, saptayıcı sözceler olarak kullanılabilir. Seni şaşırtıyorum, seni kızdırıyorum, seni aşağılıyorum cümleleri bunlara örnek gösterilebilir. Etkisöz eylemi ise bir sözceyi dile getirmenin sonucunda ortaya çıkan etkidir. Austin’e göre etkisöz eylemleri, konuşucu, dinleyici ya da diğerlerinin duygu, düşünce, görüş ve hareketlerinde sözceler sonucunda yaratılan etkidir. Örneğin, sözce kullanarak birisini ikna edebilir, ona kendimizi affettirebilir, birisine bir işi gerçekleştirme yükümlülüğü hissettirebilir, ya da konuşucu olarak kendimizi yükümlülük altına sokabiliriz. Bu etkilerin her biri etkisöz eylemleridir.