XIV-XV. Yüzyıllar Türk Dili

Yanıt Açıklaması: Aliterasyon denir. Asonans, aynı ünlülerin tekrarlanması; seci, düzyazıda kafiyeli sözlerin kullanılması; istifham şiirde cevabı beklenmeyen soru sorma; mazmun ise sanatçıların ortaklaşa kullandıkları kalıplaşmış genellikle mecazlı sözlerdir.

Yanıt Açıklaması: Emir Kipi 1. T.S. -yın / (y)AyIn / -AyIm/ -GAyIn / -GAyIm aytayın, ısparlagayın, bitigeyin, ayayım, yigeyim, yargagayım (HS)

Yanıt Açıklaması: Eski Türkçede “cılasun” kahraman, babayiğit anlamına gelmektedir.

Yanıt Açıklaması: Çağatay Türkçesi, Kuzey-Doğu Türkçesinin ikinci dönemine verilen bir ad olup 15. yüzyıl başlarından 20. yüzyıla kadar Orta Asya’da kullanılmıştır. Karahanlı ve Harezm yazı dillerinin devamı olarak ozellikle Timurlular (1405 -1506 ) döneminde gelişen Çağatay Türkçesi Ali Şir Nevâyî döneminde klasik bir edebî dil durumuna gelmiştir.

Yanıt Açıklaması: Çağatay yazı dili ve edebiyatının en önemli temsilcisi olan Ali Şir Nevâyî, nazım ve nesir türlerinde 29 eser vererek Çağatayca’nın klasik bir edebî dil haline gelmesini sağlamıştır.

Yanıt Açıklaması: Yiri gögi yaradıcak ol kadim, Ammâ anı göricek gönlüm ürker, Vakti gelmedin yaga dir her matar ve Nitekim su bulunmadukda teyemmüm abdest yirine geçer seçeneklerinde zarf-fiil Bilür kişi dahı bilmez kişi gözine eyle hakîr görünür seçeneğinde bilmez sözcüğü kendisinden sonraki kişi sözcüğünü nitelediği için sıfat-fiildir.

Yanıt Açıklaması: Fiillere eklenerek varlıkları hareketlerine göre geçici olarak adlandıran veya betimleyen sözler oluşturma görevine sahip eklere Sıfat fiil ekleri denir.

Yanıt Açıklaması: -GU+iyelik ekleri+turur / -GU +iyelik ekleri+Dur / -GU yapısı Çağatay Türkçesinde kesin gelecek zamanı ifade eden bir şekildir.

Yanıt Açıklaması: Çağatay Türkçesinde –sA ile çekimlenen kip “şart kipi”dir. Bu kip, hareketin şart seklinde tasarlandığını ifade eder.

Yanıt Açıklaması: Çağatay Türkçesinde şart birleşik çekimi, zaman almış asıl fiilden sonra ¬ir- / i¬- yardımcı fiiline şart kipi ekinin getirilmesiyle yapılır.

Yanıt Açıklaması: Karahanlı Türkçesi 11-12. yüzyıllar arasında Doğu ve batı Türkistan bölgelerinde kullanılan ve Eski Türkçe yazı dilinden gelişen ilk İslâmi Türk edebi dilidir.

Yanıt Açıklaması: “fikritüp” sözcüğünde fikr-: kök, -it: etmek fiili, -üp: zarf-fiil ekidir.

Yanıt Açıklaması: Türk dünyasında 12-13. yüzyıllara kadar ortak bir yazı dili kullanılmaktaydı. Eski Türkçe temelinde devam eden bu ortak yazı dilinin son temsilcisi karahanlı Türkçesidir. Bazı Türk boylarının çeşitli sebeplerle batıya doğru göçleri sonucunda ortak olan yazı dili bölünmeye başlamıştır. Karadeniz’in kuzeyinden batıya doğru gelen Türk topluluk­ları kendi lehçeleri esasında Kuzey Türkçesi (Kıpçak Türkçesi) yazı dilini oluştururken, Karadeniz’in güneyinden batıya doğru gelen Türk toplulukları da Batı Türkçesi (Oğuz Türkçesi) yazı dilini oluşturmuşlardır. Orta Asya’da kalan Türk toplulukları da Doğu Türk­çesi (Harezm Türkçesi) yazı diliyle eserler vermeye devam etmişlerdir. Böylece 13-15. yüz­yıllar arasında Türk dünyasında üç ayrı yazı dili kullanılmıştır. 15. Yüzyıldan itibaren Ha­rezm Türkçesi, yerini Çağatay Türkçesine bırakmış, Kıpçakların diğer Türk boyları arasına karışarak tarih sahnesinden çekilmeleri sonucu Kıpçak Türkçesi de büyük ölçüde Çağatay Türkçesi ile karışmıştır. Böylece 15 ile 20. yüzyıllar arasında Türk dünyasında iki ayrı yazı dili kullanılmıştır. Batı Türklüğünün sınırlarını çizen Karadeniz, Kafkas Dağları ve Ha­zar Denizi’nin batısında yer alan ve büyük çoğunluğu Oğuzlara dayanan Türk toplulukları Batı Türkçesi / Osmanlı Türkçesini yazı dili olarak kullanmışlar; bu sınırların doğusunda yer alan Türk toplulukları ise Doğu Türkçesini yazı dili olarak kullanmışlardır. Bu yazı di­linin Türkoloji literatüründeki adı Çağatay Türkçesi dir.

Yanıt Açıklaması: Yukarıdaki seçeneklerde yer alan eserlerden Kodeks Kumanikus isimli eser sözlük ve gramer türü bir eserdir. Diğerleri ise Edebiyat, din, askerlik, baytarlık vb. alanlarındaki metinler başlığı altında toplanan eserlerdir.

Yanıt Açıklaması: Türkler, İslâmiyeti kabul ettikten sonra da Arap alfabesini kullanmalarına karşın yazı dili olarak Oğuzcayı kullanmayı sürdürmüşlerdir.

Yanıt Açıklaması: Giçi, küçük; Ulu, büyük; dayima, sürekli;düşmen, düşman anlamına gelmektedir. Gana ise zengin anlamına gelmektedir.

Yanıt Açıklaması: Kapantılı ünsüz: Sesin boğumlanması sırasında, hava akımının önüne bir engelin çıkıp geçidi tamamen kapatıp açılmasıyla oluşan ünsüzlere kapantılı ünsüz; geçidin daralmasıyla oluşan ünsüzlere sızıcı unsuz denir. Ünsüz Sızıcılaşması: Kapantılı ünsüzlerin genellikle ünlü seslerin etkisiyle sızıcı ünsüzlere dönüşmesi olayıdır. “ğ” sesi sızıcı bir ses olan “v” ünsüzüne dönüşmüştür.

Yanıt Açıklaması: -mAs bir sıfat fiil ekidir. Örneğin -mAs: o­ atma­lı­dın ­or­mas boldıñ (MG 107a/1); biri körünmes necîs turur (IM135a/8). Diğer ekler ise zarf fiil ekleridir.

Yanıt Açıklaması: Sekkâkî, Lutfî ve Yusuf Emîrî Çağatay Türkçesinin klasik öncesi dönemi şairlerinden; Hüseyin Baykara ve Ali Şir Nevâyî klasik dönem şairlerindendir.

Yanıt Açıklaması: C seçeneğinde “olmaya” kelimesi ol- sözcüğün kökü, -ma-: olumsuzluk eki ve -ya: 3. teklik kişi istek-emir kipinden oluşmaktadır.