Çağdaş Türk Yazı Dilleri 2

Yanıt Açıklaması: “Almak istese” ifadesinin Tatar Türkçesindeki karşılığı “almakcı bulsa” şeklindedir.

Yanıt Açıklaması: “Yulçi” kelimesinin karşılığı “yolcu”dır.

Yanıt Açıklaması: Kazan Tatarları Kiril kökenli alfabe kullanmaktadırlar. Bu lehçede nazal n sesi için ң işareti kullanılır.

Yanıt Açıklaması: Bugünkü Tatar Türkçesinin üç ayrı ağzı bulunmaktadır. Bunlar Orta, Batı (Mişer) ve Doğu ağızlarıdır. 1. Orta Ağız: Tatar Türkçesinin bugünkü edebî dilini oluşturan merkez ağzıdır. Bu ağzın temsilcileri Kazan Türkleridir. Bunlar çoğunlukla Tataristan, Başkurdistan ve Ural dağlarının batısındaki bölgelerde yaşarlar. 2. Batı (Mişer) Ağzı: Batı ağzının temsilcilerini Mişer Tatarları oluşturur. İdil grubu Tatarlarına dâhil olan bu ağzın temsilcileri Samara, Ulyanovsk, Sarıtav (Saratov), Penza, Ryazan, Tüben Novgorod, Orenburg, Volgograd, Astrahan bölgelerinde ve Tataristan, Mordov, Çuvaşistan, Udmurt, Başkurdistan cumhuriyetlerinin bazı kesimlerinde yaşarlar. 3. Doğu Ağzı: Bu ağzı konuşanlara Sibirya Tatarları denir. Doğu ağzının temsilcileri Batı Sibirya’nın Baraba, Tomsk, Tümen, Tobol ve Tara bölgelerinde yaşarlar.

Yanıt Açıklaması: harfinin Latin alfabesindeki karşılığı "Ğ ğ"dir. Doğru yanıt D'dir.

Yanıt Açıklaması: Sugış: savaş.

Yanıt Açıklaması: Türkiye Türkçesi göz önüne alınarak değerlendirildiğinde Uygur Türkçesindeki ünsüzlerde şu farklılıklar görülür: 1. Türkiye Türkçesinde b ile başlayan bazı kelimelerin başındaki ses, Uygur Türkçesinde m’dir: men (ben), miñ (bin), meyrem (bayram), meñiz (beniz), monçaq (boncuk), muz (buz), meñgü (bengü, ebedi). 2. Türkiye Türkçesinde kelime başındaki bazı b’ler Uygur Türkçesinde p’dir: paqa (bağa, kurbağa), putaq (budak), piçaq (bıçak), pük- (bük-), pütün (bütün), palta (balta). Bugün Türkiye Türkçesinde v’ye dönen Eski Türkçede kelime başı bazı b’ler ise korunmuştur: bar, bar-, ber-. 3. Türkiye Türkçesinde iç sesteki b ünsüzü, Uygur Türkçesinde v’dir: çivik (çubuk), çiviş (çebiş), sevir (sabır), elvette (elbette), etivar (itibar). Eski Türkçede kelime içi ve kelime sonunda bulunan bazı b’ler Uygur Türkçesinde y olmuştur: eb>öy (ev), seb->söy- (sev-), sebin>süyün-(sevin-). 4. Uygur Türkçesine Arapça ve Farsçadan girmiş kelimelerdeki f ünsüzü p’ye dönüşmüştür: pelsepe (felsefe), epsus (efsus), terep (taraf), peqet (fakat), pil (fil), perq (fark). 5. Türkiye Türkçesinde d ile başlayan Türkçe asıllı kelimeler, Uygur Türkçesinde t ile başlar: tağ (dağ), til (dil), toqquz (dokuz), tur- (dur-). 6. Türkiye Türkçesinde Türkçe asıllı kelimelerde bulunan c sesi, Uygur Türkçesinde ç’dir: sekkizinçi (sekizinci), aççiq (acı), keçe (gece), keçik- (gecik-). 7. Türkiye Türkçesinde g ile başlayan Türkçe asıllı kelimeler, Uygur Türkçesinde k ile başlar: kel- (gel-), kör- (gör-), köz (göz), kérek (gerek). 8. Kelime başındaki t’den sonra “iş, üş” sesleri gelirse t, ç’ye döner: tiş - çiş (diş), tüş -çüş (düş, öğle), tişi - çişi (dişi), tüş - çüş- (düş-), tüşen-çüşen- (düşün-, anla-). 9. İlk hecenin başındaki s’ler, hece sonunda ç bulunduğu zaman çoğunlukla ç’ye döner: çaç (saç), çaçmaq (saçmak), çaşqan (sıçan). 10. Kelime başında veya kelime ortasındaki bazı q ünsüzleri x’ya döner: xoşna (komşu), toxmaq (tokmak), toxta- (dur-), mexset (maksat). 11. Uygur Türkçesinde y ile başlayan kelimelerin j ile başlayan şekilleri de vardır. Bu iki şekil, özellikle ilk hecesi dar ünlülü kelimelerde görülür: jil-yil (yıl), jurt-yurt (yurt), jigit-yigit, jigirme-yigirme (yirmi), jürek-yürek, jitim-yitim (yetim)

Yanıt Açıklaması: XIX. yüzyılda yaşayan ve Leyla vü Mecnûn, Vâmık u Azra, Rabia ve Saidin gibi on sekiz hikâyeden oluşan “Mühebbet Destanları” şairi Abdürrahim Nizari Uygur Edebiyatı’nın en ünlü şairidir.

Yanıt Açıklaması: Teklik (Şahıslara göre çekimler) 1. kişi +(i, u, ü) m +(ı, i) miz 2. kişi +(i, u, ü) ñ +(ı, i) ñlar 3. kişi +i, +si +i, +si

Yanıt Açıklaması: Görmüşsek anlamındaki “körgen bolsaq” ifadesinde öğrenilen geçmiş zamanın şartı bulunmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Latincesi Cırlarım olan bu kelimenin Türkiye Türkçesi “Türkülerim” anlamına gelmektedir.

Yanıt Açıklaması: XIV. yüzyılın sonunda Altın Ordu Devleti Timur ordularına yenilmiş ve bölgede Kazan, Kırım, Astrahan, Kasım, Sibir ve Nogay hanlıkları ortaya çıkmıştır.

Yanıt Açıklaması: Tatar Türkçesinde dokuz ünlü vardır. Bunlar: “a, e, å, ı, i, o, ö, u, ü”dür. Bu ünlülerden a, u, ü, ı ve i sesleri Türkiye Türkçesinde olduğu gibi telaffuz edilir.

Yanıt Açıklaması: Bizniñ avıldan iki gine çakrım çamasında, cirge töşken ay kibik tügerek, kömiş teñke kibik yaltırap yata torgan Ak kül digen bik zur kül bar idi. (Bizim köyden iki km. uzaklıkta, yere düşmüş ay gibi yuvarlak, gümüş akçe gibi parlayan Ak Göl adlı büyük bir göl vardı.)

Yanıt Açıklaması: Uygur kiril alfabesinde “? ?, ? ?, ? ?” harfleri latin alfabesinde “Ya, Ts, Sç” seslerine karşılık gelmektedir.

Yanıt Açıklaması: “Xever” kelimesinin karşılığı “haber” dir.

Yanıt Açıklaması: Çin kaynaklarında Uygur adı; Hui-hu, Huiho, Hoei-ho, Wei-ho, Wei-wu gibi şekillerde geçer.

Yanıt Açıklaması: Seyfettin Azizî’nin “Sultan Satuk Buğra Han”, “Teñritag Bürkü-tü” (Tanrıdağ Kartalı) ve “Eslime” (Hatıralar) adlı romanları ile Amannisahan adlı tiyatro eseri türlerinin başarılı örnekleridir.

Yanıt Açıklaması: Türk dili tarihi içerisinde önemli bir yeri olan Uygur Türkçesi, XV. yüzyıldan sonra Müşterek Orta Asya Türkçesi’nin tarihî mirasına bağlı olarak ortaya çıkan Çağatay Türkçesi’nin devamıdır. Günümüzde Yeni Uygur Türkçesi olarak adlandırılan bu Türk lehçesi tarihî gelişimi itibariyle Uygur, Karahanlı ve Çağatay Türkçesinin devamıdır.

Yanıt Açıklaması: Bu beytin doğru okunuşu “Sen üçün ey yurtimiz bolsun fida bu canimiz” olmalıdır.