XI-XIII. Yüzyıllar Türk Dili

Yanıt Açıklaması: Belirli Geçmiş Zaman (Bilinen Geçmiş Zaman): Bu zamandaki fiillerin çekiminde iyelik eki kaynaklı kişi ekleri kullanılır. Bu kaideye uynmadığından sorunun doğru cevabı D şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: sevül

Yanıt Açıklaması: “Avlap meni koyma?ız, ayık ayıp koyma?ız” dizisinin Türkiye Türkçesi’ne doğru çevirisi “Beni avlayıp bırakmayın, söz verip sözünüzden dönmeyin.” şeklindedir.

Yanıt Açıklaması: Belirli geçmiş zamanda 3. Tekil kişinin -mat /-met ekiyle genişletilmiş biçimi de vardır. Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Kün: Karahanlı Türkçesi eserlerinde sıklıkla kullanılan bu zaman zarfı aynı zamanda “güneş” anlamını da taşır. Tün kün bile sevnelim “Gece gündüz sevinelim”

Yanıt Açıklaması: -gAk

Yanıt Açıklaması: +(A)r-, karar- “kararmak” (DLT II 77, KB 3285, 5028) < kara; sargar- “sararmak” (DLT II, 187, KTer. 34/91b3=39:21) < sarıg “sarı”; yaşar- “yeşermek” (DLT III, 68, KB 133, 1807) < yaş “taze”; belgür- “belirmek” (DLT II, 172, KTer. 31/90a1=20:121) < belgü “işaret” örneklerinde de görüldüğü gibi adlardan geçişsiz eylemler türeten bir ektir.

Yanıt Açıklaması: Gel kelimesindeki çekim Karahanlı Türkçesindeki kör kelimesinin çekimiyle benzerdir.

Yanıt Açıklaması: Çın “doğru, gerçek”

Yanıt Açıklaması: Verilen metnin günümüz Türkçesiyle karşılığı şöyledir: “Alper Tona öldü mü? Kötü dünya kaldı mı? Felek (böylece) öcünü aldı mı? Şimdi (onun ölüm acısıyla) yürek paralanıyor.” Görüldüğü gibi kelimenin anlamı C seçeneğinde olduğu gibi “felek” olarak verilmiştir.

Yanıt Açıklaması: “kurımış yıgaçlar tonandı yaşıl bezendi yipün al sarıg kök kızıl” dizelerinin Türkçesi “Kurumuş ağaçlar yeşil elbiseler giydi; mor, al, sarı, mavi, kırmızı (ile) süslendi”dizleridir.

Yanıt Açıklaması: D seçeneğindeki tur ve eşit fiilleri 2. teklik kişi emir çekimindedir.

Yanıt Açıklaması: 1056 yılında Kaşgar’da Süleyman Arslan Han’dan sonra hükümdarlığa Tavgaç Ulug Buğra Kara Han geçmiştir. Buğra Han adaletli ve dürüst yönetiminin yanısıra bilim ve sanat adamlarını korumasıyla da ün salmıştır. Kutadgu Bilig ve Divanu Lugati’t-türk onun zamanında yazılmıştır.

Yanıt Açıklaması: Sorudaki ses olayı g ve d seslerinin yer değiştirmesiyle meydana gelen yer değiştirme ses olayıdır. G-d değişimi diye bir ses olayı söz konusu değildir.

Yanıt Açıklaması: Karahanlı Türkçesinde şart kipi -se/-sa eki ile sağlanmaktadır.

Yanıt Açıklaması: A seçeneğinde yer alan elig tut- birleşik fiili kefil olmak anlamında kullanılmıştır.

Yanıt Açıklaması: Orta Asya’daki Karahanlı yazı dilinin, İslami Dönem Doğu Türk edebiyatının başlangıç döneminin devamını ise Harezm-Altınorda Türkçesi (XIIIXIV. yüzyıl) ve Çağatay Türkçesi (XIV-XVI. yüzyıl) ile yazılmış eserler oluşturur.

Yanıt Açıklaması: Karahanlı döneminden bize kalan ikinci önemli eser ise, Türkçenin bilinen ilk sözlüğü olan ve Kaşgarlı Mahmud bin Hüseyin bin Muhammed tarafından yazılan Dîvânu Lugati’t-Türk’tür (asıl adı: haza kitabu divani lugati’t-turk). Eldeki bilgilere göre Kaşgarlı Mahmud eserini 1072 yılında yazmaya başlamış 1077’de bitirmiştir. Yazar hakkındaki bilgilerimiz ise kendi kitabında yazdıklarıyla sınırlıdır. Bu bilgilere göre babasının adı Hüseyin’dir. Kendisinin Kaşgar’da doğduğu eserinden anlaşılıyorsa da Barsgan şehrini anlatırken kullandığı “bu şehir Mahmud’un babasının şehridir” ifadesinden yola çıkılarak babasının Barsganlı olduğu düşünülmektedir. Yine eserinden anlaşıldığına göre Türkçeyi, Türkçeninin lehçelerini ve Arapçayı iyi bilmektedir. Sözlüğünde verdiği bilgilere dayanarak Kaşgarlı Mahmud’un sözlükçülüğünün yanısıra filoloji ve ağız araştırmacılığı yönünün de olduğunu söyleyebiliriz, ayrıca verdiği örnek maniler, dizeler ve atasözlerinden halk edebiyatı yönünün de kuvvetli olduğunu görüyoruz. Kaşgarlı Mahmud’un bu eserinden başka bir de Cevahirü’n-nahv fi-Lugati’t-Türk (Türk dilinin gramer cevherleri) adlı bir de gramer kitabının olduğu bilinmektedir, ancak eser bugüne kadar bulunamamıştır. Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevabın E şıkkı olduğu anlaşılacaktır.

Yanıt Açıklaması: Yönelme Durumu (Verme, Datif): Üç ayrı ekle kurulmaktadır. Bunlardan biri +ka/+ke ve +ġa/+ge’dir. +ka/+ke daha çok kullanılmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Asra < *ast+ra “aşağıda, aşağıya doğru”, Taşra < *taş+ra “dışarı, dışarıda”, Berü < *ber+rü “beri, beriye, beride”, Üstün < üst+tin “üstte, yukarıda” anlamlarında kullanılan yer zarflarıdır. Kança < *ka+n+ça “nereye, nereye” anlamında kullanılan bir yer zarfıdır. Doğru cevap A’dır.