XIV-XV. Yüzyıllar Türk Dili

Yanıt Açıklaması: Sekkâkî’nin günümüze ulaşan tek eseri Divan’dır ve iki nüshası vardır. Nüshalardan biri Londra Biritish Museum’da, diğeri ise Özbekistan Fenler Akademisinde kayıtlıdır. Her iki nüshada da eksiklikler bulunmaktadır. Divanında yer alan şiirlerinden Sekkâkî’nin usta bir şair olduğu görülmektedir. Şiirlerinde aliterasyona, halk dilinden alınan deyimlere ve atasözlerine rastlanır.

Yanıt Açıklaması: Mesnevi, her beyti ayrı uyaklı bir divan edebiyatı nazım biçimidir. Tevhid, Divan edebiyatında Allah’ı övmek için yazılan manzumedir. Çehar-yâr, Dört Dost ( Hz. Ebubekir, Ömer, Osman ve Ali) demektir. Varak, yazmalarda her bir yaprağa verilen isimdir. Naat ise Hz. Muhammed’in niteliklerini övmek ve ondan şefaat dilemek amacıyla yazılan kasidelerdir.

Yanıt Açıklaması: Hayatı hakkında yeterli bilginin olmadığı, tarihi kaynaklarda ve şairler tezkirelerinde her hangi bir bilginin bulunmadığı Ahmedî, kısa olmakla birlikte edebi değer taşıyan yazmış olduğu tek eserine bir ad vermemiştir. Ancak içeriğine bakıldığında bu esere ‘’Telli Çalgılar Münazarası’’ adı verilebileceği belirtilmiştir. Eser, düzyazı şeklindeki bir başlangıç kısmından sonra başlayan 130 beyitlik bir mesnevidir. Konusu; tanbur, ud, çeng, kopuz, yatuğan, rebap, gıçek ve kingireden oluşan sekiz telli sazın bir meyhanede birbirleriyle atışmalarıdır.

Yanıt Açıklaması: A seçeneğindeki uçan ve B seçeneğindek, duracak kelimelerinde sıfat-fiil; D seçeneğindeki ölmek ve öldürmek ile E seçeneğindeki dönişde kelimesinde isim-fiil eki vardır. Öperek, kuçarak, oynayırak kelimelerinde ise zarf-fiil eki vardır.

Yanıt Açıklaması: Arapçadan Türkçeye tercüme edilmiş, konusu askerlikle ilgili olan bir eserdir. Eseri tercüme edenin kim olduğu ve tercüme edildiği yer bilinmemektedir. Günümüze ulaşan tek nüsha, Gazi Altunboğa adına 1446/1447 tarihinde istinsah edilen eser “Münyetü'l-Guzât”tır.

Yanıt Açıklaması: İyelik ekleri eklendikleri ismin kime/neye ait ve kimin/neyin parçası olduğunu işaret eder.

Yanıt Açıklaması: Çeneler arasındaki aralık fazlayken boğumlanan “a, e, o, ö” geniş ünlülerin sırasıyla çeneler arasındaki aralık azken boğumlanan “ı, i, u, ü” dar ünlülerine dönüşmesi Kıpçak sahası metinlerinde de görülmektedir.

Yanıt Açıklaması: “-i?en”in doğru dil incelemesi: ‘çok, pek, gayet, fazla’ şeklindedir.

Yanıt Açıklaması: -AyIm / -GAyIm; -GAyIn ekleri Kıpçak Türkçesi’nde I. tekil kişi emir kipi ekleridir. “okıgayım” fiili I. tekil kişi ile emir kipinde çekimlenmiştir.

Yanıt Açıklaması: Kıpçak sahası eserlerden Kodeks Kumanikus Latin grafiğine dayanan alfabelerle, Memluk bölgesinde yazılan diğer eserler ise Arap grafiğine dayanan alfabe ile yazılmıştır.

Yanıt Açıklaması: Yüklemin ifade ettiği hareketin mekanını gösteren hale bulunma hali denir.. Bu halin eki +dA’dır. Mecliste kelimesi bulunma haline bir örnektir.

Yanıt Açıklaması: Türkçe kökenli sözlerin kök veya gövdeleri ile çekimlenmiş şekillerinde; alıntı sözlerin ise Türkçe ek almış şekillerinde yan yana gelen ve ötümlü / ötümsüz karşılıkları bulunan ünsüzler arasında görülen uyuma ünsüz uyumu denir.

Yanıt Açıklaması: Mantıkuttayr Gülşehri’nin ve o dönemin en önemli eserlerinden biridir. Ferîdüddîn-I Attar’ın aynı adı taşıyan Farsça eserinin özgün ve serbest bir dille Türkçe’ye yapılmış tercümesidir.

Yanıt Açıklaması: -GAn: Bu ek Çağatay Türkçesinde hem geniş zaman hem de geçmiş zaman ifadeli sıfat fiiller yapar. Örnek: Kılgalı kiygen libasın ol büt-i ziba benefs (GS 278-1); Otka tüsken tilbe yañlıg ıztırab oldı yana (GS 550-2).

Yanıt Açıklaması: Bozaç-boz renkte, torgay-çayır kuşu, cılasun-kahraman,yil-yel, sayra-ötmek anlamlarına gelmektedir. Bozaç-boz renkte, torgay-çayır kuşu, cılasun-kahraman,yil-yel, sayra-ötmek anlamlarına gelmektedir.

Yanıt Açıklaması: Otlug > Otluk Ünsüz Ötümsüzleşmesidir. Oluşumları sırasında ses telleri titreşen ötümlü ünsüzlerin ses telleri titreşmeden oluşan ve karşılıkları olan ötümsüz ünsüzlere dönüşmesidir.

Yanıt Açıklaması: Önceki sesin sonraki sesi bir şekilde etkileyerek kendisine benzetmesine ilerleyici benzeşme denir.

Yanıt Açıklaması: “ı” ünlüsü geniş bir ünlüdür, “a” ünlüsü ise dar bir ünlüdür. “ı” ünlüsü “a”ya dönüşerek genişlemiştir.

Yanıt Açıklaması: Sanasın kelimesinin incelemesi, san- “sanmak-zanetmek”, -asın “istek-emir kipi 2.tk” dır

Yanıt Açıklaması: XIII. yüzyıldan itibaren Anadolu’da bir edebî yazı dili oluşturan Oğuzcanın daha önceki dönemlerini çeşitli Türkçe kaynaklardan izleyebilmekteyiz. VIII. yüzyılda Türk dünyasının ortak edebî yazı dili olan Köktürkçenin bünyesinde bazı Oğuzca unsurlar tespit edilebilmektedir. IX. ve X. yüzyıllardaki Oğuzca hakkında pek bir şey bilmiyorsak da, XI. yüzyılda Kaşgarlı Mahmut’un yazdığı Divanu Lügati’t-Türk adlı kitapta bu lehçeye ait bilgileri buluyoruz. Kaşgarlı Mahmut Divanu Lugati’t-Türk’te kendi dönemindeki lehçelerin özelliklerini verirken Oğuzcaya çok fazla yer ayırmıştır.