Genel Dilbilim 2

Yanıt Açıklaması: Tümce, tüm dillerde bir özne ve bir yüklemden oluşan bir dilbilgisi birimi olarak tanımlanabilir. Bir başka deyişle, her dilde bir tümcede özne ve yüklem bulunduğu gözlenmiştir. Özne ya da yüklemin yeri bir dilden diğerine değişse de bu iki öge tümcede mevcuttur.

Yanıt Açıklaması: A seçeneğinde aslan gibi çocuk yani çocuk aslana benzetilirken arada benzetme ilgeci kullanılmamıştır.

Yanıt Açıklaması: Eğretilemeler de benzetmeler gibi iki anlamsal alanın birbiriyle ilişkilendirilmesi sürecini barındırır, ancak eğretilemelerde benzetme ilgeci kullanımdan tümüyle düşer ve dolayısıyla benzetmeyi teşhis etmemizi sağlayan biçimbirim artık yoktur. Söz konusu biçimbirimin yokluğu eğretileme adını verdiğimiz örnekleri yaratır. Ceylan gibi gözleri olan kız, ilgeçle ( gibi ) kullanıldığı için bir benzetmeyken, ceylan gözlü kız bir eğretilemedir artık. Diğer şıklarda ise parçanın bütünü anlattığı ad aktarması örnekleri görülmektedir: ev yerine evin bir parçası olan ocak , sinema yerine sinemanın bir parçası olan beyaz perde , tiyatro yerine tiyatronun bir parçası olan sahne , yelkenli tekne yerine teknenin bir parçası olan yelken . Doğru cevap B’ dir.

Yanıt Açıklaması: Sözlükçede bir dilin bir sözlük listesinin yanı sıra her sözcüğün bir sözcüksel kütüğü bulunmaktadır. Bu kütükte o sözcüğe ait sözcük türü bilgisinin yanı sıra, sesbilgisel, biçimbirimsel, yapısal ve anlamsal özelliklerine ilişkin bilgi bulunur. Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: Sözce, tümceyi kimin söylediğine, kullanıma soktuğuna bağlı olarak ortaya çıkar. Seçeneklere bakıldığında A, B, C, D seçeneklerindeki ifadeler birer sözcedir çünkü söyleyene göre anlam ve kim/ne olduğu filan değişmektedir. E seçeneği ise kimseye göre değişmeyen, herkesin aynı şeyi anlamasını sağlayan bir tümcedir.

Yanıt Açıklaması: 'Pastayı yedi' cümlesi  ye- [ AO¨__ ] çerçevesindedir.

Yanıt Açıklaması: İşteş/ilişkisel bir durumu barındırır değiş tokuş yapmak, birlikte karşılıklı yapılan bir eylemdir.

Yanıt Açıklaması: Her dilde farklı yan tümce oluşturma yöntemleri vardır. Hint-Avrupa dillerinde yan tümcecik, tümleyici denilen sözcük gruplarından birinin yalın tümcenin başına yerleştirilmesiyle oluşturulur. Tümleyici ise yan tümcecik oluşturmak amacıyla İngilizce, Farsça gibi dillerde kullanılan bağımsız sözcükler (İngilizcedeki that, who, which, vd. ve Farsçadaki ki gibi sözcükler). Türkçede ise yan tümcecik eylemine bitiştirilen –DIK, -mA, -IncE, -ken, -in gibi eklerdir. Yantümcecik oluşturan bu ekler eylemi eylemsileştirirler, yani eylem bir bakıma adlaşır.

Yanıt Açıklaması: Tümleyici yan tümcecik oluşturmak ama- cıyla İngilizce, Farsça gibi dillerde kullanılan bağımsız sözcükler (İngilizcedeki that, who, which, vd. ve Farsçadaki ki gibi sözcükler). Türkçede ise yan tümcecik eyemine bitiştirilen -DIK gibi eklerdir.

Yanıt Açıklaması: Sözlükçe: Bir dilin tüm sözcükleriyle onların yapısal, anlamsal ve ses özelliklerini kapsayan envanteridir.

Yanıt Açıklaması: A seçeneğindeki parçalamak-birleştirmek sözcük çifti ile B seçeneğindeki erimek-donmak sözcük çifti tersinlenebilir her tür işlem ya da sürecine dahil olması nedeniyle ters yönlü karşıtanlamlılar sınıfına girer. C seçeneğinde ise vurmak-kaçırmak, olumlusunun olumsuz olanı sezdirdiği sözcük çiftlerinden olması ve dolayısıyla vurmak sözcüğünün hedefi kaçırmamış olmayı ima etmesiyle basit/bütünleyici karşıtanlamlılık sözcük grubuna girer. Uzak-yakın sözcük çifti de basit karşıt anlamlı sözcüklerden farklı olarak olumlu kutbu temsil eden sözcüğün olumsuz kutuptaki sözcüğü sezdirmek zorunda kalmadığı sınıfta yer alması dolayısıyla derecelendirilebilen karşıtanlamlı sözcüklerdendir. Ancak, altında-üstünde sözcük çifti arasındaki ilişkinin, farklı bakış açılarıyla bir karşıtlık ilişkisi kurduğu söylenebilir. Örneğin, bakış açısının nasıl değiştiğine yönelik şu iki cümle incelenebilir: Cem’in ofisi insan kaynakları departmanının altında. İnsan kaynakları departmanı Cem’in ofisinin üstünde.

Yanıt Açıklaması: Koşaçlar ne geçişli ne de geçişsiz eylemlerdir. Tamamen farklı bir grup oluştururlar ve yüklemcil bir AÖ, SÖ, İÖ öge ile birlikte özneye ilişkin bir özellik belirtirler. Bu yüzden yüklemcil AÖ, SÖ, İÖ özneyi tamamlayan ögedir ve özne tümleci olarak bilinir. En sevdiği yemek yaprak sarmasıymış tümcesinde yüklemcil bir Ad Öbeği vardır. Bundan dolayı doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: Tümce [Kim] [Ne yaptı] gibi iki temel bileşkeden oluşan bir dilbilgisel ögedir;dolayısıyla özne ve yüklem tümcenin en büyük iki bileşkesidir. Özne, tümcedeki eylemde gösterilen işi yapan kişi olarak tanımlanabilir. Yine evrensel olarak tipik bir özne genelde bir Ad Öbeği’dir. Bir işi bilerek ve isteyerek yapan kişiye kılıcı denir. Özne, en azından Türkçe ve İngilizce gibi bazı dillerde tümcede genellikle ilk öge olsa da Türkçe gibi esnek söz dizilişi olan bir dilde bu konum, her zaman özne için ayrılmamıştır. Üstelik Türkçe gizli özneye izin veren bir dil olduğu için tümcede özne açıkça ifade edilmemiş olabilir. Öyleyse tümcedeki konum da özneyi belirlemek için yeterli bir ölçüt değildir. Bir tümcede özneyi bulabilmek için kim ya da ne sorularını sorabiliriz: Kim kitap okudu? Aysun kitap okudu. Bu örnekte de görüldüğü gibi kim sorusunun yanıtı tümcenin öznesini gösterir.  Özne, yüklemde dile getirilen olaydan etkilenen olabilir: Sedat hasta oldu; Ahmet yere düştü; Sebze fiyatları düştü. Türkçe gibi bazı dillerin zengin çekim ekleri vardır ve tümcedeki eylem özne ile uyumlu çekim ekleri taşır. Özne ve eylem arasındaki uyum tekillik / çoğulluk gibi sayı ile birinci, ikinci ve üçüncü kişi ekleri şeklindedir

Yanıt Açıklaması: Özel adlar, yalnızca gönderimsel anlam taşırlar ve betimsel anlam taşımamaları bakımından özel bir statüye sahiptirler. Gerçek dünyada Antalya özel adı tek, kesin ve değişmez bir şekilde ülkemizin güneyinde bir kente gönderimde bulunur. Doğru yanıt C’dir.

Yanıt Açıklaması: Gerektirim, bir tümcenin anlamına baktığımızda diğerinin doğruluk koşulu  ve değeri hakkında da bilgi sahibi olmamızı sağlayan mantıksal bir ilişkilendirmedir.

Yanıt Açıklaması: Tüm şıklara bakıldığında başar-, başla-, ısrar et-, uğraş- eylemleri özne denetleyicisi iken zorla- eylemi nesne denetleme eylemidir.

Yanıt Açıklaması: İsviçreli dilbilimci Ferdinand de Saussure Genel Dilbilim Dersleri (Cours de Linguistique Generale) adlı kitabında dili bir göstergeler dizgesi/sistemi olarak belirledikten sonra göstergeyi zihindeki bir kavram (= gösterilen ) ve onunla eşleşen bir ses imgesinden (= gösteren ) oluşan bir birlik olarak tanımlamıştır. Saussure’ün kavram/gösterilen ile kastettiği, dış gerçeklikte gönderimde bulunulan bir nesnenin (= gönderge) anadili konuşucusunun zihninde oluşturduğu bir tasarım ya da imgeden baş­ka bir şey değildir.

Yanıt Açıklaması: Özne ve Yüklem: Evrensel olarak her tümcede özne ve yüklem bulunur. Özneyi çıkardıktan sonra geri kalan bölümü yüklem olarak adlandı­racağız. Buradaki yüklem kavramı, geleneksel dilbilgisindeki yüklem kavramından farklıdır. Geleneksel dilbilgisinde yüklem tümcede­ki eylem ile eşdeğer olarak görülür. Oysa burada yüklem, tümcede özne dışında kalan tüm bölüm­dür. Bu tanımıyla da yüklem, her zaman evrensel olarak bir eylem içerir. Verilen tümcenin öznesi toksinlerden arınma olduğuna göre bundan arta kalan kısım yüklem olacaktır. Öyleyse, doğru cevap E’ dir.

Yanıt Açıklaması: Tümcenin görülüyor ki iki tane ad öbeği bulunmaktadır (AÖ1: Sevgi ve AÖ2: çiçeği). Eylem öbeği olarak da çiçeği suladı yer almaktadır.

Yanıt Açıklaması: A, D, E seçeneklerinde yalın tümce, B seçeneğinde bir bağlaçla bağlanan ve iki bağımsız tümce içeren birleşik tümce ve C seçeneğinde bir yan tümcecik ve bir ana tümceden oluşan karmaşık tümce görülmektedir. Karmaşık tümcede ana tümce içinde bir yan tümcecik bulunur. Karmaşık tümce, Özyineleme İlkesi doğrultusunda evrensel olarak tüm dillerde bulunan bir yapıdır ve bu ilke çerçevesinde bir tümcenin içinde bir başka tümce bulunabilir.