XIV-XV. Yüzyıllar Türk Dili

Yanıt Açıklaması: A seçeneğinde deniz sözcüğüne –de bulunma hal eki eklenmiştir.

Yanıt Açıklaması: Ali Şir Nevâyî çeşitli tür ve konularda 29 eser yazmıştır. Yazmış olduğu bu eserlerle Çağatay edebiyatını klasik bir seviyeye getirmiş ve eserlerinin bazıları yalnız Çağatay edebiyatı için değil bütün Türk edebiyatı için de ilk olma özelliğini kazanmıştır.

Yanıt Açıklaması: Soruda verilen sözcüklerin dil bilgisi açısından ortak özellikleri her birinin 3. teklik kişi iyelik eki almalarıdır.

Yanıt Açıklaması: telük › tölük, ıçgın › uçgun, bark › bork ve ewür › öwür seçenekleri kelime kök ve gövdelerindeki ünlü yuvarlaklaşmasına örnektir. kov › kav seçeneğinde ise ünlü düzleşmesine örnek verilmiştir.

Yanıt Açıklaması: Görülen geçmiş zamanın asıl eki “-d+kişi” dir.

Yanıt Açıklaması: Ünsüz ötümsüzlesmesi Çağatay Türkçesinin karakteristik özelliklerinden biridir. Bu ses olayı nedeniyle Çağatay Türkçesinde bazı eklerin yalnızca ötümsüz şekilleri yaygınlaşmıştır. Buradaki örnekte “otlug” kelimesi ünsüz ötümsüzleşmesine uğrayarak “otluk” biçimine dönüşmüştür.

Yanıt Açıklaması: Yukarıdaki paragrafta hakkında bilgi verilen şair Yusuf Emirî’dir.

Yanıt Açıklaması: Çeker, Taşdur, Karşudur ve Yapılmışdur seçeneklerinde 3.teklik şahıs eki bulunmaktadır. Kıyasitsen seçeneğinde ise 2. teklik şahıs eki kullanılmıştır.

Yanıt Açıklaması: “söz”ün doğru dil incelemesi: ‘söz, kelam’ şeklindedir.

Yanıt Açıklaması: “olmasa” kelimesi “olmak-mevcut olmak” anlamına gelen, ardından olumsuzluk eki alan ve şart zarf fiili eki alan bir kelimedir.

Yanıt Açıklaması: “t” ünsüzü ötümsüz bir ünlüdür, “d” ünsüzü ise ötümlüdür. “t” ünsüzü “d” ünsüzüne dönüşerek ötümlüleşmiştir.

Yanıt Açıklaması: Çağatay Türkçesinde I. Tipteki I. Kişi teklik eki “min”dir.

Yanıt Açıklaması: Akıcı ünsüz, ses boğumlanırken hava akımı geç d n n gen s olmasıyla çıkarılan seslerdir. Ötümlü kapantılı ünsüzlerin genellikle ünlü seslerin etkisiyle akıcı ünsüzlere dönüşmesi olayıdır.

Yanıt Açıklaması: Çağatay Türkçesi, Kuzey-Doğu Türkçesinin ikinci dönemine verilen bir ad olup 15. yüzyıl baslarından 20. yüzyıla kadar Orta Asya’da kullanılmıştır. Karahanlı ve Harezm yazı dillerinin devamı olarak özellikle Timurlular (1405-1506) döneminde gelişen Çağatay Türkçesi Ali Şir Nevâyî döneminde klasik bir edebî dil durumuna gelmiştir.

Yanıt Açıklaması: Eklerle ilgili özellikler şunlardır: -mAs: Olumsuz geniş zaman ifadeli sıfat fiil ekidir. -GU: Gelecek zaman ifadeli sıfat fiiller türetir. -GAn: Bu ek Çağatay Türkçesinde hem geniş zaman hem de geçmiş zaman ifadeli sıfat fiiller yapar. -ArgA / -UrgA / -rgA: Amaç ve sebep ifade eden zarflar oluşturur.-GAnçA: Zaman işleviyle kullanılarak cümlede zaman zarfı yapar. II, III ve V numaralı ekler sıfat fiil ekleridir.

Yanıt Açıklaması: Kıpçak sahası metinlerinde dudaklar yuvarlakken oluşan o, ö, u, ü ünlülerinin sırasıyla dudaklar düz iken boğumlanan “a, e, ı, i” düz ünlülerine dönüşmesine ünlülerde düzlesme denir. -u- > -a- : yoiun- > yoian- (IM 186a/4). -ü > -e, -ü- > -e- : törü > töre (IM 321a/3), süñük > süñek (IM 91a/8). -ü > -i : çürü- > çüri- (IM 116a/2), yürü- > yüri- (IM 77). -u- > -ı-: ariun > ariın (IM 90b/3), çuiur > çuiır (IM 36b/6), yoiaru > yoiarı (IM16a/7)

Yanıt Açıklaması: Öğrenilen geçmiş zaman için Eski Türkçeden beri kullanılan -mIs ekinin kullanımı azalmış, onun yerine -p turur / -p tur /-p şekilleri genelleşmiştir. Şimdiki zaman ifadesi için -A / -y turur kalıbı ve -A / -ydUr; -y ekleri kullanılmıştır. Eski Türkçeden beri gelecek zaman için kullanılan -GAy ekinin yanında, -GU turur yapısı kesin gelecek zaman ifadesi için kullanılmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Genel literatürde “Karısık Dilli Eserler” diye adlandırılan eserler şunlardır: Behçetü’l-Hadaik fî Mev’izetü’l-Halaik, Kudurî Tercümesi, Ali’nin Kıssa-i Yusuf’u, Kitab-ı Güzîde, Kitab-ı Gunya. Bu eserlerde hem geleneksel yazı dili olan Karahanlı Türkçesi özellikleri, hem de yeni oluşturulan yazı dilinin esas alındığı Oğuz Türkçesinin özellikleri görülmektedir. Münyetü’l-Guzat ise Arapçadan Türkçeye tercüme edilmiş, konusu askerlikle ilgili olan bir eserdir.

Yanıt Açıklaması: Çağatay Türkçesi metinlerinde istek ifadesi için özel bir kip eki bulunmamaktadır. İstek ifadesi için özellikle -GAy / -GA gelecek zaman ekinden yararlanılır. Bunun yanında emir kipinin birinci kişi ekleri de yerine göre istek işleviyle kullanılır.

Yanıt Açıklaması: Beni, Can, İncü ve Tan sözcüklerinde görülen n harfleri sözcüğün kökünde bulunan harflerdir. Anun seçeneğinde ise a-: 3. teklik kişi zamiri, -n-: zamir n’si, -un: ilgi hal ekidir.