XIV-XV. Yüzyıllar Türk Dili

Yanıt Açıklaması: Hareket ismi yapmak için Kıpçak sahası metinlerinde -Is’e göre -mAK eki daha yaygın kullanılır. -mAK: terbiyet -ayr ehline ­ılma­ künbed üstüne ­oz ­oyma­ tur (GT 25/7); iitiyar körmegimniñ sebebi ol turur (GT 83/3); bu isi üküs m­nmek birle sabit ­ıl-ıl (MG 7b/5); biri yüz yuma­ turur (IM 87a/8).

Yanıt Açıklaması: Zarf-fiil ekleri fiilleri başka fiillerle bağlamak üzere zarflaştıran eklerdir. Aslen zarf-fiil eki olan şekiller bulunduğu gibi, başka eklerin bir araya gelmesi ile zarf-fil fonksiyonunu üstlenen yapılar da vardır (-dUk+dA gibi). Ayrıca, cümlenin içindeki başka unsurlarla bir araya gelerek zarf-fiil görevinde kullanılmış olan zaman veya kip ekleri de bulunmaktadır (örn. kaçan ....F-dI yapısı, ‘... -dığında, ... -ınca’ anlamında kullanılmaktadır).

Yanıt Açıklaması: Kıpçak sahası metinlerinde genel yükleme hali eki +nl’dir.

Yanıt Açıklaması: K. Köktekin Eski Anadolu Türkçesi Metinleri Antolojisi isimli eserin yazarıdır. Zeynep Korkmaz ve Hayati Develi de Eski Anadolu Türkçesi ile ilgili çalışmalar yapan bilim insanlarındandır. Gürer Gülsevin Harezm Türkçesindekiler üzerine çalışmıştır. Günay Karaağaç da tıpkı Zeki Kaymaz gibi Çağataycadaki Oğuzca unsurlar üzerine çalışmıştır.

Yanıt Açıklaması: -GAy; -GA ekleri Kıpçak sahası metinlerinde yaygın olarak kullanılan gelecek zaman ekidir. Birinci tipteki öznelik ekleriyle çekimlerin. Genel itibarıyla ses uyumlarına uyar. Örnek: men mü’min bolgay men.

Yanıt Açıklaması: Türklerin İslâmiyeti kabul etmeleriyle birlikte Arap ve Fars edebiyatlarından birçok nazım biçimi edebiyatımızda kullanılmaya başlanmıştır. Türklerin kattığı iki nazım biçimi ise tuyuğ ve şarkıdır. Tuyuğ, mani biçiminde aruzla yazılmış bir manzumedir.

Yanıt Açıklaması: İlgi halinin işlevi; tamlamayı belirtili hâle getirimektir. ayınu? bir şeytân dôstı varıdı (Mrzb.); dördinci göklerü? adın ve lakâbın beyân kılur.

Yanıt Açıklaması: Eski Uygur Türkçesinde bazı ekler kelimeden ayrı olarak yazılıyordu. Aynı yazım geleneği Orta Asya Türk lehçelerinin Arap harfleriyle yazılmaya başlandığında da devam ettirilmişti. O yazım geleneği, Anadolu’daki Oğuzların yazdığı bazı metinlerde de görülmektedir.

Yanıt Açıklaması: Yusuf Emîrî’nin günümüze kadar ulaşan üç önemli eseri vardır. Bunlar Divan, Dehnâme ve Beng ü Çagır adlı eserlerdir. Emîrî’nin Divan’ında Türkçe şiirlerin yanında Farsça şiirler de bulunmaktadır. Farsça şiirlerindeki başarısı ve bu şiirlerin rağbet kazanmış olması, onun bu dili çok iyi bildiğini ve dönemin edebiyat anlayışını göstermektedir. Yusuf Emîrî, 1429 yılında tamamladığı Dehnâme adlı mesnevisini Baysungur Mirza’ya ithaf etmiştir. Münâcât, na’t, dönemin padişahına övgü ve telif sebebi bölümlerinden sonra başlayan eser on mektuptan oluşmaktadır. Tamamı 906 beyit olan eserin bilinen tek nüshası Londra British Museum’da bulunmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Ötümlü kapantılı ünsüzlerin genellikle ünlü seslerin etkisiyle akıcı ünsüzlere dönüşmesi olayıdır. -d->-y-, -d>-y: adai > ayai (IM 128a/4), adır-> ayır- (MĞ 72b/3), tod- > toy- (IM8a/2), tıd- > tıy- (IM 283b/1). -ğ->-y-, -ğ>-y: teğin > deyin (KTS 60), teğis- > deyis- (KTS 60), teğirmen > teyirmen (KTS 273), teğ-> tey (KTS 273)

Yanıt Açıklaması: Çağatay Türkçesinin klasik öncesi döneminde, şairlerin yetiştikleri bölgelere ve ait oldukları etnik gruplara göre eserlerinde bir takım yerel unsurların olduğu görülmektedir. Ayrıca o dönem şair ve yazarlarının İran edebiyatından etkilenmiş olmaları dolayısıyla edebî ürünlerde Arapça ve Farsça unsurlar artmıştır. Ali Şir Nevâyî’den itibaren tam anlamıyla bir edebî dil hâline gelen Çağatay Türkçesinde Arapça ve Farsça unsurların yanında Moğolca alıntıların da arttığını görüyoruz.

Yanıt Açıklaması: “bilmez” sözcüğünün son sesi olan “z” ünsüzü ötümlü bir ünsüzdür. “bilmes” sözcüğünde “z” sesi ötümsüz bir ses olan “s” ünsüzüne dönüşmüştür.

Yanıt Açıklaması: Çağatay Türkçesi terimi, 15. ile 20. yüzyıllar arasında, Oğuz lehçesi tarafından temsil edilen Batı Türkçesinin dışında Orta Asya dilinin de Türkçe olduğunu, ancak bu bölgenin edebî dilini ifade etmek üzere kullanılmıştır.

Yanıt Açıklaması: 15. yüzyılın başlarından başlayıp 1465 yılına kadar süren dönemdir. Bu dönem, Harezm Türkçesi ile Klasik Çağatay Türkçesi arasında geçiş dönemidir. Bu dönem şair ve yazarlarının eserlerinde, bir yandan eski dil bilgisi özellikleri devam ederken bir yandan da Klasik Çağatay Türkçesi eserlerinde yaygın olarak göreceğimiz dil bilgisi özellikleri görülmeye başlar. Ayrıca, şair ve yazarların İran edebiyatından etkilenmesi dolayısıyla eserlerde Arap ve Fars unsurları artmaya başlamıştır. Bu dönemin şair ve yazarları genellikle gazel ve kaside türlerini kullanmışlardır. Bu hazırlık döneminin belli başlı temsilcileri şunlardır: Sekkâkî, Lutfî, Haydar Tilbe, Yusuf Emîrî, Seydî Ahmet Mirzâ, Gedâyî, Atâyî, Ahmedî, Yakînî.

Yanıt Açıklaması: +(I)mIz çoğul iyelik eklerindendir.

Yanıt Açıklaması: Eydi vir -: ‘söyleyivermek’ [eyit-i vir-] eyit-: ‘söylemek’ -i: zarf-fiil vir-: ‘vermek tezlik fiili’ -Ø: istek-emir 2.tk.

Yanıt Açıklaması: Sadi’nin 1258 yılında yazdığı Gülistan adlı eserinin bilinen en eski tarihli Türkçe tercümesidir. 1 Eylül 1391 tarihinde tamamlanan tercüme Seyf-i Sarayî tarafından Kıpçak Türkçesiyle yazılmıştır. Tercümeden çok adaptasyon karakterinde olan eserin yazarı Seyf-i Sarayîhakkında bilinenler oldukça sınırlıdır. Adından Altın Ordu’nun baskenti Saray’dan olduğu anlaşılmaktadır (Karamanlıoğlu 1989: XXIV). Seyf-i Sarayî eseri Mısır’da hacipler hacibi Emir Bathâs adına tercüme etmiştir. Serbest çeviri özelliği taşıyan eser Kıpçak Türkçesinin bilinen tek edebi eseridir. Eserin sonunda Seyf-i Sarayî’nın kendi şiir ve nazireleri de vardır.

Yanıt Açıklaması: Aitlik eki +KI veya +gı’dır: astıngı, bıldurgı, avvalkı, burunkı, ilkinki, ozakı gibi.

Yanıt Açıklaması: Tuyuğ: Mâni biçiminde aruzla yazılmış manzume olan tuyuğ, Arap ve Fars edebiyatlarında görülmeyen, yalnız Türk edebiyatında kullanılan bir nazım şeklidir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Çağatay Türkçesinde II. kişi teklik emir kipi “Ø; -GIl; -GIn”dır.