Genel Dilbilim 1

Yanıt Açıklaması: Betimleyici dilbilgisi, bir kişi ya da grubun soyut ve ülküsel biçimde olması gerektiğini savun­dukları yargılayıcı dil kurallarını değil; dili kullanıl­dığı durumuyla incelemeyi hedefleyen yaklaşımdır. Dil kullanımı üzerinde her hangi müdahale ve yargı bildirmek bilimsel bir yaklaşım değildir. Bu yüzden bilimsel yaklaşımda asla “bir yapının olması gerek­tiği” yaklaşımı söz konusu değildir. Dilbilimde dil konuşucuların kullandığı şekliyle ve tamamen ol­duğu gibi incelenir. Bir başka ifadeyle dil kuralla­rı betimlenir; konuşuculara neyi nasıl söylemeleri gerektiği konusunda öneri ya da buyruk verilmez. Konuşucuların bir yapıyı kullanma konusundaki eğilimleri değiştirilmeye çalışılmaz. Neden –sonuç ilişkisi içinde yapılar açıklanmaya çalışılır. Verilen açıklamada da dili olduğu gibi ele alma yaklaşımı vardır. Doğru cevap B’ dir.

Yanıt Açıklaması: Dildeki her bir sözcük en az bir sözcük sınıfına atanır ve bu da o sözcüğün daha büyük dil yapıları içindeki görevlerini ve aynı sözcük sınıfı içindeki diğer sözcüklerle olan benzerliklerini belirler. Daha önce sözcüklerin sözlüksel (içerik) ve dilbilgisel (işlevsel) olmak üzere iki gruba ayrıldığından söz etmiştik. İçerik sözcükleri sözcelerin iletişimsel de­ğerini ve etkisini artıran, biçimleri girdikleri çekim­ler sebebiyle değişken olan anlamlı sözcüklerdir. Bu sözcüklerin oluşturduğu sınıflar, yeni üye katılımına elverişli olduğu için üretken açık küme lerdir. Tipik örnekleri ad, eylem, sıfat ve belirteçlerdir. Bunların arasında, adlar ve eylemler bütün dillerde birincil (major) sözlüksel sınıflardır. Sıfatlar dillerde bağımsız bir sözcük sınıfı olarak bulunabilir veya bulunma­yabilirler, ancak belirteçlerin evrenselliği bütün bu sözcük sınıflarına göre daha düşüktür. İşlevsel (görev­li) sözcükler sözcelere anlamsal katkılarda bulunmazlar ve bu yüzden bir iletişimsel değer taşımazlar. Bunun yerine tümce parçaları arasında ilişkiler kurarak bazı dilbilgisel görevleri yerine getirirler. Çoğunluğu çekim almayan bu sözcüklerin değişken biçimleri yoktur ve oluşturdukları sı­nıflar yeni üye katılımına elverişli olmadığı için kapalı kü­me lerdir. İkincil (minor) sözcük sınıfları olarak da adlandı­rılırlar. Tipik örnekleri adıl, ilgeç, bağlaç ve belirleyicilerdir. Verilen örneklerde iç sözcüğü ad veya eylem, ile sözcüğü ilgeç, ve sözcüğü bağlaç, ben sözcüğü adıl, bu sözcüğü belirleyicidir. Doğru cevap A’ dır.

Yanıt Açıklaması: Anlam ve yapının farklı olduğunu Chomsky aşağıdaki örnekle gösterir: Colorless green ideas sleep furiously. ‘Renksiz yeşil rüyalar kızgınca uyuyor.’ Bu örnekteki hem İngilizce hem de Türkçe tümce o dillerin sözdizim kurallarına uygun olarak üretilmiş kurallı tümcelerdir. Ancak anlam olarak hiçbir önerme ifade etmedikleri için dinleyici bu tümcelerin ne anlama geldiğini anlayamayacaktır. Öyleyse, bu tümceler kabul edilemez tümcelerdir. Eğer sözdizimsel olarak düzgün bir tümce anlamsal açıdan kabul edilemez olabiliyorsa, bu bize sözdizim ve anlambilimin farklı ve özerk dil modülleri olduğunu gösterir. Doğru yanıt A şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Bazen görülebilir somut bir karşılığı olmayan biçimbirimler vardır. Bunlar da sıfır biçim olarak anılırlar. O¨rneğin, İngilizcede I set the table yesterday ‘Dün masayı kurdum’ ile I set the table everyday‘ Her gün masayı kurarım’ arasındaki anlam farkı, eylem üzerinde {PAST/GEÇMİŞ} ya da {PRESENT/GENİŞ} biçimbiriminin somut bir biçimi görünmediğinden belirteç yardımıyla anlaşılmaktadır. Türkçede de Her gün masayı kurarım ve Her gün masayı kurar arasındaki kişi bilgisi farkı, birinci tümcedeki eylemin barındırdığı [-ım] ve ikinci tümcedeki eylemin taşıdığı [-Ø] biçimi arasındaki karşıtlık sayesinde anlaşılmaktadır. Dolayısıyla cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Hacı kelimesi HAc kelimesinden türediği için -CI biçimbirimini içermez. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: ED’de iki önemli kavram vardır: İlkeler ve Değiştirgenler. İlkeler her dilde olan aynılıklardır ve bunlar insan dilinin tüm ortak özellikleridir. Öte yandan değiştirgenler diller arası farklılıklardır.

Yanıt Açıklaması: Bitmemişlik durum ya da olayların parçalandığını ve yalnızca bir bölümünün devam etmekte ya da sık sık yinelenmekte olduğunu gösteren bakış açısının dilbilgisel karşılığıdır.

Yanıt Açıklaması: Soruda verilen durumun açıklaması tıkama kuralı ile yapılabilir. Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Uyuyor eylemi henüz bitmemişliği ifade etmektedir.

Yanıt Açıklaması: Hem anlamlı, hem de parçalanamaz yapılar  hepsi birer biçimbirimdir.

Yanıt Açıklaması: Çekim, bir dilde sözlükbirimlere bulundukları sözdizimsel konuma uygun bir biçim vermek üzere çekim ekleriyle gerçekleştirilen ve bitiminde de bir dizi sözcükbiçim üreten bir süreçtir.

Yanıt Açıklaması: Alanındaki çalışmalar, bir dilin yapılarını belirleyen kuralları ortaya çıkarmayı ve bu kuralların diğer insan dillerindeki yapı kurallarıyla ne ölçüde benzeştiğini ya da ayrıştığını açıklamayı amaçlarlar. Doğru seçenek B' dir.

Yanıt Açıklaması: Biçimbirimler, sözcüklerin karşıtsal dağılımı olup tekrarlanabilen ama bölünemeyen en küçük parçalarıdır.

Yanıt Açıklaması: Başrol kelimesi ad-ad sınıfından gelen bileşenlerden oluşmuştur.

Yanıt Açıklaması: Sözcük sınıflarına ilişkin bir nokta da kullanımlarına bağlı olarak aynı sözcüğün farklı sözcük sınıflarına atanabilir olmasıdır. Örneğin, Türkçedeki ara sözcüğü bağlam içinde sırasıyla ad, sıfat, zarf ve ilgeç olarak sınıflandırılabilir: ara verelim, ara sokak, ara ara uğrarım, arkadaşlar arası. Öyleyse, sözcük sınıflarının geçirgen, sınıf üyeliğinin de dereceli olduğunu unutmamak gerekir. Bu örneklerde de evsiz hem ad hem de sıfat olarak sınıflandırılabilir: evsiz kaldım, evsizlere yardım ettim . Bu yüzden sözcük sınıflarının geçirgenliğine bir örnek teşkil eder. Diğer şıklarda verilen sözcükler ise yalnızca bir sözcük sınıfına ait olarak sınıflandırılabilirler: hızla zarf, git eylem, gidiş ve dönüş ad.

Yanıt Açıklaması: Anlamsal ölçüt, sözcüklerin anlam özelliklerini dikkate alır. Biçimbilimsel ölçüt , sözcükleri aldıkları ekleri gözeterek sınıflandırır. Dağılımsal ölçüt ise, sözcükleri öbek ve tümce içindeki dağılımlarını gözeterek sınıflandırır. Burada yanlış sözcüğü aldığı çekim ekine göre sınıflandırılmış ve bu yüzden biçimbilimsel ölçüt kullanılmıştır.

Yanıt Açıklaması: C seçeneği dışında verilen cümleler Betimleyici Dilbilgisine aittir. C seçeneği Kuralcı Dilbilgisine aittir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Bağımlı biçimbirimler, yani ekler, işlevlerine göre türetimsel ve çekimsel biçimbirim olarak ikiye ayrılırlar. Eklendi­ği sözcüğün anlamını değiştirip yeni bir sözlükbirim oluşturan ekler türetim eki olarak adlandırılır. Türetim ekleri, eklendikleri sözcüğün sözlüksel ulamını da (ad, eylem, sıfat vb) değiştirebilir. Örneğin, Türkçedeki -ucu biçimi bir eyleme eklendiğinde onu ad haline getiren bir türetim ekidir. Koşucu, koş- ey­leminden türemiş olmasına rağmen artık eylem değil, yeni anlamı ‘koşuya katılan yarışçı’ olan bir addır. Addan eylem yapan ekler için de avlamak ve aralamak sözcüklerindeki -la eki gösterilebilir. Benzer şekilde, soru 3’teki seçeneklerde verilen sözcüklerden bir sıfat olan parlak , –k eki ile parlamak fiilinden türetilmiştir. Öyleyse, -k bir türetim ekidir. Doğru cevap B’ dir.

Yanıt Açıklaması: Sulamak, tanışmak, soruşturmak ve düzeltmek karmaşık sözcüklerdir, ama gitmek fiili basit bir sözcüktür. Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Evrensel dilbilgisinde bir yapının içinde aynı yapının yer alması ilkesine özyineleme adı verilmektedir.