Genel Dilbilim 1

Yanıt Açıklaması: U¨nlü değişimi, sözcük içi ses değişimlerinin bir biçimbirime karşılık gelmesidir. Görüldüğü üzere Almanca mutter (anne) kelimesinin ilk ünlüsü mütter olarak anneler anlamına karşılık gelir. Benzer şekilde İngilizce woman (kadın) kelimesinin ikinci ünlüsü women olarak kadınlar anlamına karşılık gelir. Dolayısıyla cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Yapısal bulanıklık: birden fazla yapılanma biçimine izin vererek birden fazla anlam ortaya çıkmasına neden olan durumdur.

Yanıt Açıklaması: Sözcüğün kökeni, tanımı biçimbilimsel ya da sözdizimsel olarak yapılan sözcüklerin değişiminin yönünü belirleme sorunu için öne sürelen ölçütlerden biri değildir. Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Konuşucu ve dinleyiciler, bir dili kullanırken devamlı olarak o dildeki ses dizilimlerini ayrıştırmakla ve anlamlı dizileri belirlemekle uğraşırlar. Dilbilimde bu sürece işlemleme denir.

Yanıt Açıklaması: Birbirleri arasında anlam farkı yalnızca bir ses tarafından oluşturulan sözcüklere en küçük çiftler denir. Kül-kel, sır-tır, iz-az, şal-sal çiftlerindeki sözcüklerdeki anlam farkını yalnızca bir ses oluşturduğu için bu sözcükler en küçük çiftlerdir. [p] ve [p h ] ise /p/ sesbiriminin sesbirimciklerini oluşturur ve anlam farkı yaratmazlar. Bu nedenle pul-p h ul çifti en küçük çift oluşturmaz.Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Ateşkes bileşik sözcüğü, ateş ismi ve kes eyleminin bileşmesiyle oluşmuştur. Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: Bir biçimin olduğu konumda diğer biçimin kullanılmasını yasaklayan dağılıma verilen isim bütünleyici dağılımdır.

Yanıt Açıklaması: Yeniyapım, konuşucuların yeni ses dizileri bulup bunları yeni bir anlamla eşleştirme yoluyla yeni sözcükler yaratmalarını ifade eder.

Yanıt Açıklaması: Konuşucu­nun anadilindeki tümce ve öbek kurallarına ilişkin bilgisi, bilinçli ve dile dökülebilen bir bilgi değil, sezgiseldir. Yani, konuşucular açık ve kesin biçimde bu kuralları formülleştiremezler. Her konuşucunun tümcelerin düzgün veya bozuk olduğuna yönelik sezgilerini de içeren zihninde bulunan bu soyut ve farkındalığın altındaki kurallar zincirine Amerikalı dilbilimci Chomsky, edinç (ya da dil yetisi ) adını vermiştir. Chomsky, edinç kavramını edim kavramı ile kıyaslamıştır. Edinç soyut bi­lişsel dilbilgisi; edim konuşucunun ürettiği yazılı ve sözlü dildir. Edinç saf, pürüzsüz, hatasız; edim ise hata dolu olabilir. Konuşucular, çok yorgun, hasta ve uykusuz olabilirler; bu yüzden kekeleyebilir, yanlış başlangıç yapabilir, tümcelerine yeniden başlayabi­lirler. Bellek kısıtlılıkları nedeniyle tümcenin sonuna geldiklerinde tümcenin başını unutabilirler; kul­lanacakları sözcükleri unutabilir; tümceyi yeniden kurmayı deneyebilirler. Dolayısıyla, edim hata ve ek­sikler içerebilir. Edim somuttur: Bir konuşma kayde­dilebilir, bir yazı kâğıda dökülür. Edinç ise edimdeki hatalardan arınmış, soyut bilişsel kurallar zinciridir. Doğru cevap B’ dir.

Yanıt Açıklaması: Yukarıdaki şema koşucu sözcüğünün iki aşamalı bir süreçten geçerek türetildiğini göstermektedir. İlk aşamada bir eylem olan koş, -ucu sonekini alarak bir ada; ikinci aşamada ise birinci aşamanın çıktısı olan koşucu, -luk sonekini alarak başka bir ada dönüşmektedir. Bin-ici-lik.

Yanıt Açıklaması: E şıkkı hariç diğer bütün şıklar isim + fiil(imsi)lerden oluşmuştur.

Yanıt Açıklaması: Dilbilgisel cins denen bu ayırım her zaman doğal cinsi yansıtmaz. Örneğin, İspanyolca, Fransızca, İtalyanca, Portekizce gibi dillerde erkek adları eril, dişi adları dişil olarak çekilmekte ancak diğer adlardaki cins çekimi çoğunlukla nedensizlik ilkesine göre gerçekleşmektedir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Dilbilgisel biçimbirimler ise kendi başlarına anlamları olmayan ama sözlüksel biçimbirimler arasındaki ilişkileri gösteren yapılardır. En tipik örnekleri, işlevsel sözcük olarak da sınıflandırılan adıl, ilgeç, bağlaç ve belirleyicilerdir. Dilbilgisel biçimbirimler de sözcük parçaları olarak görülebilirler

Yanıt Açıklaması: Dil edinimi ve dil kullanımı yetisinin bilişsel işlem olarak kabul edilmekle birlikte dil yetisi diğer bilişsel süreçlerden ayrı değildir.

Yanıt Açıklaması: Tümcenin içindeki sözcüklerin, öbek ve öbeklerin tümce oluşturmak için hangi kurallar çerçevesinde işlediğini ve bunların dizilimlerini inceleyen dilbilimin alt dalına Sözdizim denir. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Sözcük yapma süreçlerinde türetimin yönü genellikle basitten karmaşığa doğru ilerlerken, gerioluşum bunun ters çevrildiği bir süreçtir. Editor örneğinde de karmaşık görünümlü bir yapıdan parça düşürülerek basit bir sözcük yapılmıştır. Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: İlgeçler , genellikle çekime girmezler ancak Türkçede bunların bazıları adların oluşturduğu bir alt ulamında, adların aldığı çekimleri alırlar: altında, önünde, üzerinde, karşısında vb. Belirleyiciler şu ulamları içerir: tanımlıklar (Türkçe bir , İngilizce a/n, the gibi), gösterimsel belirleyiciler (Türkçe bu, şu, o, benim, senin onun; İngilizce this ‘bu’ , that ‘şu’, my ‘benim’ , your ‘senin’ , his/her ‘onun’, gibi), niceleyiciler ( biraz, birkaç, bazı, her, bütün gibi.) Bunlardan bazıları sayı eki alarak çekime girerler: this ‘bu’, these ‘bunlar’, that ‘şu’, those ‘şunlar’. Bazıları da uyum çekimine girerler: Türkçedeki belirleyici­lerde sayı ve kişi: benim (1.Tekil), senin (2. Tekil), Almancadaki tanımlıklarda kişi, sayı ve cins: der Mann ‘adam’ (yalın, tekil, eril), die Frau ‘kadın’ (yalın, tekil, dişil). Ad yerine geçebilen sözcükler olan adıllar, ad gibi işlev gördüklerinden adsıl çekim­lere girerler. Bağlaçlar sözdizimsel olarak eşdeğer konumda olan ku­rucuları sıralayan sözcüklerdir. Türkçedeki bazı ör­nekleri ve, ile, ama, hem … hem de, ya … ya da olan sıralama bağlaçları, çekime girmedikleri için farklı sözcük biçimleri de yoktur. Doğru cevap E’ dir.

Yanıt Açıklaması: Üretici dilbilgisi, 1955 yılında Chomsky’nin Pennsylvania Üniversitesi’nde yazdığı Logical Structure of Linguistic Theory (Dilbilim Kuramının Mantıksal Yapısı) adlı doktora tezini ve onun kısaltılmış hali olan Syntactic Structures (Sözdizimsel Yapılar) adlı kitapları bastırmasıyla birlikte yaygınlık kazanan kuramsal bir yaklaşımdır. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Sözdizim ve biçimbilim edinçi incelemeyi amaçlayan dilbilimin alt dallarındandır. Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Konuşma sürecinde kullanılan sesleri çıkarmada birbirlerinden hava akımını başlatan organın niteliği açısından ayrılan üç ayrı hava akımı düzeneği kullanılmaktadır.Gırtlaksıl ve artdamaksıl hava akımı düzenekleri ise bazı dillerde akciğer hava akımı düzeneği yanı sıra kullanılmaktadır. Türkçede yalnızca akciğer hava akımı düzeneği ile oluşturulan sesler kullanılmaktadır. Kafkas dilleri ailesine ait olan Abhazca, Kabartayca, Gürcüce gibi dillerde gırtlaksıl hava akımı düzeneği ile oluşturulan sesler de bulunmaktadır. Artdamaksıl hava akımı ile oluşturulan sesler ise Ewe gibi bazı Afrika dillerinde görülmektedir. Hava akımı düzeneklerinde başlatıcılar, seslerin oluşmasını sağlayan hava akımını iki ayrı biçimde başlatır. Bu biçimler havanın pompalamayı andıran hareketi ile dışarı itilmesi ya da emmeyi andıran hareket ile içeri çekilmesidir. Bunlardan havanın dışarı itilmesi ile oluşturulan seslere püskürtmeli, içeri çekilmesi ile oluşturulan seslere emmeli adı verilir. Ancak, hava akımı düzeneklerinin her biri tarafından her iki biçimle de hava akımı başlatılabilmesine karşın, oluşturulan tüm sesler insanlar tarafından konuşma sesi olarak kullanılmamaktadır. Örneğin, tüm dillerde püskürtmeli akciğer hava düzeneği ile oluşturulan sesler kullanılmaktadır. Buna karşın emmeli akciğer hava akımı düzeneği ile oluşturulan sesler hiç bir dilde konuşma sesi olarak kullanılmamaktadır. Ağlarken ya da koşarken konuşmağa çalışıldığı sırada çıkarılan sesler emmeli akciğer hava akımı düzeneği ile oluşturulmaktadır. Doğru cevap C'dir.