XI-XIII. Yüzyıllar Türk Dili

Yanıt Açıklaması: Geniş Zaman: {-(yX)r} ve -ar/-er eklerinin eylemlere ekleniş biçimlerinde belli bir kural yoktur. Ünlü ile biten eylemlere çoğunlukla -r eki gelir. Bunun dışında ünlü ile biten eylemlere -ur/-ür de eklenir, bu durumda araya -y- yardımcı sesi girer. Kişi eki olarak kişi zamirleri kullanılır. 2. Tekil Kişi: {-(y)Xr} -ar/-er sen ekiyle kurulur: buz-ar sen “bozarsın” (KB 5746), bar-ur sen “gidersin” (AH 287, 431), kadgur-ar sen “kaygılanırsın” (KB 1233), tile-yür sen “istersin” (KTer. 38/88b2=66:1), ünde-yür sen “seslenirsin” (KB 35/74a1=41:5). Sorunun doğru cevabı D şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Karahanlı Türkçesiyle verilen cümlenin Türkiye Türkçesine doğru çevirisi; ‘Uyuyordunsa şimdi kalk gözünü aç, işitmedinse benden söz dinle’ şeklindedir.

Yanıt Açıklaması: 1056 yılında Kaşgar’da Süleyman Arslan Han’dan sonra hükümdarlığa Tavgaç Ulug Buğra Kara Han geçmiştir. Buğra Han adaletli ve dürüst yönetiminin yanısıra bilim ve sanat adamlarını korumasıyla da ün salmıştır. Kutadgu Bilig ve Divanu Lugati’t-türk onun zamanında yazılmıştır. Bu bilgiler ışığında doğru cevap D şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: A seçeneğinde yer alan ve bolgınça (DLT I 59), çıkmagunça (KTer. 27/35a1=5:22), tutgınça (KB 3806) örneklerinde görülen -gInçA bir ulaç ekidir.

Yanıt Açıklaması: "tugardın ese keldi ö?dün yeli ajun etgüke açtı uştmah yolı" Doğu rüzgarı doğudan eserek geldi, dünyayı süslemek için cennet yolunu açtı anlamına gelmektedir.

Yanıt Açıklaması: 3. tekil kişi emir kipi için -sU, -sUn, -sUnI eklerinden biri kullanılır.

Yanıt Açıklaması: Karahanlı Türkçesi Karahanlıların Karluk boyundan çıkmıştır. Cevap A şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Meni, seni, anı “Belirtme Durumu”na örnektir. Doğru cevap C’dir.

Yanıt Açıklaması: Eylemden türeyen ancak tümce içinde çoğunlukla belirteç görevi yapan sözcüklere zarf-fiil denir. Cümlede çoğunlukla sözcükler arasında ilgi kurarlar. Bağlayıcı olma özellikleri bulunduğundan özne, tümleç, nesne oluşlarına rastlanmaz. Eylem çekimine girmedikleri için kişi ve kesin bir zaman kavramı taşımazlar. Karahanlı Türkçesinde Türkiye Türkçesinde olduğu gibi zarf-fiillerin sayısı fazladır

Yanıt Açıklaması: Orhon Türkçesinden beri ençok kullanılan çokluk eki +lar/+ler’dir.

Yanıt Açıklaması: menin > benim

Yanıt Açıklaması: Dîvânu Lugati’t-Türk’ün tek yazma nüshası vardır. Bu nüsha Diyarbakırlı Ali Emirî Efendi tarafından İstanbul’da 1917 yılında bir sahafta bulunmuştur. Eser halen Ali Emiri Efendi’nin bağışladığı kitaplarla kurulmuş olan Millet Kütüphanesi’ndedir.

Yanıt Açıklaması: -A zarf-fiil eki, -(y)I ile aynı anlam ve işlevde kullanılır. Bu ek yalnızca B seçeneğinde bulunmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Eser üzerine ayrıntılı tek çalışma Reşit Rahmeti Arat tarafından yapılmıştır. Karşılaştırmalı metin, çeviri, notlar ve indeksi içeren bu çalışma 1951’de yayımlanmıştır.

Yanıt Açıklaması: A seçeneğinde yer alan ėlig tut- birleşik fiili kefil olmak anlamında kullanılmıştır.

Yanıt Açıklaması: +kıya/ +kiye, + kına; kızkıya “kızcağız” (DLT III, 170) < kız ve közkiye “gözceğiz” (DLT III, 359) < köz örneklerinde de görüldüğü gibi adlardan küçültme adları türetir.

Yanıt Açıklaması: “-U” ulaç ekidir. Karahanlı Türkçesinde işlev görmektedir. Örnek: Taşlatu :dışarıya yollayarak anlamındadır.

Yanıt Açıklaması: Karahanlı eserlerinde kullanılan bu zarfların sayısı çok değildir. Artuk “fazla, çok”, az “az”, üküş “çok”, köp “çok”, telim “çok”, bedük “büyük”, tükel “bütün, hep” gibi sözcükler miktar zarfı olarak kullanılır. Bunlardan bazılarının örnekleri şöyledir. Artuk: İlig buştı artuk kararttı me?iz “hükümdar öfkelendi benzini çok kararttı”. Az: Üküş sözleme söz birer sözle az “Sözü çok söyleme birer birer az söyle”. Doğru cevap A’dır.

Yanıt Açıklaması: Gök kaşını çattı gözü yaş saçar, çiçek yüzünü açtı bak katılarak güler

Yanıt Açıklaması: 840 yılında Uygur-Karluk birliğinin çökmesinden sonra kurulan Karahanlı devletinin kurucusu Bilge Kül Kadır Han’dır.