XI-XIII. Yüzyıllar Türk Dili

Yanıt Açıklaması: Seçeneklerin hepsi Karahanlı Türkçesiyle Yazılmış Kur’ân Tercümeleri olarak değerlendirilmektedir.

Yanıt Açıklaması: Erguvana benzetmektedir.

Yanıt Açıklaması: Karahanlı Türkçesinden sonraki dönem metinlerinde, Harezm ve Çağatay Türkçesiyle yazılmış metinlerde yaygın olarak görülen çift dudak ünsüzlerinin (b, p, m, v) etkisiyle meydana gelen ünlü yuvarlaklaşmaları, Karahanlı Türkçesinde de yaygın olmamakla beraber kimi örneklerde görülmektedir.

Yanıt Açıklaması: +la-/+le- ekleri hem geçişsiz hem de geçişli eylem türetebilirler. Diğer ekler ise ya sadece geçişli ya da sadece geçişsiz eylem türetebilmektedirler.

Yanıt Açıklaması: Geniş Zamanın Hikâyesi: korkur ėrdim “korkardım” (KB 5070), tiler ėrdim “dilerdim” (KB 571, 572), tuġar ėrdi “doğardı”, kılmaz ėrdiler “yapmazlardı” (KTer. 28/40a3=7:163). Bu örneklere göre sorunun doğru cevabı A şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: “güneş” anlamını da taşıyan zaman zarfı kün'dür.

Yanıt Açıklaması: Korkur erdim yani “korkardım” sözcüğü Geniş Zamanın Hikâyesi’nde kurulmuş bir cümledir.

Yanıt Açıklaması: Emdi: Bu zaman zarfı DLT’de çok kullanılmıştır. Alper To?a öldi mü İsiz ajun kaldı mu Ödlek öçin aldı mu Emdi yürek yırtılur (DLT I, 41) “Alper Tona öldü mü? Kötü dünya kaldı mı? Felek (böylece) öcünü aldı mı? Şimdi (onun ölüm acısıyla) yürek paralanıyor. Kün: Karahanlı Türkçesi eserlerinde sıklıkla kullanılan bu zaman zarfı aynı zamanda “güneş” anlamını da taşır. Tün kün bile sevnelim “Gece gündüz sevinelim” (DLT I, 100) Kündüz: Orhon ve Uygur Türkçesinde sözcük “küntüz”biçimindeydi. Tüni yattı yakgakta kündüz örü “Gece yatakta yattı gündüz kalktı (KB, 952) Kidin: Bu sözcük hem yer hem de zaman zarfı olarak kullanılmaktadır? Bilip iter işni ökünmez kidin “işi bilerek yapar sonra pişman olmaz” (AH, 113,114) Tün: Orhon Türkçesinden itibaren metinlerde görülen bu sözcük Karahanlı Türkçesinde de sıklıkla kullanılır. Udıp yatma tün kün işin kıl anı? “uyuyup yatma gece gündüz onun işini yap” (KB, 5793) Tünle: Az kullanılan bir zaman zarfıdır. Tünle bile bastımız “Geceleyin bastık” (DLT I, 434) Kışın: Az kullanılan bu sözcük sadece DLT’de geçmektedir. Yazın katıglansa kışın sevnür “Yazın çalışırsa kışın sevinir” (DLT III, 159) Yazın: Bu zaman zarfı da az kullanılmaktadır ve sadece DLT’de örneği vardır: Küz keligi yazın belgürer “güzün gelişi yazın belli olur (DLT II, 172)

Yanıt Açıklaması: Karahanlı Türkçesinde şart kipi -se/-sa eki ile sağlanmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Eğer ben doğru bir şekilde yaşadımsa ihtiyarlığın zararı yok; nafile, boşu boşuna geçen hayatımı ben kötülükle geçirdim.

Yanıt Açıklaması: tili? bekte tutgıl tişi? sınmasun kalı çıksa bektin tişi?ni sıyur dizelerinin Türkiye Türkçesi’ne doğru çevirisi “Dilini tut, dişin kırılmasın; eğer dilini tutmazsan (dilin muhafaza altından çıkarsa) dişin kırılır.” şeklindedir.

Yanıt Açıklaması: Kibi sontakısı, yalın ve tamlayan durumu ekiyle birlikte kullanılır. Kuşlar kibi uçtımız. (Kuşlar gibi uçtuk.)

Yanıt Açıklaması: Akıtgu kerek “akıtmak gerek gereklilik kipi olarak kullanılır.

Yanıt Açıklaması: Çağatayca

Yanıt Açıklaması: Aracıyla, aracılığıyla anlamı veren ek Vasıta Durumu (Araç, Instrumental) ekidir. Doğru cevap B’dir.

Yanıt Açıklaması: karnagu

Yanıt Açıklaması: ögren- ‘öğrenmek’ (DLT I 252, 385...KB 465,1680, 1681...) ~ örgen- (KB 465 A) olduğundan sorunun doğru cevabı C şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Ulaç eki almış asıl eylemin üzerine iktidarlık çatısını kuran u- yardımcı eyleminin gelmesiyle iki eylem birleşerek büzüşür ve olumluda -u-, olumsuzda ise, -uma-/-üme- biçimini oluşturur: kaçumaz ‘kaçamaz’ < kaç-u u-maz (KB, 700); yiyümedi ‘yiyemedi’ < yiy-ü u-madı (KB, 2031, AH 274); kirümez ‘giremez’ < kir-ü u-maz (KB 3665); ayugay ‘söyleyebileceğim’ < ay-u u-gay (AH 3).

Yanıt Açıklaması: +g·aç eki küçültme adları yapmakta kullanılmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Eski Türk yazı dilinden gelişen İslâmî Orta Asya Türk yazı dilinin ilk evresi Karahanlı Türkçesi’dir. 11. -13. yüzyıllar arasında gelişen bu yazı dilinin merkezi Doğu Türkistan’da Kaşgar’dı. Orhon ve Uygur Türkçesinin devamı olan bu dönem Türkçesi için Hakaniye Türkçesi terimi de kullanılmaktadır.