Uygur Türkçesi

Yanıt Açıklaması: toḳı- ‘dokumak’ –(y)ur [3. tekil kişi geniş zaman] engir- ͡ ‘eğirmek’ –er [3. tekil kişi geniş zaman] bol- ‘olmak’ –(u)p [zarf-fiil eki] Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Doğru cevap A'dır. Uygurlardan daha önce Köktürklerin yazıları, yani oyma (Türk-runik) alfabesi ile bize kadar gelmiş olan Köktürk yazısı vardır, ancak Köktürk yazısının devamlı surette gelişen bir edebiyatı bulunmamak tadır. Fakat Uygur yazıları ve Uygur dili vesikaları, sayılı mezar taşından ibaret olmayıp parlak bir devri aydınlatan, geniş sahalara yayılmış bir kültürün dilidir (R. Rahmeti Arat, “Uygur Türkçesinin Türk dili tarihindeki yeri”, İkinci Türk Dili Kurultayı, İstanbul 1934, s. 83-88). Uygur yazılı ürünleri arasında Budist yapıtları büyük yer tutmaktadır. 762’de resmî din olarak kabul edilen Maniheizmle ilgili elyazmaları ise Budizmle ilgili olanlara göre çok daha azdır. Hıristiyanlığın Nesturî mezhebi ile ilgili Uygurca yazmaların sayısı ise çok çok azdır.

Yanıt Açıklaması: Osmanlı sarayında Uygur harfleriyle yazan kâtiplere bahşı denirdi

Yanıt Açıklaması: Ötüken Uygur Kağanlığı 840’ta  Kırgızlar tarafından yıkılmıştır.

Yanıt Açıklaması: Maniheist Uygurlardan kalan metinler küçük boyutlu yazmalardır. Kimi kez de yazma parçası üzerine ancak birkaç sözcük yazılmıştır. Yazıların dikkatli ve titiz ellerden çıktığı gözlenir. Noktalama işaretlerinin kullanımı bakımından da Budist çevreye ait metinlerden kolaylıkla ayırt edilebilir.  Özellikle hem ön uyakla hem de son uyakla yazılmış başarılı şiir örnekleri vardır. Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Tarihte Bögü Kağan’ın adı Mani dinini resmî din olarak kabul ettiren hükümdar olarak kalmıştır. Doğru cevap A’dır.

Yanıt Açıklaması: Uygur etnik adı, ilk olarak Bilge Kağan yazıtının doğu yüzü 37. satırında şöyle geçmektedir

Yanıt Açıklaması: Uygur etnik adı, ilk olarak Bilge Kağan yazıtının doğu yüzü 37. satırında şöyle geçmektedir: uygur elteber yüzçe erin ilgerü tezip bardı  “Uygurların ilteberi yüz kadar adamla doğuya doğru kaçıp gitti.” (Talat Tekin, Orhon Yazıtları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1988, s. 8-9 ve 36-37).

Yanıt Açıklaması: Uygurcada Türkçenin 8 ünlüsü, Arap alfabesindeki ünlülerle söyleyecek olursak elif, vav, ye har?eri ile yazılır. Söz başı /a/ ünlüsü elif + elif (çoğunlukla tek elif); /e/ ünlüsü ise tek elif; /o/, /u/ ünlüleri elif + vav; /ö/, /ü/ ünlüleri elif + vav + ye (çoğu zaman elif + vav) ile yazılır.

Yanıt açıklaması yok

Yanıt Açıklaması: 627-643 yılları arasında Çinli seyyah Hsüangtsang’ın Pekin’den Hindistan’a yaptığı yolculuğu anlattığı seyahatnamesi önemli bilgiler vermektedir. Bu eser daha sonra Uygurlar tarafından Uygurcaya da tercüme edilmiştir. Bu seyahatnamede Türklerin yaşamış olduğu bölgelerdeki âdet, gelenek-görenek ve etkili olan dinlerden; Budizm, Zerdüştlük ve Şamanizmden bahsedilmektedir.

Yanıt Açıklaması: Günümüzde hâla çıkan BTT’nin ilk sayısını 1971’de G. Hazai ve P. Zieme yayımlamışlardır. Doğru cevap E’dir.

Yanıt Açıklaması: Maitrisimit , körünç “görülecek şey, sahne eseri” olarak yazılmıştır. Karşılıklı konuşma hâlinde yazılan bu kitap yukarıda sözü edilen körünç başlıkları ile ilk temsilî eserlerden biri olduğu kanaatini vermektedir. Eser, 27 bölümden (ülüş), bir giriş (yükünç) ve 28 fasıldan ibarettir.

Yanıt Açıklaması: Uygurca adı İki Yıltız Nom (İki Kök Kitabı) olan metnin Mani’nin yazdığı yedi kitaptan birinin Uygurca çevirisi olduğu sanılmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Uygur alfabesi, İslâmî dönem eserlerinin bazı nüshalarının yazımında da kullanılmıştır. Kutadgu Bilig’in üç nüshasından biri olan Viyana nüshası Uygur harfleri ile yazılmış ve 1439’da Herat’ta istinsah edilmiştir. Yine Kutadgu Bilig ile aynı dönemin, yani Karahanlı döneminin eseri olan ‘Atabetü’l-Hakâyık’ın en iyi nüshası, Uygur yazısı ile ünlü hattat Zeynü’l-‘Abidin bin Sultanbaht Cürcanî tarafından 1444’te Semerkand’da istinsah edilmiştir. Bunlar dışında Mi‘rac-nâme, Tezkiretü’l-Evliyâ, Bahtiyar-nâme, Muhabbet-nâme, Letâfet-nâme, Sîrâcü’l-Kulûb gibi eserlerin nüshaları ile 15. yy Çağatay şairlerinden Lutfî ve Sekkakî’nin iki alfabe ile yazılmış şiirlerinin nüshaları vardır

Yanıt Açıklaması: Orhun Türkçesi –b-, -b > Uygurca –w-, -w sebin- “sevinmek” BK D2 > sew- Kalyanam. VI.4 (krş. sewig, sewin-, sewinç). Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Törüg "devlet" anlamına gelmektedir. Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: Uygur alfabesinin yaygınlık kazan dığına delil olarak, Kaşgarlı Mahmud’un Bağdat’ta yazıp Abbasî halifesine sunduğu Divanu Lugati’t-Türk (1072) adlı eserinde bu alfabe için kullandığı “Türk alfabesi” sözü yeterlidir. Doğru cevap E’dir.

Yanıt Açıklaması: Doğru cevap E'dir. Budist Uygurlardan yazma ve basma eserler kalmıştır. Bu metinler, pustaka formatında, Çin kitap tomarı tarzında, katlama kitap gibi çeşitli kitap biçimlerinde hazırlanmışlardır. Yazmalar kâğıt üzerine fırça ya da kalemle ve siyah mürekkeple yazılmıştır. Buda ve bodhisattva (= buda adayı) gibi dinî açıdan önemli sözler kırmızı mürekkeple yazılmıştır. Kimi yazma ve basmalarda konuyla ilgili küçük resimler de bulunmaktadır. Baskı tekniği Çin’den alınmıştır

Yanıt açıklaması yok