Genel Dilbilim 2

Yanıt Açıklaması: Önvarsayımın varlığını göstermek üzere anlambilimciler farklı türde testlerden yararlanır. Mesela, olumsuzlama, sorgulama ve koşullu yapı testi. (2) numaralı tümce (1) numaralı tümcenin soruya dönüştürülmüş hali olduğundan sorgulama testi kullanılmıştır.

Yanıt Açıklaması: B seçeneğinde su gibi aziz ol derken gibi ilgeçtir ve suyun azizlik özelliği benzetme yönünü gösterir.

Yanıt Açıklaması: Tüm tümceler incelendiğinde E seçeneğindeki “ben ve halam” öznesi “gittik” eylemi ile uyum halinde olması gerektiği görülmektedir.

Yanıt Açıklaması: Geleneksel olarak sözdizimde yanulam çerçevesi köşeli ayraç içinde koş- [ __ ] ,      koş- [ __ ] , söyle-  [AÖ/T__] temsil edilir. İçindeki çizgi söz konusu sözcüğü, buradaki örneklerdeki eylemleri, AÖ ad öbeğini, T ise (yan) tümceyi göstermektedir.

Yanıt Açıklaması: “Severek” bir tarz belirtmekte ve doğrudan eylemi nitelemektedir.

Yanıt Açıklaması: Bir dilsel ifadenin anlamının yalnızca dünyadaki gönderimi ile ilgili olmayabileceği ve çok yönlü bir olgu olarak ele alınması gerektiğine ilişkin ilk belirlemeler Alman matematikçi ve mantıkçı Gottlob Frege (1848-925) tarafından yapılmıştır. Frege’nin yapmış olduğu önemli bir kavramsal ayrıma dair terminolojisi vardır. Frege’nin Almancada bedeutung sözcüğü (İng. reference) ile karşıladığı kavramı biz gönderimsel anlam (kısaca, gönderim) diye adlandırıyoruz. Frege’nin gönderimden farklı olarak anlamın diğer yönü için kullandığı sözcük sinn (İng. sense) sözcüğüne karşılık ise biz betimsel anlam (kısaca, betim) terimini kullanıyoruz.

Yanıt Açıklaması: Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: İsviçreli dilbilimci Ferdinand de Saussure Genel Dilbilim Dersleri (Cours de Linguistique Generale) adlı kitabında dili bir göstergeler dizgesi/sistemi olarak belirledikten sonra göstergeyi zihindeki bir kavram (= gösterilen) ve onunla eşleşen bir ses imgesinden (= gösteren) oluşan bir birlik olarak tanımlamıştır.

Yanıt Açıklaması: Ortaçlar da ad tümcecikleri gibi eyleme eklenen ek ile yan tümceciğe dönüştürülerek elde edilirler. En yaygın olarak bulunan ortaç ekleri -En ve -DIK’tır. Bunun yanı sıra -(y)AcAK ve -mIş ekleri de vardır. Bunlardan son ikisi olan ile birlikte kullanılabilir. En yaygın ortaç ekleri şunlardır: -En şiir okuyan çocuk -Dık çocuğun okuduğu şiir -AcAk (olan) şiir okuyacak (olan) çocuk -mIş (olan) şiir okumuş olan çocuk Yanıt E'dir

Yanıt Açıklaması: Eşadlılık, aynı ses dizisinin (/ses imgesinin) birden fazla anlam taşıması durumuna işaret eder. Bu nedenle, ilk bakışta eşadlılığın çokanlamlılıkla aynı türde bir durumu anlattığı düşünülebilir. Bu ikisinin birbirinden farklı durumları kodladığını düşünmemizi güdüleyen temel ölçüt farklı anlamlarla ilişki kurma biçimlerini ilgilendirir. Çokanlamlılık durumlarında aynı ses dizisinin aktardığı anlamların birbiriyle ilişkili olduğunu kabul ediyoruz. Eşadlılık örneklerinde ise farklı anlamların birbirinden türediği ya da birbiriyle ilişkili olduğu düşünülmez. Bu yüzden, A, B, C, D şıklarındaki çay sözcüğünün çay bitkisiyle bir şekilde ilişkili olması bu kullanımları çokanlamlılık örneği olarak kodlarken, E şıkkındaki çay sözcüğünün çay bitkisi ile herhangi bir anlamsal bağının bulunmaması eşadlılığa bir örnek oluşturur. Doğru cevap E’ dir.

Yanıt Açıklaması: Öfkelenmek anlamına gelen ‘kızmak’ sözcüğü eğretilememin tipik bir örneğini sunar. Kızmak sözcüğü ‘ısıtılan veya ısınan bir nesnenin sıcaklığının çok artması’ durumunu anlatır ve fiziksel dünyaya, yani doğaya dair bir gerçekliği yansıtır. Buna göre hedef soyut bir duygu durumunu, öfkelenmeyi konu alırken, kaynak olarak fiziksel dünyadan ‘kızmak’ eyleminden yararlanılmıştır; diğer bir deyişle, öfkelenmek kızmak eylemine aktarılmış, böylece ‘kızmak’ eyleminin fiziksel dünyada doğurduğu sonuçlar, örneğin, ilgili nesnenin renk değiştirmesi(kızarması), kolaylıkla tutulamaz dokunulamaz duruma gelmesi gibi başka fiziksel özellikleri de öfkelenme durumuyla ilişkilendirilir olmuştur.

Yanıt Açıklaması: Anlamsal ağ kuramı, genel anlamıyla sözcüklerin çağrışımlarının bir küme oluşturduğunu kabul etmekle birlikte, önceki yaklaşımlarda çağrışımsal ağların bir yapı barındırmamasını, yani sözcükler arasında bir ilişki kodlaması yapılmıyor olmasını eleştirir. Klasik çağrışımsal ağ yaklaşımları bir ilişki kodlaması yapsa da bu bağlantı/çağrışım kodlaması daha çok sözcüklerin birlikte gerçekleşme sıklıklarını öne çıkarır. Anlamsal ağ kuramlarının sonraki versiyonlarında ise bağlantılar birlikte gerçekleşme sıklıklarının ötesinde bir rol üstlenirler ve bağlantıların kendisi bir anlam değeri taşıyacak biçimde organize edilir. Dolayısıyla, sözcük anlamını sözcüğün çağrışımlarıyla ilişkilendiren ve anlamsal ağlar kuran bu kuram, B, C, D, E seçeneklerinde verilen düşünceleri eleştirmez, aksine savunur.

Yanıt Açıklaması: Seçeneklerde verilen cümlelerde karşılaştırmalar yapılmıştır. Ancak ‘Ben köpekleri senden çok severim.’ cümlesinde köpek ve sen kelimelerinde karşılaştırma yapıldığı için birinci tekil şahısın, köpekleri ikinci tekil şahıstan daha çok sevdiği şeklinde bir anlam bulanıklığı oluşmuştur. Cümlenin anlam bulanıklığını gidermek için ‘Ben köpekleri senin köpekleri sevdiğinden daha çok severim.’ şeklinde bir düzeltme yapılabilir.

Yanıt Açıklaması: Olgu tümceciği, olgusal ad tümceciğidir. Yani bu tümcecikteki önerme doğrulanıp yanlışlanabilir. Gerçekleştiği ya da gerçekleşecek olması önemlidir. –DIK, -(y)AcAK, -(y)Iş ekleri ile oluşturulur. E şıkkındaki tümce yalın bir tümcedir ve içinde bir ad tümceciği barındırmaz. Diğer şıklardaki ad tümceciklerinin görünümleri ise şöyledir: [İstanbul’a git- mek ] istedi. [İstanbul’a git- me -yi] planladı. [İstanbul’a git- tiğ -ine] pişman oldu. [İstanbul’a git- me -yi] unuttu. Görüldüğü üzere, A şıkkı –mAK , B ve D şıkları –mA , C şıkkı ise –DIK ekiyle oluşturulmuş bir ad tümceciği içermektedir. Öyleyse, doğru cevap C’ dir.

Yanıt Açıklaması: Özne ve Yüklem: Evrensel olarak her tümcede özne ve yüklem bulunur. Özneyi çıkardıktan sonra geri kalan bölümü yüklem olarak adlandı­racağız. Buradaki yüklem kavramı, geleneksel dilbilgisindeki yüklem kavramından farklıdır. Geleneksel dilbilgisinde yüklem tümcede­ki eylem ile eşdeğer olarak görülür. Oysa burada yüklem, tümcede özne dışında kalan tüm bölüm­dür. Bu tanımıyla da yüklem, her zaman evrensel olarak bir eylem içerir. Yüklemcil Ad Öbeği, Sıfat Öbeği gibi ögeler taşıyan tümceler de gizil bir eylem (koşaç) içerir. Verilen örnekte de sen sözcüğü özne ve geriye kalan çok iyisin de yüklemcil sıfat öbeğidir. Yani, bu örnek, gizil eylem içeren bir koşaç tümcesidir. Doğru cevap C’ dir.

Yanıt Açıklaması: B, C, D ve E şıklarındaki belirteç tümcecikleri tarz bildirirken (sırasıyla ıslık çalarak, etrafına baka baka, ağlayarak, soru soracasına ), A şıkkındaki ( odadan çıkıp ) ardıllık bildirmektedir. Doğru cevap A’ dır.

Yanıt Açıklaması: B seçeneğindeki tümce konuşma dilinde vurgu ve ezgi gibi ses özellikleri sayesinde, yazılı dilde ise virgül gibi noktalama işaretleri sayesinde anlamlandırılabilirse de soyut düzeyde bulanık anlamlıdır ve iki farklı ayrıştırma söz konusu olabilir: - [Yabancı] [öğretmenin anlattıklarını anlamadı] -  [ adıl ] [yabancı öğretmenin anlattıklarını anlamadı] İlk ayrıştırmada öğretmenin anlattıklarını anlamayan ‘yabancı’ öznesi iken, ikinci ayrıştırmada gizli özne adıl , yabancı olan öğretmenin anlattıklarını anlamamış olarak yorumlanabilir. Doğru yanıt B’dir.

Yanıt Açıklaması: Günümüz Türkçesinde yaygınlıkla kullanılan beyaz yakalılar, mavi yakalılar, bordo bereliler kullanımları bütün yerine parçanın kullanıldığı durumlara ör­nek olarak verilebilir.

Yanıt Açıklaması: Araba, bilgisayar, ekmek ve yemek sözcükleri Türkçe kökenli kelimelerdir. Korner sözcüğü ise İngilizce “corner” sözcüğünün yerlileştirilmesi yoluyla Türkçeye kazandırılmıştır.

Yanıt Açıklaması: Ad aktarmaları genel olarak herhangi bir kavramın, olgu ya da olayın anlatımını doğrudan araçlarla gerçekleştirmek yerine ilişkili oldukları başka kavram, olgu ya da olaylardan yararlanma yoluna başvurur.