Genel Dilbilim 2

Yanıt Açıklaması: Önermelerin, düşüncelerle ilgili olduklarını kabul etmekle birlikte düşüncelerle birebir aynı şeyler olduğunu varsayma yanlışına düşmemek gerekir. Düşünceler zihinsel süreçlerdir ve bu açıdan bireyseldirler. Önermeler ise bireyler/zihinler-üstü kavramlardır, evrenseldirler ve bu nedenle tek tek dillere özgü değildirler. Bu anlamıyla önermeler bilişsel bir olguya gönderimde bulunurlar. Diğer bir deyişle önermeler düşünmek için kullandığımız soyut parçalardır.

Yanıt Açıklaması: Türkçe gibi bazı dillerin zengin çekim ekleri vardır ve tümcedeki eylem özne ile uyumlu çekim ekleri taşır. Özne ve eylem arasındaki uyum tekillik / çoğulluk gibi sayı ile birinci, ikinci ve üçüncü kişi ekleri şeklindedir. Aşağıdaki tabloda görüldüğü gibi öznedeki kişi ve sayıyı çok iyi ayırt eden uyum ekleri kullanılmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Baş, eklenti ve tümleç ile ilgili özet tabloya bakıldığında görülüyor ki baş ve eklenti arasında yönetilen-yöneten ilişkisi yoktur. Tam tersine baş ve tümleç arasında böyle bir ilişki vardır.

Yanıt Açıklaması: Bilişsel bir olguya gönderimde bulunan ve düşünmek için kullandığımız soyut parçalara önerme denir.

Yanıt Açıklaması: Genişletici ortaçlar, ortaç olmaksızın da baş adın ayırt edilebildiği durumlarda görülür. Örnekte, Ayasofya özel bir addır ve bu yapının İstanbul’da ilgi çeken bir yapı olduğunu hepimiz biliriz. Böyle özel adların gönderimlerinin daraltılmasına gerek yoktur. Ancak bu ad hakkında daha fazla bilgi vermek için sıfat tümceciği kullanılabilir. Örnekte, Ayasofya’nın kimin tarafından yaptırıldığı ek bir bilgidir. Doğru yanıt E’dir.

Yanıt Açıklaması: Tümcelere bakıldığında; “çakı gibi, süt gibi, sakız gibi, bebek gibi” sözcük grupları benzetmelere örnektir. Fakat “zehir gibi” benzetme değil eğretilemedir çünkü “zehir gibi” söz öbeği biberin acılığını belirtir.

Yanıt Açıklaması: Derecelendirilebilen karşıtanlamlılık ilişkisinde, bütünleyici karşıtanlamlılardan farklı olarak, karşıtlık ilişkisi içindeki olumlu kutbu temsil eden sözcük olumsuz kutuptaki sözcüğü sezdirmek zorunda değildir, yani çiftlerden birisinin olumsuzlanması karşıtını zorunlu kılmaz. Örneğin, genç değilseniz bu zorunlu olarak yaşlı olduğunuz, zengin değilseniz yoksul olduğunuz, hızlı değilseniz yavaş olduğunuz anlamına gelmez. Bütünleyici karşıtanlamlılardan farklı olarak bu durumun ortaya çıkmasının nedeni, bu sözcük çiftlerinin ara terimler barındırmasıdır ya da bir ölçek ile ilgili olmasıdır. Türkçede sıcak ile soğuk arasında bir ara terim olarak ılığın yer alması buna örnektir.

Yanıt Açıklaması: Belirteç tümceciklerinin zaman, koşul, tarz, neden-sonuç, koşul vs. anlamı taşıdıkları söylenebilir: Öncelik: Sen buraya gelmeden (önce) ben bu sorunu halletmiştim. Eşzamanlılık: Çalıştıkça başarılı oluruz. Ardıllık (Tezlik): Seran gelir gelmez annesi yemeğini hazırladı. Bitmişlik: Kitabı bitirdiğimde sana veririm. Sürerlik: Çayları içip içip uykumu kaçırdım. Koşul: Küstahlaşmadıkça herkese her soruyu sorabilirsin. Neden: Nesrin çok çalışmaktan yorgun düşmüştü. Sonuç: Artık tatile gittiklerine göre biraz dinlenebilirler. Tarz: Ayhan koşa koşa gitti vb. gibi.

Yanıt Açıklaması: A, C, D ve E seçeneklerindeki eylemler geçişsizdir. E notasyonu ayrıca doğru değildir. Geçişli eylem olan oku -‘yu doğru biçimini ifade den notasyon B seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Çağrışımlar zorunlu olarak iki sözcüğün bir anlamsal ilişki kurduğu durumlarda ortaya çıkacak diye bir kural yoktur. Bir sözcüğün çağrışım alanında yer alabilmek için o sözcükle eşanlamlı ya da karşıt anlamlı olmak da gerekmez. İki sözcüğün bireysel konuşucularda yarattığı duygusal çağrışımlar farklı olabilir. Sözcüklerin çağrışımları ve konuşucuların zihninde oluşturduğu tasarımlar/imgeler açık bir duygusal boyut barındırırlar.

Yanıt Açıklaması: Bu yaklaşımın temelinde sözcük anlamının daha basit anlamların birleşimi yoluyla oluşturulduğu iddiası yatar. Daha ‘basit’ anlamların neler olduğunu anlamak üzere sözcüklerin anlamsal özelliklerini belirleriz. Anlamsal özellikler, bir sözcüğün kullanımsal uygunluk taşıyabilmesi için yerine getirilmesi gereken koşulları belirler.

Yanıt Açıklaması: Olgu tümceciği, olgusal ad tümceciğidir. Yani bu tümcecikteki önerme doğrulanıp yanlışlanabilir. Gerçekleştiği ya da gerçekleşecek olması önemlidir. Devinim tümceciği -mAk ve -mA ekleriyle elde edilen ad tümcecikleridir ve önermedeki olayın gerçekleşmiş olma olasılığı değil, hareket / devinim önemlidir. Örneğin, A, C, D ve E tümcelerinde gerçek yüklemi kullanarak sınama yapabiliriz. Eğer yan tümcecik olgusal ise gerçek yüklemiyle kurallı bir tümce oluştururken, devinimsel tümce aynı yüklemle birlikte kuralsız olur: Yolcular polise [şoförün uyuduğunu] söylediler. [Şoförün uyuduğu] gerçek. Doğru yanıt B’dir.

Yanıt Açıklaması: Masa sözcüğünün anlamını oluşturan özellikler kümesinde CANI ÇEKME gibi özelliklerin bulunmamasından kaynaklanmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Alfabetik kısaltmalar (TDK, AYM vb.), Dilin bağımlı ve bağımsız biçimbirimlerine dayanmadan yaratılan tümüyle yeni sözcükler, Baş harflere dayanan kısaltmalar (İngilizcede radar sözcüğü, ra dio d etecting a nd r anging sözcüklerinin başharfleri), Özel adların genel adlara dönüştürülmesi (bir kağıt mendil markası olarak ‘Selpak’ın genel olarak kağıt mendili anlatır duruma gelmesi), Ödünçleme diye adlandırılan, başka dillerden sözcüklerin alınıp bir (sesbilimsel) yerlileştirme sürecinden geçerek kullanılması durumu ya da öbeğin tam çevirisinin yapılması yoluyla ödünçlenmesi.

Yanıt Açıklaması: E seçeneğindeki “Otel müdürü [[[ AÖ yeni konukları]için] hazırlık yaptı.” tümcesindeki “yeni konukları için” AÖ, ilgeç nesnesi olan bir ad öbeğidir. Doğru yanıt E’dir.