XI-XIII. Yüzyıllar Türk Dili

Yanıt Açıklaması: Asıl Fiil+Zarf-Fiil Eki+Tasviri Fiil -A/-U/-I zarf-fiil eki almış asıl fiilin bar-, bil-, ber-, kel- kör- tur-gibi tasviri fiillerle birlikte kullanılmısıyla oluşur.-kal bunlardan biri değildir. Sorunun doğru cevabı E şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Könülni: belirtme, Könülni: tamlayan, Könüldin: ayrılma, Könülke: yönelme, Könülçe: eşitlik

Yanıt Açıklaması: -(y)I: Bu zarf-fiille oluşturulan biçimler, asıl fiil ile aynı zamanda meydana gelen eylemi ve hareketi gösterir. Fiilin tarzını gösterir. Birleşik fiillerde tasviri fiili asıl fiile bağlama görevinde de kullanılan bu ek, Türkiye Türkçesinde de Orhon ve Uygur Türkçesinde de işlek olarak yer alır. D seçeneğinde “kötrü bardı”bu türden bir tasvir birleşik fiildir.

Yanıt Açıklaması: 10. yüzyılın başlarına doğru çevredeki Türk boylarını idaresi altına alarak müstakil bir Türk devleti kuran Karahanlı Türkleri Satuk Buğra Han’ın 950 tarihinde islamiyeti kabulüyle de İlk İslam-Türk devletini kurmuş oldular.

Yanıt Açıklaması: Metinde geçen yorıglı “yürüyen” kelimesi şu şekilde oluşmuştur: yorı- “yürümek” (fiil kökü) -gli (sıfat-fiil eki) Ayrıca konuyla ilgili olarak bk. 4. Ünitenin 57-58. sayfalarında yer alan  sıfat-fiiller konusuna bakınız. -(I)glI : Geniş zaman sıfat-fiili. bu iç söz tutuglı bütün çın kerek “Bu sırlara vakıf olana (vakıf olan herkese) itimat edilir” (KB 2676) agırın uçuzun u k uglı kerek “pahalısını, ucuzunu tanıyan, anlayan (kimse) olmalıdır” (KB 2802) ol at su v arıglı erdi “o atı sulayandı” (DLT II 257) ba k ıglı o k ıglı asıg alsu tep “gören ve okuyan yaralansın diye” (AH 78) ol Ta?rı aldaglı olarka “Tanrı ikiyüzlülüğün (aldatmanın) karşılığını aldatarak verendir” (KTer. 26/97a2=4:142)

Yanıt Açıklaması: Düzlük-Yuvarlaklık Uyumu

Yanıt Açıklaması: Vasıta Durumu (Araç, Instrumental): En çok kullanılan vasıta durumu eki, Karahanlı Türkçesinden önceki metinlerde olduğu gibi +(X)n’dir. a) aracıyla, aracılığıyla anlamı verir: el(i)g+in emle- “elle göstermek” (DLT I 82), köz+ün bakış- “gözle bakışmak” (DLT I 183), kut+un tiril- “mutlulukla yaşamak” (KB 1251, farklı eylemlerle ve farklı yapılarda 40 defa), küç+ün “zorla, zorbalıkla’ (KTer. 29/39a1=9:53). b) Zaman belirteçler kurar: yaz+ın “yazın” (DLT I, 285), kış+ın “kışın” (DLT III, 159), terk ödün kel- “hemen gelmek” (KB 5408).

Yanıt Açıklaması: Karahanlı Türkçesinde Orhon, Uygur ve Türkiye Türkçesinde olduğu gibi fiil çekimlerinde farklı tipte kişi ekleri kullanılmaktadır. Bu dönem metinlerinde yer alan fiil çekimlerini sırasıyla açıklarken hangi tipte kişi eklerinin kullanılmıştır. Belirli Geçmiş Zaman (Bilinen Geçmiş Zaman): Bu zamandaki fiillerin çekiminde iyelik eki kaynaklı kişi ekleri kullanılır. 1. Tekil Kişi: {-DXm} ekiyle kurulur: ba-dım “bağladım” , bol-dum , keçür-düm “geçirdim” 2. Tekil Kişi: {-DXŋ} ekiyle kurulur: ay-dıŋ “söyledin”, biti-diŋ “yazdın”, bul-duŋ  3. Tekil Kişi: {-DI} ekiyle kurulur: bak-tı , bar-dı“gitti”, bol-dı , kül-di , 3. tekil kişinin -mat/-met ekiyle genişletilmiş biçimi de vardır: kevil-dimet “zayıfladı”, yaval-dımat “yavaşladı”, yuvul-dımat “yuvarlandı”

Yanıt Açıklaması: 3.Dörtlük Kemi içre oldurup Ila suvın keçtimiz Uygur tapa başlanıp Mı?lak ilin açtımız (DLT III,235) Türkiye Türkçesine Aktarma Kayık içine oturup Ila ırmağını geçtik.Uygur (lar)a doğru yönelip Mı?lak ülkesini fethettik.

Yanıt Açıklaması: Çiçeklikte bülbül bin sesle öter, gece-gündüz mezamir (ilahi) okur

Yanıt Açıklaması: bizke: yönelme durumu, bizdin: ayrılma durumu, bizikde: bulunma durumu, bizni: belirtme durumu, biznin: tamlayan durumu

Yanıt Açıklaması: Ögdi, Karahanlı Türkçesi'nde benzeşme olan kelimelerden biridir.

Yanıt Açıklaması: Bu dönem eserlerinde kullanılan bu zarfların sayısı çok değildir. Artuk “fazla, çok”, az “az”, üküş “çok”, köp “çok”, telim “ çok ”, bedük “büyük”, tükel “bütün, hep” gibi sözcükler miktar zarfı olarak kullanılır: Kidin telim ükündi “sonra çok pişman oldu”.

Yanıt Açıklaması: Karahanlı Türkçesinden sonraki dönem metinlerinde, Harezm ve Çağatay Türkçesiyle yazılmış metinlerde yaygın olarak görülen çift dudak ünsüzlerinin (b, p, m, v) etkisiyle meydana gelen ünlü yuvarlaklaşmaları, Karahanlı Türkçesinde de yaygın olmamakla beraber kimi örneklerde görülmektedir,

Yanıt Açıklaması: Ulaç eki almış asıl eylemin üzerine iktidarlık çatısını kuran u- yardımcı eyleminin gelmesiyle iki eylem birleşerek olumluda -u-, olumsuzda ise, -uma-/-üme- biçimini oluşturur. Okuğay kelimesi üzerine iktidarlık çatısını kuran u-yardımcı eylemi kullanılmamış olduğundan büzüşme yoktur. Sorunun doğru cevabı B şıkkıdır. iktidarlık

Yanıt Açıklaması: Bulunma Durumu (Kalma, Lokatif): Bulunma durumu eki +da/+de/+ta/+te’dir: ev+de “evde” (DLT II 104), baş+ta “başta”, kapuġ+da “kapıda” (KB 595, 1413...), yol+da “yolda”. Doğru cevap A’dır.

Yanıt Açıklaması: m p v, b sesleri çift dudak ünsüzlerinden n sesi ise ön ve art damak ünsüzüdür.

Yanıt Açıklaması: Metnin doğru okunuşu C seçeneğinde verildiği gibi “Yay kış bile karıştı / Erdem yasın kurıştı” şeklindedir.

Yanıt Açıklaması: Belirli Geçmiş Zaman (Bilinen Geçmiş Zaman): Bu zamandaki fiillerin çekiminde iyelik eki kaynaklı kişi ekleri kullanılır. Sorunun doğru cevabı B şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: şöpik