Genel Dilbilim 1

Yanıt Açıklaması: Sen-e=Sana. Ünlü değişmesi: Dilde bazı anlamlar biçimbirimlerin sıralanmasıyla değil biçimbilimsel süreçler yoluyla ifade edilirler (Nida, 1946: 54). Ünlü değişimi buna bir örnek olarak gösterilebilir. Almancada anne sözcüğünün çoğulu, ilk ünlünün [+ART] özelliği [-ART] özelliğine dönüşerek gerçekleşir: Mutter ‘anne’ / Mütter ‘anneler’.

Yanıt Açıklaması: Uyum, tümcede iki ögenin taşıdığı yapısal ve anlamsal özellikler arasındaki uyuşmayı gösteren bir ulamdır.  Adsıl uyum, adlarda sahiplik/iyelik ilişkisini gösteren iyelik ekleri biçiminde ortaya çıkar.

Yanıt Açıklaması: Chomsky’ye göre bilişsel dil düzeneğinin diğer bilişsel süreçlerden ayrı ve özerk olması gerektiği gibi, sözdizim de dilin diğer düzlemlerinden ayrı ve özerk bir birimdir. Bu yaklaşımda, sesbilgisi, biçimbilim, sözdizim ve anlam düzlemi her biri ayrı ve özerk ama birbirleriyle bağlantıları olan ve etkileşen modüllerdir. Anlam ve yapının farklı olduğu ise (A) şıkkındaki tümceye benzer bir tümceyle gösterilmiştir. Kulaklarımın treni balık istiyor , Türkçenin sözdizim kurallarına uygun olarak üretilmiş kurallı bir tümcedir. Ancak anlam olarak hiçbir önerme ifade etmediği için dinleyici bu tümcenin ne anlama geldiğini anlayamayacaktır. Öyleyse, bu tümce kabul edilemez bir tümcedir. Eğer sözdizimsel olarak düzgün bir tümce anlamsal açıdan kabul edilemez olabiliyorsa, bu bize sözdizim ve anlambilimin farklı ve özerk dil mo­dülleri olduğunu gösterir. (B) şıkkı, içeyerleştirme ilkesini, (C) ve (E) şıkları adıl düşürme değişkenini, (D) şıkkı ise Türkçede sözdizimindeki oynaklığın  belli kurallara bağlı olduğunu örneklendirmektedir. Doğru cevap A' dır.

Yanıt Açıklaması: Bağlaç kapalı küme elemanlarıdır dolayısıyla doğru cevap E'dir

Yanıt Açıklaması: Chomsky Eflatun’un bildiklerimizin deneylediklerimizden fazla olduğu savına benzer bir görüşle çocukların duydukları dil verisinden çok daha fazlasını kısa zamanda öğrendiklerini göstermiştir. Bu, dil edinimi alanında uyaran yetersizliği olarak bilinir. Burada “uyaran” dil edinen çocuğun duyduğu dil verisidir. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Dilbilgisel/Biçimbilimsel Koşullanma: Bir biçimbirimin değişkeleri arasındaki seçim bazen de dilbilgisel bağlam tarafından belirlenir. Örneğin, İngiliz­cedeki take ‘almak’ ve shake ‘sallamak’ eylemlerinin took ve shook biçimlerini gerekli kılan koşul, geçmiş zaman bilgisi ile birleşme zorunluluğudur. Benzer şekilde, aynı koşul write ‘yazmak’ ve speak ‘konuşmak’ eylemlerinin wrote ve spoke biçimlerini gerekli kılar. Öyleyse, bu durum altbiçimin dil­bilgisi kuralları tarafından yönetilmesi olayına örnektir. Doğru cevap B’ dir.

Yanıt Açıklaması: Diller arasında kopyalama biçiminde gerçekleşen alıntılama süreci, dilbilimde ödünçleme olarak adlandırılmaktadır. Kuralcı yaklaşımda katı eleştirilere maruz kalan bu durum, aslında bütün dillerin evrilirken içinden geçtiği doğal bir süreç olarak kabul edilir.

Yanıt Açıklaması: Bitmişlik, durum ya da olayların bütünlüğünü, bir kez olduğunu ve tamlığını; bitmemişlik ise durum ya da olayların parçalandığını ve yalnızca bir bölümünün devam etmekte ya da sık sık yinelenmekte olduğunu gösteren bakış açısının dilbilgisel karşılığıdır. Bit­memişlik görüntüsünün bu iki alt ulamı sırasıyla ilerlemeli görünüş ve alışkanlık görünüşü olarak adlandırılır. Doğru cevap A’ dır.

Yanıt Açıklaması: Bir konuşucu için ise dil bilmek, dinleyiciler tarafından anlaşılabilen, kabul edilebilen bir ileti oluşturabilmek demektir.

Yanıt Açıklaması: Türkçede addan ad, eylemden ad, addan eylem ve eylemden eylem yapan dört grup türetim eki vardır. Bez - gin: Bezmek kelime kökü -gin yapım ekiyle fiilden türeyen bir isim haline gelmiştir.

Yanıt Açıklaması: Bu genelleme anlamlı olan her dizilimin bir sözcük olarak sınıflandırılmasına olanak sağladığından, bütünüyle güvenilir olmaktan uzaktır.

Yanıt Açıklaması: Biçimbilim, sözlüksel ve çekimsel olmak üzere iki süreç işletmekte ve sözcük yapma bunlardan sözlüksel biçimbilim alanına girmektedir. Sözlüksel biçimbilim süreçleri ise türetme ve bileştirme gibi öz kaynaklı,ödünçleme ve ödünçleme çeviri gibi yabancı kaynaklı yollarla dile yeni ürünler kazandırmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Varoş sözcüğü Macarca'dan dilimize ödünçleme olarak geçmiştir.

Yanıt Açıklaması: Örneklerdeki -e ve -a, farklı biçimleri olan ekler oldukları için, bunları ilk bakışta ayrı biçimbirimler olarak tanımlamak mümkün gibi görünse de daha dikkatli ele alındığında, aralarında bir anlam karşıtlığı olmadığı görülür. Yani, eve ve okula arasındaki anlam farkı eklerin değil, tabanların anlam farkından kaynaklanmaktadır. Bu eklerin her ikisi de yönelme bilgisi vermektedir. Eklerdeki biçim farkı, beraberinde bir anlam farkı getirmediğinden, bunlar ayrı biçimbirimler olamazlar. Peki, bunlar nedir? Bunlar, Türkçedeki yönelme anlamı taşıyan ekin değişkeleridir. Ekteki [-e] ve [-a] şeklindeki ünlü seçimi, ünlü uyumu kurallarına koşut olarak kendsinden önce gelen ünlünün özellikleri tarafından belirlenmektedir: [-a] biçimi a, ı, o, u ve [-e] biçimi de e, i, ö, ü seslerinden sonra kullanılır. Öyleyse, bunların dağılımı sesbilimsel koşullanma yoluyla gerçekleşmektedir. Daha teknik olarak ise şöyle özetleyebiliriz: [-a] ve [-e], yönelme bildiren {-A} biçimbiriminin sesbilimsel koşullanma sebebiyle ortaya çıkan değişke veya altbiçim veya biçimcikleridir. Doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: Biçimbirimler birbirlerinin yerine kulla­nılabilen, bir anlam ya da dilbilgisel işleve katkı sağlayan, birleştikleri diğer biçimbi­rimlerle anlam bağı bulunan ve daha kü­çük parçalara ayrılamayan birimlerdir. Seslem (yazı dilin­de heceye karşılık gelir) ve sesler ise sesbilim konusu altında incelenirler. Aşağıdaki çözümlemelerden (a ve c) verilen sözcüklerin seslemlerini, (2b ve 2d) de biçimbirimlerini göstermektedir: büyüktün evden seslem yapısı (a)  bü-yük-tün (c)   ev-den biçimbirim yapısı (b)  büyü-k-tü-n (d)  ev-den Görüldüğü üzere, seslem ve biçimbirim sayısın­da, bunları gösteren sınır çizgilerinde karşıtlık veya örtüşme olabilir. Özetle: Aynı yapının seslem ve biçimbirim sayıları farklı olabilir: (a) ve (b) Aynı yapının seslem ve biçimbirim sayıları örtüşebilir: (c) ve (d) Seslem ve biçimbirim sınırlarında örtüşme olabilir: (c) ve (d) Seslem ve biçimbirim sınırlarında örtüşme olmayabilir: (a) ve (b) Biçimbirimler aynı zamanda seslem oluş­turmak zorunda değildirler: (b) Tek bir biçimbirim birden fazla seslem ba­rındırabilir: (b) deki büyü - Tek bir seslem birden fazla biçimbirim ba­rındırabilir: (a) daki - tü ve - n eklerinden oluşan - tün seslemi Soru 1’de verilen örneklerin çözümlemesi ise aşağıdaki gibidir: sağlık tipik çeşit çeşitli rüzgâr seslem sağ-lık ti-pik çe-şit çe-şit-li rüz-gâr biçimbirim sağ-lık tipik çeşit çeşit-li rüzgâr Doğru cevap A’dır.

Yanıt Açıklaması: Kadar sözcüğü kapalı küme sözcüklerindendir.

Yanıt Açıklaması: Merkez üyeler sınıfın tüm özelliklerini taşıyan, merkez dışı üyeler ise kimi zaman merkez üyeler gibi hareket edemeyen sözcüklerdir. Diğer ifadeler doğrudur.

Yanıt Açıklaması: Uyum, tümcede iki ögenin taşıdığı yapısal ve anlamsal özellikler arasındaki uyuşmayı gösteren bir ulamdır.

Yanıt Açıklaması: İnsan dilinin en dikkate değer özelliklerinden biri konuşucularına istedikleri hemen her şeyi ifade edebilme olanağı tanımasıdır. Bazen gerekli sözcük ya da cümleleri hemen sağlayamasa da, dizgesel özelliği sayesinde zaman içinde konuşucularına bunları üretebilme esnekliğini de verir. Bu esnekliğin kullanılarak yeni üretimler yapılabilmesi için öncelikle bir olgunun varlığının, maddi ya da manevi varlığının, hissedilmesi gerekmektedir

Yanıt Açıklaması: Altbiçimin sözcüklerin anlam özellikleri tarafından yönetilmesi durumuna sözcüksel koşullanma denir.