XIV-XV. Yüzyıllar Türk Dili

Yanıt Açıklaması: Memluk sultanının nedimi olan Tolu Beg adına 14. yüzyılın sonunda tercüme edildiği sanılan eser at ve veterinerlikle ilgilidir. Nerede ve kim tarafında tercüme edildiği bilinmemektedir. 10 bölümden oluşan eserin ilk sekiz bölümünde atların özellikleri, dokuzuncu bölümde atların kusurları ve en uzun yeri tutan onuncu bölümde ise atların hastalıkları ve tedavi yolları anlatılmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Görk: güzellik, iyi huy anlamına gelmektedir.

Yanıt Açıklaması: Çağatay Türkçesinde -mAK eki yaygın bir kullanım alanına sahiptir ve bu ekin + lIK ekiyle genişlemiş şekli -mAKlIK eki aynı görevde kullanılmıştır. “Bolsa dûzahda hayalın tenge köymeklik helâl.” Cümlesindeki “köymeklik” sözcüğü üzerinde –mAKlIK isim fiil eki vardır.

Yanıt Açıklaması: “yap” kökü; fiilden isim (“–u” ) ve üçüncü tekil (“–sı” ) eklerini almıştır.

Yanıt Açıklaması: Fiillere eklenerek onların hareket hâllerini ifade eden eklere zarf fiil ekleri denir. Bu ekler, eklendikleri fiilleri cümlede zarf yaparlar ya da yardımcı fiillerin önüne gelerek birleşik fiil oluştururlar.

Yanıt Açıklaması: Kodeks Kumanikus’un 55 yapraktan oluşan ve İtalyanlar tarafından hazırlanan birinci defteri iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde kısa bir Latince girişten sonra sırayla Latin, Fars ve Kıpçak dilleri üzerine üç paralel sütun halinde tertip edilmiş sözlükler yer almaktadır. Burada fiiller, isimler, sıfatlar, zamirler ve ele alınmıştır. Bu bölüm yaklaşık 1560 Türkçe kelimeyi içermektedir. Bu bölümde sözler dönemin Latin alfabesine göre sıralanmıştır. İkinci bölümde eşya adları, ticaretle ilgili sözler, kıymetli tasların adları, kültür ve sosyal hayatla ilgili sözler, meslek adları vb. konularla ilgili sözlerden gruplar oluşturulmuştur. Bu bölümdeki sözlerin toplam sayısı 1120’dir.

Yanıt Açıklaması: Kıpçak sahası metinlerinde Gelecek Zamanın Hikâyesi, “-GAy idi; -GAy irdi” yapılarıyla yapılmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Ses yapısı bağımsız olmakla birlikte çekim ekleri gibi kullanılan dil birimlerine yardımcı biçim birimleri adı verilir. Kıpçak sahası metinlerinde daha çok ble, blen ve brle yardımcı biçim birimleriyle sağlanmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Gelecek zaman eki olan -GA ekini, “Körge men fülan kişini edgülük birle” ifadesinde görüyoruz.

Yanıt Açıklaması: Atâyî’nin günümüze kadar ulasan tek eseri Divan’ıdır. Divan, gazellerden ibaret olup gazellerin toplam sayısı 260’tır. Atâyî’nin şiirlerinin dili halk diline çok yakındır.

Yanıt Açıklaması: Ünlü türemesi, söyleyişi kolaylaştırmak amacıyla iki ünsüz arasında hece oluşturabilecek şekilde bir ünlünün türemesidir. Daha çok yabancı kökenli kelimelerde görülen bir ses olayıdır. Örnek: hükm > hüküm; ‘ömr > ‘ömür.

Yanıt Açıklaması: Yönelme hali öncelikli olarak ismin bağlı bulunduğu yüklemin yönünü gösteren haldir. Kıpçak sahası metinlerinde genel yönelme hali eki +GA’dır.

Yanıt Açıklaması: – (y)A , –(y)A yorur , –(U)r , –(y)A turur , –(y)A turur eski Türkçede şimdiki zaman eki olarak kullanılır.

Yanıt Açıklaması: Hacerü’l-esved Kabe’nin meşhur taşına verilen isimdir.

Yanıt Açıklaması: Hüseynî mahlasını kullanan şair Hüseyin Baykara’dır. 1438 yılında Herat’ta doğmuştur. Baba ve anne tarafından Timurlular hanedanına mensuptur. Gençliği birçok mücadeleler ve taht kavgalarıyla geçmiştir. 1469 yılında Horasan tahtına oturduktan sonra 1506 yılına kadar süren saltanatı süresince Herat’ı kültür ve sanat merkezi haline getirmiştir. 1507 yılının başlarında Özbeklere karşı yaptığı bir savaş sırasında vefat etmiştir. Mezarı Herat’tadır.

Yanıt Açıklaması: Kıpçak adlandırmasına, şu anki bilgilere göre ilk olarak 759 yılında dikilmiş olan Bayan Çor yazıtında rastlanmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Kodeks Kumanikus’un ilk satırlarında 1303 tarihi yazılı olan ve 1362 yılında Petrarca tarafından Venedik Cumhuriyetine hediye edilen eserin günümüze ulaşan tek nüshası, İtalya’da Venedik Saint Marcus kütüphanesindedir. Kodeks Kumanikus’un anlamı “Kıpçak Kitabı”dır. Kodeks Kumanikus’un birinci bölümünde kısa bir Latince girişten sonra sırayla Latin, Fars ve Kıpçak dilleri üzerine üç paralel sütun hâlinde tertip edilmiş sözlükler yer almaktadır.

Yanıt Açıklaması: Ali Şir Nevâyî’nin Türk dili tarihi açısından en önemli eseri Farsça ile Türkçeyi karşılaştırdığı ve Türkçenin Farsçadan üstün olduğunu kanıtlamaya çalıştığı Muhâkemetü’l-lugateyn adlı eserdir. Bu eser de alanında ilk olması bakımından çok önemli bir yere sahiptir. Nevâyî bu eserinde Türkçenin söz varlığı bakımından Farsçadan ne kadar üstün olduğunu örneklerle göstermiştir. Ayrıca, kendisinin Türkçe yazma macerasını anlatmış, gençlerin Türkçe dururken Farsça ile şiir yazmalarını eleştirmiştir. Ali Şir Nevâyî’nin milli bilincini, Türk diline karşı duyduğu bilinçli sevgiyi en iyi yansıtan eserdir.

Yanıt Açıklaması: +GA yönelme hâli eki, +DIn ayrılma hâli eki, -GAlI zarf fiil eki gibi bazı ekler ünsüz uyumunda düzensizlik gösterir. Örnekler: itmek-din, baş-dın baş-tın, yarut-gay, aç-kunça.

Yanıt Açıklaması: Kitab fi'l-Fıkh bi-Lisâni’t-Türkî, Çeşitli fıkıh kitaplarından derlenen fetvaları içermektedir; kitabın yazarı, yazıldığı yer ve tarih bilinmemektedir. Ancak 1421 yılında vefat eden Sultan Tatar’ın hazinesinde bulunmasından anlaşılacağı üzere, bu eser 1421 tarihinden daha önce yazılmıştır. Eserin günümüze ulaşan ve 429 yapraktan oluşan tek nüshası İstanbul Millet Kütüphanesi Feyzullah Efendi bölümündedir.