Genel Dilbilim 2

Yanıt Açıklaması: İletişimsel edinç konuşucuların iletişim boyutunda dilin kullanımına ilişkin soyut bilgileridir. İletişimsel edinç, dilbilgisel edinci de kapsar.

Yanıt Açıklaması: Sözce: Belli bir bağlam içinde, belli bir zamanda bir konuşucu tarafından dinleyiciye belli bir yerde söylenen sözcük, nida, onaylama sesleri, bir ifade gibi bir birimdir. Bir sözce, bir tümce olabildiği gibi “Evet”, “olabilir”, “ya”, “öyle mi?”, vs. gibi tek ya da birkaç sözcük ya da bir nidadan ibaret olabilir. Sözce, önermenin tersine somut edimbilimsel bir birimdir.

Yanıt Açıklaması: Topluluk, içeriğin anlatıcıya ait olmadığını, anlatıcının ve dinleyenin zaten bildiği durumlarda kullanılır. Bilgi açısından sorumluluk herkese aittir.

Yanıt Açıklaması: Anlatı Sonunda uzun zamandır istediğim şeyi yapıp Ankara’dan ayrıldım. “Düşünce eylem” anlatı aktarımı Ayşe: “Böyle giderse daha fazla birlikte olamayız. Ayrılmamız gerekebilir” Ayşe beni terk etmeyi düşünüyordu. (Düşünce eylem anlatı aktarımı) Dolaylı düşünce aktarımı Genç kızın ertesi gün senedi imzalamaya gelip gelmeyeceğini düşünüyordu. Bağımsız dolaylı düşünce aktarımı Genç kız acaba ertesi gün senedi imzalamaya gelecek miydi? Bağımsız düşünce aktarımı “Acaba genç kız senedi imzalamaya gelecek mi?” diye düşündü. Bağımsız dolaysız düşünce aktarımı Acaba yarın senedi imzalamaya gelecek mi?

Yanıt Açıklaması: Konuşucu, bir psikolojik durumunu dışa vurur: teşekkür etmek, başsağlığı dilemek, mutluluk dilemek, teselli etmek, tebrik etmek, gibi. ‘Başarılarından dolayı seni kutlarım.’ örneğinde konuşucu tebrik etme gibi duygu belirten bir ifade kullanarak yansıtıcı edimsöz gerçekleştirmiştir.

Yanıt Açıklaması: Leech’in kibarlık ilkelerine göre; Nezaket ilkesi (a) Dinleyicinin çabasını azalt (b) Dinleyiciye yararı artır. Cömertlik İlkesi (a) Kendine yararı azalt. (b) Kendi çabanı artır. Övgü İlkesi (a) Dinleyiciye eleştiriyi azalt. (b) Dinleyiciye övgüyü artır. Tevazu İlkesi (a) Kendine övgüyü azalt. (b) Kendine eleştiriyi artır. Uyuşum İlkesi (a) Diğeri ile arandaki görüş ayrılıklarını azalt. (b) Diğeri ile arandaki görüş uyuşumunu artır. Duygudaşlık İlkesi (a) Diğeri ile arandaki karşıt duyguları azalt. (b) Diğeri ile arandaki duygudaşlığı artır.

Yanıt Açıklaması: I. örnekte konuşmacı yanlış olduğunu bildiğini paylaşarak Nitelik İlkesini, II. örnekte Tunç Harun’un sorusu ile ilişkin bir yanıt vermeyerek Bağıntı İlkesini, III. örnekte doktor hastanın sorusuna yeterli yanıt vermeyerek Nicelik İlkesini, sonuncu örnekte yaşlı hanıma yardımda bulunan diğer kadın ATM’den para çekme sırasını doğru vermeyerek Tarz İlkesini çiğnemiştir. Doğru sıralama içeren yanıt D’dir.

Yanıt Açıklaması: Eksiltme, metnin akışında daha önce bütüncül bir yapıda geçen bir ögenin metinden çıkarılmasıdır. Çıkarılan bu öge alıcı tarafından çıkarımsal olarak tamamlanabilir. Tümcede "Aptal insanların" yerine "aptalların" sözcüğü kullanılarak eksiltme yapılmıştır.

Yanıt Açıklaması: İsviçreli dilbilimci Ferdinand de Saussure Genel Dilbilim Dersleri (Cours de Linguistique Generale) adlı kitabında dili bir göstergeler dizgesi/ sistemi olarak belirledikten sonra göstergeyi zihindeki bir kavram (= gösterilen) ve onunla eşleşen bir ses imgesinden (= gösteren) oluşan bir birlik olarak tanımlamıştır. Saussure’ün kavram/gösterilen ile kastettiği, dış gerçeklikte gönderimde bulunulan bir nesnenin (= gönderge) anadili konuşucusunun zihninde oluşturduğu bir tasarım ya da imgeden başka bir şey değildir. Ses imgesi/gösteren ise yine anadili konuşucusunun zihninde, ilgili kavram her canlandığında oluşan bir imgeye işaret eder. Saussure’ün ses imgesi ile kastettiği, bir göstergenin dışavurumunu, iletişimsel ortamlarda kullanımını olanaklı kılan fiziksel seslere dayanan biçim değildir. Saussure’e göre, aynen gösterilenin göndergenin kendisi olmadığı ve onun zihindeki bir tasarımı, imgesi olduğu gibi, gösteren de fiziksel anlamda bir göstereni oluşturan ses dizisinin zihindeki tasarımına, imgesine işaret eder.

Yanıt Açıklaması: Dil aktarımları, aktarımı yapanın tercihinin birbiriyle ilişkili, ancak birbirinden kısmen bağımsız dört boyutunu içerir. Ses (Aktarılan ifadenin kaynağı olarak kimya da ne gösterilmektedir?) İleti (O¨zgün içeriğin metin alıcısına hangi aktarım yoluyla sunulduğudur.) İşaret (Anlatıcının bir dilsel aktarım yaptığını gösterme şeklidir.) Tutum (İleti ya da özgün konuşmacıya ilişkin olarak metin üreticisinin-aktarımı ya- panın yaptığı yorumlardır.)

Yanıt Açıklaması: Anlambilim, dil içi anlamla; edimbilim ise dil ötesi bağlama da­yalı anlamla ilgilidir. Bağlama dayalı anlam Örnek (2)’de de görülmektedir: Yarın sinemaya gideceğiz. Burada bir önerme ve bir sözce vardır. Anlambilim önermenin anlamını açıklar­ken, ‘sinemaya gidecek kişilerin kim olduğu’ ve ‘yarının hangi gün olduğu’ sorularıyla ilgilenmez. En fazla gizli öznenin konuşu­cuyu da içeren birinci çoğul kişi olduğunu ve yarın belirteciyle sözcenin söylendiği gün­den bir sonraki güne işaret edildiğini belir­tir. Anlambilim, bu sözcenin hangi amaçla söylendiği ile de ilgilenmez. Bu sözcenin davet mi, öneri mi, vs. olduğu soruları da anlambilimin konusu değildir. Bu soruların yanıtı, edim bilim kapsamında araştırılır.

Yanıt Açıklaması: söyle- [AÖ/T__ ] Adını söyledi. Bugün geleceğini söyledi

Yanıt Açıklaması: Dinleyicinin olumlu yüzünü tehdit eden eylemler: şikayet etme, eleştirme, diğerinin fikrine karşı çıkma, tabu olan konularda konuşma, kişilik, inanç, sahip oldukları ve değerlerine karşı nefret göstermektir. Konuşucunun olumsuz yüzünü tehdit edebilecek eylemler: teşekkür etme, isteksizce söz vermek zorunda kalmaktır. Konuşucunun olumlu yüzünü tehdit edebilecek eylemler ise özür dileme, iltifatları kabul etme, itiraf etmektir. Diğerinin olumsuz yüzünü tehdit eden eylemler, dinleyiciye bir işi yapması ya da yapmaması konusunda baskı oluşturan eylemlerdir: Emir ve ricalar; dinleyiciye bir işi yapma konusunda hatırlatmalar; tehdit, uyarı ve bir işin yapılmaması sonucu cezai yaptırımlardır.

Yanıt Açıklaması: Özne, tümcedeki eylemde gösterilen işi yapan kişi olarak tanımlanabilir. Yine evrensel olarak tipik bir özne genelde bir Ad Öbeği’dir. Bir işi bilerek ve isteyerek yapan kişiye kılıcı denir. Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Robin Lakoff (1973) dil çözümlemelerinde dilbilgisel ve anlambilimsel kuralların yanı sıra edimbilimsel kuralların da eklenmesi gerektiğini savunmuştur. Bunlar Grice’ın konuşma ilkelerin- den esinlenen kibarlık ilkeleridir: a. Dil kullanımında açık ol (Grice anlamında yani dilde bulanıklığa izin verme). b. Kibar ol Karşıdakine dayatmada bulunma. Seçe- nek tanı. Dinleyicinin kendisini iyi hissetmesini sağla; arkadaşça davran d. Resmiyet: Mesafeli davran. e. Saygı: Seçenek tanı. f. Dostluk / samimiyet: Duygudaşlık, dostluk göster.

Yanıt Açıklaması: Üye: Eylemin nesne ve öznesi eylemin üyesidir. Üye yapısı özne ve nesne üzerine olan sözlükçe ve dilbilgisel bilgidir (sayfa 22). Koşaç: Yükleminde AÖ, İÖ, SÖ olan tümcelerde bulunan bazen –İmEk eylemi ile ifade edilen bazen de açıkça görülmeyen eylem (sayfa 23). Eklenti: Bir öbekte bulunması zorunlu olmayan, seçimlik ve niteleyici ögedir ( sayfa 11). Tümleç: Bir öbekte başın yanulamladığı zorunlu ögedir (sayfa 11). Belirtecimsi: Belirteç öbeğinin de içinde bulunduğu işlev olarak belirteç işlevi gören her öge belirtecimsidir: Ad Öbeği, İlgeç Öbeği, Belirteç tümcecikleri de belirteç işlevleri olduğu zaman belirtecimsi adıyla anılırlar ( sayfa 21).

Yanıt Açıklaması: Durumsal bağlam bir sözcenin içinde yer aldığı zaman, mekân ile konuşucu ve dinleyicinin kim oldukları gibi unsurlardır.

Yanıt Açıklaması: Dolaylı aktarım, bir tümcenin başkasına aktarımında kullanılır. Örneğin Ali: Ben geldim ve Ali geldiğini söyledi tümcelerinden ikincisi birincisinin dolaylı aktarımıdır. İki AÖ’nün farklı varlık/ kişilere gönderim yapması ise ayrışık gönderimdir. Olgu tümceciği, olgusal ad tümceciğidir. Yani, bu tümcecikteki önerme doğrulanıp yanlışlanabilir. Gercekleştiği ya da gercekleşecek olması önemlidir. Devinim tümceciği -mAk ve -mA ekleriyle elde edilen ad tümcecikleridir ve önermedeki olayın gerçekleşmiş olma olasılığı değil, hareket / devinim önemlidir. Belirteç tümcecikleri ise tümceyi ya da eylemi niteler. Niteleyiciler zorunlu öge değil de eklenti oldukları için tümceden atılmaları mümkündür. Yani bunlar seçimlik ögedir.

Yanıt Açıklaması: Bir dili konuşmak ve anlamak demek, sözdizim yapılarının edinçteki bilgisinin yanı sıra dili bağlam içinde ne şekilde kullanarak iletişimin başarıya ulaşacağını bilmek de demektir. Bu nedenle, Amerikalı toplum dilbilimci Dell Hymes (1974), Chomsky’nin edinç teriminin, dilin iletişimsel düzeydeki bilgisini de kapsayacak şekilde genişletilmesi amacıyla iletişimsel edinç kavramının gerekliliğini savunmuştur. İletişimsel edinç, dilin ses ve sözdizim yapılarının bilgileri yanı sıra bağlam içinde iletişim amacıyla uygun sözcelerin ne şekilde kullanılması gerektiği ve hangi sözcelerin hangi bağlamda uygun olacağı bilgisini içerir.

Yanıt Açıklaması: Geleneksel dilbilgisi çalışmalarının merkezinde duran büyük dilsel birim tümcedir. Tümcenin genel dilbilgisel ulamların bir araya gelmesiyle oluştuğunu varsayan geleneksel yaklaşımların dışında, klasik yaklaşımların genel olarak ‘tümcenin tam bir düşüncenin aktarıcısı olduğu’ şeklindeki bir tanım da yapılabilir.