XI-XIII. Yüzyıllar Türk Dili

Yanıt Açıklaması: -(y)I: Bu zarf-fiille oluşturulan biçimler, asıl fiil ile aynı zamanda meydana gelen eylemi ve hareketi gösterir. Fiilin tarzını gösterir. Birleşik fiillerde tasviri fiili asıl fiile bağlama görevinde de kullanılan bu ek, Türkiye Türkçesinde de Orhon ve Uygur Türkçesinde de işlek olarak yer alır. D seçeneğinde “kötrü bardı”bu türden bir tasvir birleşik fiildir.

Yanıt Açıklaması: Metnin günümüz Türkiye Türkçesine doğru çevirisi D seçeneğinde verildiği gibi “Dinle, bilgili (kişi) ne diyor: Edeplerin başının dili korumak olduğunu söyler. Dilini tut, dişin kırılmasın; eğer dilini tutmazsan (dilin muhafaza altından çıkarsa) dişin kırılır.” şeklindedir.

Yanıt Açıklaması: Atebetü’l-Hakayık, dört nüshası olduğu bilinen manzum bir öğüt kitabıdır.

Yanıt Açıklaması: 1056 yılında Kaşgar’da Süleyman Arslan Han’dan sonra hükümdarlığa Tavgaç Ulug Buğra Kara Han geçmiştir. Buğra Han adaletli ve dürüst yönetiminin yanısıra bilim ve sanat adamlarını korumasıyla da ün salmıştır. Kutadgu Bilig ve Divanu Lugati’t-Türk onun zamanında yazılmıştır.

Yanıt Açıklaması: Taşkent’teki tercüme üzerine şu çalışma yapılmıştır: A. A. Semenov, “Sobraniye vostoçnıh rukopisey, Taşkent 1957.

Yanıt Açıklaması: DAçI: Bu sıfat-fiil eki de gelecek zaman anlamı taşır. Dolayısıyla sorunun doğru cevabı B şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: soġık ~ soġuk olmuştur ve buradaki değişmeye benzeşme adı verilmektedir.

Yanıt Açıklaması: Zarf-fiil ekleri: -(I)p; -(y)I; -gAlI; -gInçA; -mAdIn, -(X)pan; -er/-mez erken. Olduklarından sorunun doğru cevabı D şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Kutadgu Bilig, Dîvânu Lugati’t-Türk ve Atebetü’l-Hakayık adlı eserlerin üçü de Karahanlı Türkçesiyle yazılmıştır. Ancak yazarları ve yazılış tarihleri aynı değildir.

Yanıt Açıklaması: Yalnızca B seçeneğinde bulunan tutġınça “tutuncaya kadar” kelimesinde asıl eylemin gerçekleşeceği zamanın sınırını belirleyen -gInçA zarf-fiil eki bulunmaktadır: -gInçA : Asıl eylemin gerçekleşeceği zamanın sınırını belirler. Bu ek, Türkiye Türkçesinde -(y)Incaya kadar yapısıyla kullanılmaktadır. miŋ edgüg adakını tutġınça sen “Sen bin iyinin ayağını tutuncaya kadar” (KB 3806) elig tutġınça ot tut “el tutacağına ateş tut (kefil olacağına ateş tut)” (DLT II 292) suv körmeginçe etük tartma “suyu görmedikçe çizmeni çıkarma” (DLT III 426)

Yanıt Açıklaması: Elig tut : yardım etmek Kul kıl: kul yapmak Bulun bol: esir olmak Ufut bol: haya etmek, utanmak Asıg kıl: fayda sağlamak Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: +gıl/+gil eki, renk adları ve geometrik şekillerle ilgili adlar türetir: başgıl (at) “başı beyaz, dört ayaklı hayvan” (DLT I 481) < baş kırgıl “kırçıllı” (DLT I, 483, KB 2371, 2372) < kır törtgil “dört köşeli” (DLT III, 417) < tört üçgil “üçgen” (DLT I, 105) < üç Bu ek görüldüğü gibi yalnızca A seçeneğindeki üçgil "üçgen" kelimesinde bulunmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Asıl Sayılar: Asıl sayıları gösteren sözcükler Türkiye Türkçesinden çok da farklı değildir. Karahanlı Türkçesindeki asıl sayılar şöyledir: Bir, iki, üç, tört, beş, yeti ~ yetti, sekkiz ~ sekiz, tokkuz ~ tokuz, on, yigirme, ottuz, kırk, ellig, altmış, yüz, mi? “bin”, tümen “on bin”. Bu asıl sayıların dışında seksen ve doksan sayıları için Kaşgarlı Mahmud’un eserinde şu bilgiler verilir: “seksün: seksen. Aslı sekiz on’dur. Sekiz kere on demektir. İki kelime birleştirilmiştir. Toksun: Doksan. Aslı tokuz on’dur. Dokuz kere on demektir. İki kelime birleştirilmiştir.

Yanıt Açıklaması: 1. Eski Türkçe (VI-IX. yüzyıl): Göktürkçe, Uygurca devri 2. Orta Türkçe (X-XV. yüzyıl): Uygur yazı dilinin oluşumu, Çağatay yazı dili, Kıpçak ve Oğuz dil yadigarları 3. Yeni Türkçe (XVI. asırdan bugünkü Türkçenin kuruluşuna kadar).

Yanıt Açıklaması: ınangu tayangu kişi boldı kız “inanılacak güvenilecek kişi az”

Yanıt Açıklaması: -gU  gelecek zaman anlamı taşıyan bir sıfat fiil ekidir.

Yanıt Açıklaması: +e: Aşağıdaki sözcük, yaklaşma-bulunma durumu eki olan +e’nin kalıplaşmasıyla türemiştir: keçe “gece” (DLT III, 219, KTer. 28/63b1=7:205) < keç “geç”. Bu durumda sorunun doğru cevabı A şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: irinçig kışıg sürdi yazkı esin yaruk yaz yana kurdı devlet yasın İlkbahar rüzgarı kötü kışı sürdü, uzaklaştırdı; parlak ilkbahar yine mutluluk yayını kurdu yazı tag kır oprı töşendi yadıp etindi kolı kaşı kök al kedip Ova, dağ, kır, vadi, yayılıp döşendi, yamacı ve tepesi yeşil, al giyip süslendi saba yeli koptı karanfil yıdın ajun barça bütrü yıpar burdı kin Saba rüzgarı karanfil kokusuyla çıktı, dünya sonra tamamiyle misk koktu kayusı kopar kör kayusı konar kayusı çapar kör kayu suv içer Bak! Kimisi kalkar kimisi konar, kimisi koşar kimisi su içer elik külmiz oynar çeçekler üze sıgun muygak agnar yorır tep keze Çiçeklerin üzerinde erkek ve dişi geyikler oynar, erkek ve dişi karaca yürüyorum diye gezerek oynar Kutadgu Bilig’in “Yaruk Yaz Faslın Ulug Tavgaç Bugra Han Ögdisin Ayur” Bölümü’nde parlak ilkbahar zamanını ve yüce Buğra Han övgüsünü söylediği, anlattığı ifadeler ve Türkiye Türkçesine aktarıldığı cümlelerin doğru eşleşmesi A seçeneğinde yer almaktadır, dolayısıyla doğru cevap A’dır.

Yanıt Açıklaması: yana kėlgil emdi yigitlik maŋa sen

Yanıt Açıklaması: “irinçig kışıg sürdi yazkı esin yaruk yaz yana kurdı devlet yasın” dizelerinin Türkçesi “İlkbahar rüzgarı kötü kışı sürdü, uzaklaştırdı; parlak ilkbahar yine mutluluk yayını kurdu.”