Genel Dilbilim 1

Yanıt Açıklaması: Sözcük tanımada kullanılan bir başka sözdizimsel yöntem de yerine koyma (Fries, 1952: 70-86; Bauer, 2003: 11) işlemidir. Örneğin, iyi kibar düşkünü tümcesini ele alalım. Türkçenin anadili konuşucuları görürler ki, Türkçede iyi ve kibar sözcükleri yerine yapı bozulmaksızın başka sözcükler kullanılabilir. İyi, kibar düşkünü olunabildiği gibi, kibar, iyi düşkünü; moda, alışveriş düşkünü ya da sinema, tiyatro düşkünü de olunabilir. Düşkün olmak yerine meraklı ya da hayran da olunabilir: iyi, kibar meraklısı; moda, alışveriş meraklısı; sinema, tiyatro meraklısı; iyi, kibar hayranı; moda, alışveriş hayranı; sinema, tiyatro hayranı gibi. Doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: Yeniyapım, konuşucuların yeni ses dizileri bulup bunları yeni bir anlamla eşleştirme yoluyla yeni sözcükler yaratmalarını ifade eder. Yalnız, daha önce de değinildiği gibi, dilde yeni kökler yaratmak, az rastlanan bir eğilimdir.

Yanıt Açıklaması: Tanım dinleyiş kavramına aittir.

Yanıt Açıklaması: Sözdizimsel olarak eşdeğer konumda olan kurucuları sıralayan sözcüklere bağlaç denir.

Yanıt Açıklaması: Bütün dillerin ses yapılarında ünlüler ve ünsüzler vardır; ancak diller birbirlerinden kendi ses yapısı içinde bulundurdukları birimlerin sayısı ve niteliği bakımından ayrılır. Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Medyada görev yapan spikerler, gazete yazar ve editörleri, romancılar, dil ve edebiyat öğretmenleri dil kullanımları ile insanlara örnek olurlar ve doğru kullanımı savunurlar.

Yanıt Açıklaması: 'ses seda', 'mutlu mesut', 'gizli saklı' ve 'laf söz' ikilemeleri aynı anlamlı sözcüklerin bir araya gelmesiyle oluşmuşken A seçeneğindeki 'ileri geri' ikilemesi karşıt anlamlı sözcüklerin bir araya gelmesiyle oluştuğu için doğru seçenek A'dır.

Yanıt Açıklaması: Çekim ekleri yahut bir başka deyişle çekimsel biçimbirimler değişmez anlamlar taşıyan, işlek ve kapalı küme elemanlarıdır. Doğru cevap B'dir

Yanıt Açıklaması: Eylemler açık küme üyelerinden olduğu için doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Kural güdümlü yapı ilkesi: Her insan dilindeki yapılar mutlaka belli kurallar çerçevesinde kullanılır ve işlemlenir. Kuralsız yapı oluşturan bir dil yoktur. Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: Açıklayıcı yeterlilik: Gözlemsel ve betimsel yeterliliği de içeren bu ölçütte dilbilimsel çözümleme, bir kuram çerçevesinde bu kuralların ana dili konuşucusunun zihnin- de nasıl ortaya çıktığını açıklar. Tümcenin yapısal kurallarının kuramın öngörüleri çerçevesinde açıklanmasıdır. Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Türkçenin bütün anadili konuşucuları boşluğa gelmesi gereken sözcüğün akıldan olduğunu bilirler. Bu cümledeki akıl ve akıldan sözcüklerinin kavramsal içeriği özdeş olup dilbigisel konumları farklıdır. Sözcüklerin tümce içindeki konumlarından kaynaklanan böylesi değişken biçimlerini düzenleyen dilbilgisel kurallar vardır. Bunlar sözcüklerin dizilimi gözetilerek uygulandığı için sözdizimsel kurallar olarak anılırlar. Anadili konuşucularının dile ilişkin sezgisel bilgilerinin bir kısmını oluşturan bu kurallar işletilerek bir sözlükbirimin gerçek dilde ortaya çıkabilecek olası biçimleri kestirilebilir. Böylece, sözlükçe sınırlı sayıda kural işleterek sınırsız sayıda biçim üretmeye elverişli bir sistem olma özelliğini kazanır. Çekimsel biçimbilim de bu örnekte olduğu gibi hangi sözlükbirimin hangi dilbilgisel biçimlerle bir araya gelerek nasıl sözcükbiçimler oluşturduğunu açıklar. Diğer şıklar ise sözlükbirim yapmaya ilişkindir. Doğru cevap 'A' seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Sözcükler sözlüksel (içerik) ve dilbilgisel (işlevsel) olmak üzere iki gruba ayrılır. İçerik sözcükleri sözcelerin iletişimsel değerini ve etkisini artıran, biçimleri girdikleri çekimler sebebiyle değişken olan anlamlı sözcüklerdir. Bu sözcüklerin oluşturduğu sınıflar, yeni üye katılımına elverişli olduğu için üretken açık küme lerdir. Tipik örnekleri ad, eylem, sıfat ve belirteçlerdir. Bunların arasında, adlar ve eylemler bütün dillerde birincil (major) sözlüksel sınıflardır. Sıfatlar dillerde bağımsız bir sözcük sınıfı olarak bulunabilir veya bulunmayabilirler, ancak belirteçlerin evrenselliği bütün bu sözcük sınıflarına göre daha düşüktür. İşlevsel (görevli) sözcükler sözcelere anlamsal katkılarda bulunmazlar ve bu yüzden bir iletişimsel değer taşımazlar. Bunun yerine tümce parçaları arasında ilişkiler kurarak bazı dilbilgisel görevleri yerine getirirler. Çoğunluğu çekim almayan bu sözcüklerin değişken biçimleri yoktur ve oluşturdukları sınıflar yeni üye katılımına elverişli olmadığı için kapalı küme lerdir. İkincil (minor) sözcük sınıfları olarak da adlandırılırlar. Tipik örnekleri adıl, ilgeç, bağlaç ve belirleyicilerdir. Verilen örneklerde adıl olan beni sözcüğünü içermeyen yanlızca C şıkkıdır ve tamamı açık küme sözcüklerinden oluşur.

Yanıt Açıklaması: Dışmerkezli bileşikler başın bir alt türünü göstermeyen bileşiklerdir ve anlamları geçirimsizdir.

Yanıt Açıklaması: Aktarılan olayların gerçekliğine ilişkin konuşmacıdaki kesinlik algısının derecesini aktaran kip bilgisellik kipi olarak adlandırılır. Olay ya da durumların gerçekliğinin bir kaynağa göre değerlendirilmesi de bilgisellik kipinin alt ulamı olan kanıtlanabilirlik altında incelenir. Doğrudan ve dolaylı kanıtlanabilirlik, dile sırasıyla birinci el ve ikinci el bilgi aktarımı biçiminde yansır. Yukarıda de değinildiği üzere, değişik duyusal kaynaklardan beslenen ikinci el bilgi aktarımı veriye dayalı çıkarım ve duyuma dayalı aktarım olarak sınıflandırılır. Bilgisellik kipi kaynağa dayalı olmayan aktarımlar yapmak için kullanıldığında mantıksal gereklilik ve olasılık kiplerini dile yansıtır. Burada da veriye dayalı çıkarımlar yapılmaktadır. Doğru cevap C’ dir.

Yanıt Açıklaması: Çoğunluğu çekim almayan sözcüklerin değişken biçimleri yoktur ve oluşturdukları sınıflar yeni üye katılımına elverişli olmadığı için kapalı küme lerdir. İkincil (minor) sözcük sınıfları olarak da adlandırılırlar. Tipik örnekleri adıl, ilgeç, bağlaç ve belirleyicilerdir. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Eğer bir dilde içekleme varsa, o dilde mutlaka sonekleme, önekleme veya her ikisi birden de kullanılmaktadır

Yanıt Açıklaması: Sesler fiziksel özelliklerinin değişik boyutları açısından incelenir. Dilbilimde seslerin fiziksel oluşumunu inceleyen alana sesbilgisi denir. Seslerin değişik özelliklerini inceleyen bir alan olan sesbilgisinin 3 alt alanı vardır. Akustik sesbilgisi, ses dalgalarının frekansı, formantları ve hızı gibi fiziksel özeliklerini inceler. Dinleyiş sesbilgisinin ilgi alanı sesin kulak zarından beyne aktarılması ve beyin tarafından duyma merkezine aktarılan iletinin algılanması ve içeriğinin anlaşılmasını sağlayan sinirsel süreçtir. Beyin ile kulak arasındaki sinir ağında oluşan bir uyumsuzluk ya da beynin duyma merkezinde olan bir hasar bu süreci olumsuz olarak etkilemektedir. Sesin beyne aktarılmasında görülen sorunun niteliğine bağlı olarak, bireylerde işitme engellilik gibi fiziksel bir engel ortaya çıkabilir ya da iletinin doğru anlaşılmaması gibi beynin gelen iletiyi çözümleme işlemini yerine getiren bilişsel süreçte bir sorun yaşanıyor olabilir. Dinleyiş sesbilgisi sorunun niteliğini saptamayı amaçlamaktadır. Söyleyiş sesbilgisi’nin inceleme alanı ise konuşucunun konuşurken kullandığı seslerin oluşturulmasını sağlayan fiziksel hareketlerin niteliğidir. Konuşurken kullandığımız sesler bir hava akımının solunum sistemimiz içinde yer değiştirmesi sonucu oluşmaktadır. Hava akımı solunum sistemi içinde yer değiştirirken, konuşucular dil, dudak ve dişler gibi ağız içinde bulunan organların değişik fiziksel hareketleri ile ses oluştururlar. Doğru yanıt C şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Bütünün ifade ettiği anlam, D şıkkı hariç diğer şıklardaki kelimelerin parçalarının anlamının toplamına karşılık geldiğinden 'yurt ve sever', 'ateş ve kes', 'çek ve yat' ve son olarak 'akar ve su' kelimelerinden oluşan birleşik kelimeler geçirimlidir. Fakat ne dilber (genç kız) ne de dudak kelimesiyle alakası olmayan ve bir tatlının adı olan dilber dudağı bundan dolayı geçirimsizdir. Cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Bu ifadeyi kullanan biri Kuralcı Dilbilgisi yaklaşımını örneklemektedir Doğru cevap B'dir.