Çağdaş Türk Yazı Dilleri 2

Yanıt Açıklaması: Seçeneklerdeki “derske” kelimesinde yönelme hâli eki, “öyde” kelimesinde bulunma hâli eki, “kitaptin” kelimesinde ayrılma hâli eki, “balilarçe” kelimesinde eşitlik hâli eki, “yüzümni” (yüzümü) kelimesinde yükleme hâli eki bulunmaktadır.

Yanıt Açıklaması: “Гoмумтөрки тeл X гaсыргa кaдәр куллaнылыштa йөргән” cümlesinin Türkiye Türkçesindeki karşılığı “Genel Türk dili X. asıra kadar kullanılmıştır”dır.

Yanıt Açıklaması: Tatar Türkçesinde tek şekilli olan ve ç harfiyle başlayan yapım eklerinin ünsüz uyumunu bozduğu görülmektedir. Örneğin romançı, karçık, uyçan, borçak vb.

Yanıt Açıklaması: “Kötmegende” kelimesinin karşılığı “ansızın”dır.

Yanıt Açıklaması: Bugün Tatar Türklerinin yaşadığı İdil-Kama bölgesine çok erken dönemlerden itibaren Türk kavimleri yerleşmeye başlamıştır. MS 1. yüzyılda Suvarlar, MS 100-374 yılları arasında Hunlar ve ardından da Sabir Türkleri bölgeye gelmişlerdir.

Yanıt Açıklaması: Edatlar tek başlarına anlamları zayıf olan, hiçbir nesne ve hareketi karşılamayan anlamlı kelime- lerle birlikte kullanılarak onları destekleyen, gramer vazifesi gören kelimelerdir. Ünlemler, bağlaçlar ve son çekim edatları olmak üzere üç çeşit edat bulunmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Uygur Türkçesinde büyük ünlü uyumu bazı istisnai durumlar dışında korunmuştur: menmençi (bencil), keltürüş (getiriş), ümidlik (ümitli), yerge (yere), kütimiz (bekleyeceğiz), alğan (alan). Alıntı kelimelerde bu uyum pek sağlam değildir: alaqıler (alakalar), tekebburluk (kibar), alimlar, klassiklik (klasiklik), layaqetlik (liyakatli), bankida (bankada). Uygur Türkçesinde büyük ünlü uyumunu bozan en önemli özellik ı ve i için tek harf kullanılmasıdır: béliqlarni (balıkları), qolida (kolunda), qattiqliq (katılık), añlimiğan (anlamamış), qılğanni (yapanı), balilar (çocuklar). Uygur Türkçesinde bazı eklerin tek tip olması da büyük ünlü uyumunu bozar: Uyğurçe (Uygurca), Xenzuçe (Çince), közüñlar (gözünüz), kelseñlar (gelseniz).

Yanıt Açıklaması: "j" harfinin, "y" harfinin, "z" harfinin ve "d" harfinin karşılığı iken, A seçeneğindeki "i" harfinin karşılığıdır. Doğru yanıt A'dır.

Yanıt Açıklaması: Batı (Mişer) Ağzı: Batı ağzının temsilcilerini Mişer Tatarları oluşturur. İdil grubu Tatarlarına dahil olan bu ağzın temsilcileri Samara, Ulyanovsk, Sarıtav (Saratov), Penza, Ryazan, Tüben Novgorod, Orenburg, Volgograd, Astrahan bölgelerinde ve Tataristan, Mordov, Çuvaşistan, Udmurt, Başkurdistan cumhuriyetlerinin bazı kesimlerinde yaşarlar.

Yanıt Açıklaması: Xellerigiz yaxşımı? (İyi misiniz?) Rexmet, yaxşı. (Teşekkür ederim, iyiyim.)

Yanıt Açıklaması: Belirsizlik Sıfatları nesneleri belirsiz olarak nitelerler: barça (bütün), başka, az, küp (çok), bötün (bütün), bar (tüm), barlık (bütün, hepsi), her, kaybår (bazı), hiçber (hiçbir), bårniçe (birkaç) vb. Barça malnı uşbu külge saçtılar. (Bütün malı bu göle saçtılar). Bar cırımnı ilge bagışladım. (Bütün şarkıllarımı ülkeme bağışladım).

Yanıt Açıklaması: XIX. yüzyılın başlarında yaşanan Çin istilası ve bu istilalara karşı yapılan direnişler, halk muhayyilesinde derin izler bırakmış ve Sözlü Uygur Edebiyatı’na büyük destanlar kazandırmıştır. Bunlardan en ünlüsü 1827 mücadelesine katılan Nazugum adlı Uygur kadınının başına gelenleri ve Çin zulmüne karşı direnişini anlatan ‘Nazugum Destanı’dır.

Yanıt Açıklaması: detalaş: münakaşa.

Yanıt Açıklaması: “Hey, ağina, nimişqa kéçisen? dep.” cümlesindeki soru zarfı niçin anlamındaki “nimişqa” kelimesidir.

Yanıt Açıklaması: Mehemmet Ali Tevfik’e ait olan bu beytin ikinci mısraını “Şimdi hiç kirletmeyiz çünkü Türktür namımız.” Şeklinde Türkiye Türkçesine çeviririz.

Yanıt Açıklaması: “Yaq, men nyuyorkluq emes.” (Hayır, ben New Yorklu değilim.)

Yanıt Açıklaması: Я я harfi kelimedeki ünlülerin kalınlık-incelik durumuna göre “ya, ye” şeklinde okunur:  ярaмaс-yaramas  (yaramaz),  ярты-yartı  (yarı,  yarım);  ямьсиз-yemsiz  (çehresiz), ятим-yetim (yetim).

Yanıt Açıklaması: Tatar Türkçesinde Türkiye Türkçesinden farklı olan dört ünsüz vardır: x, ñ, v, g.  Bunlardan x gırtlaktan çıkan hırıltılı h’dir. ñ ise bizim alfabemizde yer almayan damak n’sidir. v harfi bizdeki gibi diş-dudak v’si değil, çift dudak v’si (w)dir. Bu ses çıkarılırken dişler dudağa değmez. Tatar Türkçesinde Türkçe kelimelerin tamamında çift dudak v’si kullanılır. Diş dudak v’si ise Rusça kelimelerde kullanılır. Bu ses Türkiye Türkçesindeki v ile aynıdır. g sesi ise Türkiye Türkçesinden daha belirgin bir şekilde çıkarılır.

Yanıt Açıklaması: Tatar Türkçesinde burun ünsüzleri m, n ve ñ’den sonra ayrılma hâli eki +dAn benzeşmeye uğrayarak +nAn olur: uramnan (sokaktan), tañnan (tandan), ülennen (ottan). Metindeki бaшыннaн kelimesi de baş+ı+n+dan > başınnan şeklinde oluşmuştur.

Yanıt Açıklaması: Aş turğan yerde ağriq turmaydu, Yemek olan yerde hastalık durmaz manasına gelmektedir.