Genel Dilbilim 1

Yanıt Açıklaması: Sözcüklerin tümce içindeki dilbilgisel işlevine bakmaksızın yeni sözcük yapma kurallarını inceleyen ve bu yüzden de, sözlükbirimlerin oluşumuyla ilgili olan sözlüksel biçimbilimdir. Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Sesbilim, o dilde bulunan ses birimlerinin niteliği, dağılımı ve birleşimlerini belirleyen kuralları içerir. Anadili konuşucuları seslerin sözcük içinde dizilişlerini içselleştirmiştir. Anadili Türkçe olan bir konuşucuya "Opsth sözcüğü Türkçe midir?” diye sorulduğunda, yanıtı hayır olacaktır çünkü bu sözcüğü oluşturan sesler olan [o, p, s, t, h] sesleri Türkçe’nin ses dizgesi içinde olmasına karşın opsth sözcüğü Türkçenin sesbirimlerinin dizilişine aykırıdır. Türkçede dört ünsüz ard arda gelmez. Türkçe konuşucuları Türkçede olan birimlerin niteliği ve onların dizilişi hakkındaki bilgileri içselleştirmiştir, bunun için opsth sözcüğünün Türkçe olmadığını söyleyeceklerdir; opsth sözcüğü Türkçede seslerin sıralanmasını belirleyen kurala aykırı gelmektedir. Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Eklendiği sözcüğün anlamını değiştirip yeni bir sözlükbirim oluşturan ekler türetim eki olarak adlandırılır. Ol-mak eylemini '-ur' eki ile ol-ur yapan A seçeneği Koş-mak eylemini '-ar' eki ile koş-ar yapan B seçeneği Kaç kelimesini '-ar' eki ile kaç-ar yapan D seçeneği ile son olarak Yaz-mak eylemini '-ar' eki ile yaz-ar yapan E seçeneğinde kullanılan türetim ekleri aynıdır. Ancak C seçeneğinde kelimenin kökü 'ok' değil, 'oku' dur. Zira anlamsal açıdan ok (bir savaş aleti) ile okumak eylemi tamamen farklıdır. Dolayısıyla ok ile okur arasında bir anlam yoktur, bu yüzden kelimenin anlamsal bütünlük sağlayan en küçük hali 'oku'dur. Oku-mak eylemini '-r' eki ile oku-r yapan C seçeneği doğru cevaptır.

Yanıt Açıklaması: Kas sözcüğündeki son ses olan /s/, ötümsüz-dişyuvasıl-sürtünmeli bir sestir. Bunun gırtlak durumunu (ötüm özelliğini) değiştirip ötümlü hale getirince ötümlü-dişyuvası-sürtünmeli bir ses olan /z/ sesini elde ederiz. Bu sözcük içinde /s/ yerine /z/ kullanılınca hala anlamlı bir sözcük olan kaz elde edilir. Diğer şıklardaki sözcüklerin ötümsüz olan son sesleri ötümlüye çevrilince ise *kad, *taj, *ac gibi anlamsız sözcükler ortaya çıkar. E şıkkındaki /j/ sesi ötümlü-damaksıl-kayıcı bir sestir. Türkçede ötümsüz olan damaksıl bir kayıcı yoktur. Doğru yanıt A şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Her konuşucunun tümcelerin düzgün veya bozuk olduğuna yönelik sezgilerini de içeren zihninde bulunan soyut ve farkındalığın altındaki kurallar zincirine Amerikalı dilbilimci Chomsky, edinç (ya da dil yetisi) adını vermiştir. Chomsky, edinç kavramını edim kavramı ile kıyaslamıştır. Edinç soyut bilişsel dilbilgisi; edim konuşucunun ürettiği yazılı ve sözlü dildir. Edinç saf, pürüzsüz, hatasız; edim ise hata dolu olabilir. Öyleyse, A, B, C, D edinç, E edim kavramını örneklendirir.

Yanıt Açıklaması: Eylemin temel üyelerini azaltan, öznesi ve nesnesi özdeş olan eylemleri kodlayan sürece dönüşlü çatı denir. Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: Relevant kelimesinin önüne gelen ir öneki yeni bir kelime türetmiştir. Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Türkçe gibi dillerde tekrardan kaçılmak için adıl düşürülür.

Yanıt Açıklaması: Üretici dilbilgisi 1955 yılında Chomsky’nin Pennsylvania Üniversitesi’nde yazdığı Logical Structure of Linguistic Theory (Dilbilim Kuramının Mantıksal Yapısı) adlı doktora tezini ve onun kısaltılmış hali olan Syntactic Structures (Sözdizimsel Yapılar) adlı kitapları bastırmasıyla birlikte yaygınlık kazanan kuramsal bir yaklaşımdır. Doğru seçenek D' dir.

Yanıt Açıklaması: A, B, C ve D seçeneklerindeki birleşik kelimeler iki fiilin bir araya gelmesi ile oluşmuştur. (kap-kaç, yap-boz, uyur-gezer, del-geç) E şıkkındaki mirasyedi ise ilk kelimesi isim diğer kelimesi fiil olan bir birleşik kelime olduğu için diğerlerinden farklıdır.

Yanıt Açıklaması: Özyineleme ilkesinin özel bir türü olan içeyerleştirme ilkesi de bir tümcenin başka bir tümce içinde yer alabilmesine ilişkin bir ilkedir. İçeyerleştirme İlkesi de her insan dilinde var olan bir özelliktir. Diğer bir deyişle, bir tümcenin içinde başka bir tümce bulunabilir. Doğru seçenek D' dir.

Yanıt Açıklaması: Yazı sistemlerinde görülen bu tutarsızlıkları gidermek,bütün dillerde çıkarılan sesleri yazabilmek ve ‘bir ses bir sembol’ ilkesini gerçekleştirmek için dilbilimde Uluslararası Sesbilgisi Alfabesi (International Phonetic Alphabet, IPA) denilen özel bir alfabe geliştirilmiştir

Yanıt Açıklaması: Alt oluşturucular oluşma noktasına göre sınıflandırılan ünsüzler arasında yer almaktadır.

Yanıt Açıklaması: Verilen cümlelerin ilkinde "Fidan" ve diğerlerinde zamir kullanılmıştır. Bu soruda adıl düşürme değiştirgeni vurgulanmaya çalışılmıştır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Bu örneklerde da eylemden ad türetildiği halde, taban sözcüklerin her hangi bir biçimsel değişikliğe uğramamış olduğu görülmektedir. Bu durum, ‘türetimsel süreçlerin tamamı ekleme içerir’ görüşünden yola çıkarak, sıfır biçim kullanımıyla sıfır türetim olarak açıklanır (Marchand, 1969: 361; Adams, 1973: 37).

Yanıt Açıklaması: Üretici Dilbilgisi kuramı Amerikalı dilbilimci Noam Chomsky tarafından öne sürülmüştür. Chomsky’ye göre dil edinimi için uyaranın, yani çevrenin rolü vardır; ancak en belirleyici unsur değildir. Bir çiçek, açmak için su ve güneşe gereksinim duyar, bir insan yavrusu da dili edinmek için veri duymak zorundadır. Çiçekli bir bitki için çiçek açmak, çocuk için dil öğrenmek doğuştan, doğasından gelen bir özelliktir. Öyleyse uyaranın ya da dil verisinin önemi bu doğuştancı yaklaşımda dil düzeneğinin varlığına oranla daha az ölçüdedir. Öte yandan işlevselci yaklaşımda deneyimin önemi büyüktür. Dil edinimi ve dil kullanımı yetisinin bilişsel işlem olarak kabul edilmekle birlikte dil yetisi diğer bilişsel süreçlerden ayrı değildir. İşlevselci yaklaşımlarda dil yetisi, dünya bilgisi ve diğer bilişsel işlemler birlikte ilerler. Dil ediniminde uyaran yetersiz değildir. Çocuklar en sık duydukları yapıyı daha kolay öğrenirler. Chomsky’nin Dil Edinim Düzeneği olarak adlandırdığı dile özgü ve doğuştan gelen varsayımsal dil edinimi yetisi vardır. Bu bilişsel ve modüler düzenek, Evrensel Dilbilgisi kurallarıyla etkileşerek dile maruz kaldığımızda dil edinimini tetikler. Doğuştancı olan bu kuramla bağdaşmayan B şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Türkçe gibi eylem sonlu ve oldukça düzenli ekleme örüntüsü olan bir dilde önek ve içeklere rastlanmaz. Doğru seçenek C' dir.

Yanıt Açıklaması: Türkçede olağan söz dizilimi O¨zne-Nesne-Eylem’dir. Ancak Türkçe, eylem sonlu bir dil olmasına karşın sözdizimi esnek söz dizilimine izin verir. Geleneksel dilbilgisinin devrik tümce dediği tümce türünde tümcenin bazı öğeleri yüklemden sonra gelebilir. Türkçede sözdizimindeki oynaklık da belli kurallara bağlıdır. Yüklemden sonra gelen hiçbir öğe vurgu almaz. Soru sözcükleri taşıyan öbekler yüklemden sonra gelmez. Belirtisiz Ad O¨bekleri yüklem sonrası yer almaz. İlk kez söz konusu olan bir öğe yüklem sonrası konumda yer almaz. Doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: Yeşil kelimesi bir sıfattır ve -len yapım eki sıfatı eylem yapmıştır.

Yanıt Açıklaması: Varlıkları için başka yapılara ihtiyaç duymayan biçimbirimlere bağımsız biçimbirim denir.