XIV-XV. Yüzyıllar Türk Dili

Yanıt Açıklaması: Hüsrev ü Şirin Kutb tarafından Altın Ordu Hükümdarı Tını Beg Han ile eşi adına yazılmış bir mesnevidir. Mi’rac-name Miraç olayını anlatan anonim bir eserdir. Muhabbet-name Altın Ordu sarayı etrafında oluşmuş klasik edebiyata örnek teşkil eden mesnevi tarzında uzunca bir manzumedir. Cevâhirü’l-Esdâf, Mu’inü’l-Mürid’in bulunduğu mecmuanın kenarına yazılmış tasavvufi, didaktik bir parçadır.Dasitan-ı Cümcüme ise Altın Ordu’da edebi bir gaye güdülmeden geniş halk kitleleri için mesnevi nazım şekli ile yazılmış dini lirik bir hikâyedir.

Yanıt Açıklaması: -(I)p /-(U )p ; -(I)bAn / biçimleri de olan -(U)bAn zarf fiil eki Türkiye Türkçesi’ndeki –(y)Ip eki ile aynı anlamda ve görevde kullanılmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Köktürkçede ‘dönüslülük zamiri’ olarak hem ‘kentü’, hem de ‘öz’ kelimeleri vardı. Günümüzde Oğuz lehçesi olan Türkiye Türkçesinde ‘kendi’ devam etmekte, diğer Kıpçak ve Karluk lehçelerinde ise ‘öz’ kullanılmaktadır. Eski Anadolu Türkçesinde de Köktürkçede olduğu gibi ‘kendü’ zamiri yaygındır. Bazen ‘öz’ de kullanılmıştır.

Yanıt Açıklaması: Bazı Türk boylarının çeşitli sebeplerle batıya doğru göçleri sonucunda ortak olan yazı dili bölünmeye başlamıştır. Karadeniz’in kuzeyinden batıya doğru gelen Türk toplulukları kendi lehçeleri esasında Kuzey Türkçesi (Kıpçak Türkçesi) yazı dilini oluştururken, Karadeniz’in güneyinden batıya doğru gelen Türk toplulukları da Batı Türkçesi (Oğuz Türkçesi) yazı dilini oluşturmuşlardır. Orta Asya’da kalan Türk toplulukları da Doğu Türkçesi (Harezm Türkçesi) yazı diliyle eserler vermeye devam etmişlerdir. Böylece 13-15. yüzyıllar arasında Türk dünyasında üç ayrı yazı dili kullanılmıştır.

Yanıt Açıklaması: Ali Sir Nevâyî çeşitli tür ve konularda 29 eser yazmıştır. Yazmış olduğu bu eserlerle Çağatay edebiyatını klasik bir seviyeye getirmiş ve eserlerinin bazıları yalnız Çağatay edebiyatı için degil bütün Türk edebiyatı için de ilk olma özelliğini kazanmıştır. Onun “divan” türündeki eserleri şunlardır: 1. Garâibü’s-sıgar 2. Nevâdirü’s-sebâb 3. Bedâyiü’l-vasat 4. Fevâyidü’l-kiber 5. Farsça Divanı. Seb’a-i seyyâre ise Ali Şir Nevâyî’nin “hamse” türünde yazdığı bir eserdir.

Yanıt Açıklaması: Boğumlanmaları sırasında ses telleri titresen ötümlü ünsüzlerin ses telleri titreşmeden oluşan ve karşılıkları olan ötümsüz ünsüzlere dönüşmesi olayıdır. Kıpçak sahası metinlerinde ünsüz ölümsüzleşmesi özellikle -z >-s ses değişmesinde görülür. Örnek: bulunmaz-bulunmas. ögren- > övren ve tabar > tafar şıkları ünsüz sızıcılaşmasına, tegin > deyin şıkkı ünsüz akıcılaşmasına ve bin- > min şıkkı da ünsüz genizsileşmesine örnektir.

Yanıt Açıklaması: İsim tamlamasında tamlayanın bulunduğu hal ilgi halidir.

Yanıt Açıklaması: Vasıta hali genellikle isimlerin yüklemlere zarf olarak bağlandığı haldir. Bu halin ifadesi, Kıpçak sahası metinlerinde daha çok “bile, bilen ve birle” yardımcı biçim birimleriyle sağlanır.

Yanıt Açıklaması: Kıpçak Türkçesi’ndeki I. tip kişi ekleri şöyledir:

Yanıt Açıklaması: Ali Şir Nevâyî, Klasik Çağatay Türkçesi Dönemi ( 15. Yüzyılın İkinci Yarısı) sanatçısıdır. Diğerleri ise Klasik Öncesi Dönemde ( 15. Yüzyılın İlk Yarısı ) eserler vermişlerdir.

Yanıt Açıklaması: “u” ünlüsü yuvarlak bir ünlüdür, “a” ünlüsü ise düz bir ünlüdür. “u” ünlüsü “a”ya dönüşerek düzleşmiştir.

Yanıt Açıklaması: Eklendikleri sözlerin anlamını değiştirmeyen, sözlerin kök ve gövdelerine işleklik katan, onları söz grubu ya da cümledeki diğer sözlerle ilişkiye sokan eklere çekim ekleri denir.

Yanıt Açıklaması: Genel literatürde “Karışık Dilli Eserler” diye adlandırılan Behcetü ’l-Hadâik fî Mev’izetü ’l-Halâik, Kudürî Tercümesi, Ali’nin Kıssa-i Yûsuf’u, Kitab-ı Güzîde, Kitab-ı Gunya, Süleymaniye Kütüphanesindeki bir Kur’an tercümesi gibi eserlerde hem geleneksel yazı dili olan Karahanlı Türkçesi özellikleri hem de yeni oluşturulan yazı dilinin esas alındığı Oğuz Türkçesinin özellikleri görülmektedir.

Yanıt Açıklaması: İsimlerin söz grubu veya cümledeki diğer sözlerle olan ilişkisini göstermek amacıyla girdikleri çekime hâl çekimi denir. Çağatay Türkçesinde dokuz hâl çekimi vardır. Bunlar: İlgi hali, Yükleme hali, Eşitlik hali, Yönelme hali, Yalın hal, Bulunma hali, Ayrılma hali, Vasıta hali, Yön hali’dir. Zıtlık hali bunlardan biri değildir.

Yanıt Açıklaması: Kıpçak çölü veya Kıpçak bozkırı anlamına gelen Dest-i Kıpçak, Kafkas Dağlarının kuzeyinde, Dinyester ırmağı ile Irtis ırmakları arasındaki bölgenin tarihî adlandırmasıdır.

Yanıt Açıklaması: -GAy yaygın kullanılan gelecek zaman ekidir. Birinci tipteki öznelik ekleriyle çekimlenir. Genel itibarıyla ses uyumlarına uyar.

Yanıt Açıklaması: Mecâlisü’n-Nefâis, Ali Şir Nevâyî’nin tezkire türünde eseridir. Sekkâkî ile ilgili bilgiler, bir çeşit biyografi türündeki bu eserden edinilmektedir.

Yanıt Açıklaması: Eski Türkçede “tapu” kelimesi, hizmet, huzur, nezd, kat, makam’ anlamlarına gelir. Kelimenin kökü “tap”tır ve hizmet etmek demektir.

Yanıt Açıklaması: Fiilin karşıladığı hareketin mümkün veya muhtemel olup olmadığını ifade eden tasvir fiiline yeterlik fiili denir. Çağatay Türkçesinde yeterlik fiilinin olumlu ve olumsuz şekilleri al- yardımcı fiili ile yapılır.

Yanıt Açıklaması: Kapantılı ünsüzlerin genellikle ünlü seslerin etkisiyle sızıcı ünsüzlere dönüşmesi olayıdır.  yakşı > yahşı döüşmesi, bu ses olayına örnektir. Cevap A şıkkıdır.