Uygur Türkçesi

Yanıt Açıklaması: Uygurca metinlerin ele alındığı ilk yayın, Uigurica’dır. Bu yayını gerçekleştiren kişi de Müller’dir. Doğru cevap D’dir.

Yanıt Açıklaması: Moğol zamanına kadar süren Koço Uygur Kağanlığı (840-1250) hiçbir döneminde güçlü bir imparatorluk olamamışsa da tarihte üstlendikleri rol, kültür alanındaki başarıları olmuştur. Onun içindir ki Uygur kültürü Cengiz’den sonra da epeyce bir zaman devam edebilmiştir. Bu nun da temelleri gayet tabiî ki 744-840 arasında atılmıştır.

Yanıt Açıklaması: Uygur alfabesindeki ünsüz işaretleri Türkçe için yeterli değildir. Bazı tek harfler farklı sesleri temsil eder. Uygur alfabesi aslen 14 harften ibarettir. Harflerin bu kadar güç okunmasına rağmen bu yazının bunca uzun zaman yaşayabilmesi, taşıdığı kültürün yüksekliğini ispat eder. Soğd yazısı ile ile arasında bazı farklar vardır.

Yanıt Açıklaması: 790-795 arasında, Beş-Balık etrafında Karluklarla şiddetli savaşlar yapılmıştır. Aynı zamanda Tibetliler de doğuda Kansu vilâyetinde Çin yolunu kesmekle Uygurların Koço’ya sahip olmalarını kıymetten düşürmek ve onların Çinle olan ticaretlerini kendi ellerine almak istiyorlardı. Bunun için Tibetlilerle kanlı savaşlar yapılmıştır. 800 yılında Uygurlar, Koço, Karaşehir ve Beş-balık olmak üzere başka şehirleri de fethettiler. Uygurlar kendilerini şehir hayatına son derece vermiş olduklarından yerleşme bölgelerini hakkıyla nüfuzları altına almışlar ve yerleştikleri bölgelerin kültüründen yararlanarak gerçek sahibi olmuşlardı

Yanıt Açıklaması: Müslüman Türklerin yaşadığı, fakat Moğolların hâkim olduğu ülkelerde Uygur alfabesi kullanılmaya devam etmiştir. Bu, 14. yy’da başlamış ve 15. yy’da artarak devam etmiştir. Uygur yazısının 15. yy’da Osmanlı sarayında da kullanıldığı bilinmektedir. Fatih Sultan Mehmed’in Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan’a karşı yaptığı başarılı seferden sonra 1473’te gönderdiği yarlık   , altta Arap olmak üzere iki alfabelidir. Bu yarlık, Fatih’in sarayında görevli bahşı’lardan Şeyhzade Abdürrezzak Bahşı tarafından yazılmıştır. Topkapı Müzesinde bulunan bu yarlık, Reşit Rahmeti Arat tarafından yayımlanmıştır (“Fatih Sultan Mehmed’in Yarlığı”, Türkiyat Mecmuası, C. VI, 1939, s. 285-322).

Yanıt Açıklaması: Bay-Balık şehrinin Uygurların veya genel olarak Moğolistan Türklerinin kurmuş olduğu ilk şehirdir. Batı Türkistan Çin tehlikesinden kurtuldu. Serbest ticaret arttı. Türkler kağıt yapmasını öğrendi. Türkler müslümanlıkla tanıştı.

Yanıt açıklaması yok

Yanıt Açıklaması: D seçeneğinde verilen tınlıġlaraġ kelimesi şu şekilde çözümlenir: tınlıġ ‘canlı’ < tın ‘nefes’ +lıġ [isimden sıfat yapım eki] +lar [çokluk eki] +(a)ġ [belirtme durumu eki]. Diğerlerinde isimden isim yapım eki bulunmaz.

Yanıt Açıklaması: Çin sarayında 755-763 sıralarında büyük karışıklıklar olmuştur. Saraydan kovulmuş olan Çin hükümdarı, kendi memleketinin güneybatıdaki komşusu olan ve eskiden barbar saydığı Uygurlar dan yardım istemek mecburiyetinde kalmıştı. Bu fırsatı değer lendiren Uygur kağanı Bögü (Moğ-yü), 762’de Çin’in başkenti Ch’ang-an’ı fethederek Çin hükümdarına iade etmiştir.

Yanıt açıklaması yok

Yanıt açıklaması yok

Yanıt açıklaması yok

Yanıt Açıklaması: Uygur alfabesi Turfan ve çevresinde 15. yy’a kadar kullanılmış, ondan sonra yerini Arap alfabesine bırakmıştır. Bu dist Uygur eserleri arasında geçen Altun Yaruk’un 1687’de yazılmış bir nüshası ve Su-çou şehrinde 1702’de yazılmış bir Budizm metni ele geçirilmiştir; yani Kansu’daki Budist Uygurlar arasında bu alfabe dinî amaçlı da olsa 18. yy’a kadar kul lanılmıştır.

Yanıt açıklaması yok

Yanıt Açıklaması: Uygur yazısı ile ünlü hattat Zeynü’l-‘Abidin bin Sultanbaht Cürcanî tarafından 1444’te Semerkand’da istinsah edilmiştir. Bunlar dışında Mi‘rac-nâme, Tezkiretü’l-Evliyâ, Bahtiyar-nâme, Muhabbet-nâme, Letâfet-nâme, Sîrâcü’l-Kulûb gibi eserlerin nüshaları ile 15. yy Çağatay şairlerinden Lutfî ve Sekkakî’nin iki alfabe ile yazılmış şiirlerinin nüshaları vardır (O. F. Sertkaya, “Osmanlı Şairlerinin Çağatayca Yazılmış Şiirleri III. Uygur Harfleri İle Yazılmış Bazı Manzum Parçalar I”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi XX, İstanbul 1972, s. 157-184; “Some New Documents Written in the Uigur Script in Anatolia”, Central Asiatic Journal XVIII/3, 1974, s. 180-192; İslâmî Devrenin Uygur Harfli Eserlerine Toplu Bir Bakış, Bochum 1977)

Yanıt açıklaması yok

Yanıt Açıklaması: Uygurca metinlerin ele alındığı ilk yayın, Uigurica’dır.

Yanıt Açıklaması: Doğru cevap B'dir. Günah çıkartarak tövbe etmek için hazırlanmış metinler arasın da en önemlisi Huastvanift’tir

Yanıt Açıklaması: Sonunda Karabalgasun’un iktidar mücadelesi ve isyanlara maruz kalması ve başta Tibetliler, Kırgızlar ve Çinlilerin dıştan baskıları nedeniyle zayıf düşen Ötüken Uygur Kağanlığı 840’ta Kırgızlar tarafından tarihe gömülmüştür.

Yanıt Açıklaması: Doğru cevap C'dir. Budist Uygurlardan kalan Buda ve Boddhisavattların başından geçen olayları anlatan avadana ve jataka öyküleri daha çok, rahip olmamakla birlikte Budizmi kabul eden halk topluluklarına dinsel çoşku vermek için yazılmıştır.