Orhon Türkçesi

Yanıt Açıklaması: Sab “söz” +(ı)m [1. tekil kişi iyelik eki] +da [bulunma durumu eki], sab “söz” +ı [3. tekil kişi iyelik eki] +n [belirtme durumu eki], üze “yukarı, yukarıda” (< * üz “üst, yukarı” +e [yön gösterme eki]), olur- “oturmak” –ur ertimiz [1. çoğul kişi geniş zamanın hikâyesi], küre- “kaçmak” –g [fiilden isim yapım eki], antag (< anı teg) “onun gibi, öyle” +(ı)? [2. tekil kişi iyelik eki] +(ı)n [belirtme durumu eki].

Yanıt Açıklaması: Kişi zamirleri kullanılarak çekimlenen fiil zaman ve kipleri şunlardır: Geniş ve şimdiki zaman -mIş ekli geçmiş zaman -DAçI ekli gelecek zaman -çI ekli gelecek zaman Doğru cevap ''A'' şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Ön : Doğu

Yanıt Açıklaması: Asıl fiil üzerine ulanan -A / -U /-I zarf-fiil ekinden sonra ber-, bar-, kel-,kal-, elt-, ıd-, kör- ve u- tasvirî fiilleri getirilerek yapılır. Tasvirî eylemlerin her birinin ayrı işlevi vardır.

Yanıt Açıklaması: İpek ticareti konusunda 568’de Bizans’a heyet gönderilir. Bu heyetin başında bulunan Sogd lider Maniakh bulunmaktadır. 568 yılı sonunda İstanbul’a ulaşan ve İmparator II. İustinianos’a Türk hakanının “İskit harfleri” ile yazılmış mektubunu sunanr. Doğru cevap E şıkkındadır.

Yanıt Açıklaması: Orhun Türkçesinde d, g, m, n, ?, n, r, z ünsüzleri söz başında yer almasa da bu kuralın aşağıda göreceğiniz üzere istisnaları vardır. l, p,ş ünsüzleri yalnız alıntı sözcüklerde söz başında bulunur. g-: gü / gu ‘soru edatı’ l-: lagzın ‘domuz’ (<Çince) m-: mag ‘övgü, alkış’ (

Yanıt Açıklaması: Özüm sözcüğü, "kendim"öz+(ü)m[ 1.tekil kişi iyelik eki]

Yanıt Açıklaması: ya?ıl- “yanılmak” < ya?- “yanılmak” –(ı)l [edilgenlik eki] –sar [zarf-fiil eki] bişük “beşik” +i [3. tekil kişi iyelik eki] +?e [yönelme durumu eki] Bu çözümlemelerden de anlaşılacağı üzere doğru cevap C şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: alkın- “mahvolmak” –tı [3. tekil kişi belirli geçmiş zaman], kanlan- “han sahibi olmak” < kan “han” +la [isimden fiil yapım eki] –n [dönüşlülük eki] –tı [3. tekil kişi belirli geçmiş zaman], kılın- “yaratılmak” < kıl- “kılmak” –(ı)n [dönüşlülük eki] –tım [1. tekil kişi belirli geçmiş zaman], uduz- “sevk etmek” –(u)gma [geniş zaman sıfat-fiil eki], sakın- “düşünmek” < sa- “hesap etmek, saymak” –k “düşünen, tedbirli” [fiilden isim yapım eki] +ı [isimden fiil yapım eki] –n [dönüşlülük eki] –tım [1. tekil kişi belirli geçmiş zaman].

Yanıt Açıklaması: biligsiz “bilgisiz” < bil- “bilmek” –(i)g “bilgi” [fiilden isim yapım eki] +siz [isimden isim -sıfat- yapım eki, yokluk eki] Yukarıdaki çözümleme incelendiğinde doğru cevabın A şıkkı olduğu görülecektir.

Yanıt Açıklaması: Orhun türkçesinde pekiştirme edatı ok/ök ile yapılır. Ok/ök edatı ile bir zamir, bir zarf ya da bir eylem pekiştirilir. Bilgesi çabışı ben ök ertim “onun danışmanı ve kumandanı bizzat ben idim” t 7, bulunma-çıkma durumuyla kullanılan sontakılar (kisre, üze, ötrü), üze: içre aşsız taşra tonsuz yabız yablak bodun+ta üze olurtum “karnı aç, sırtı çıplak, yoksul ve sefil bir halk üzerine hükümdar oldum” kt d 26, yan cümle bağlaçları (tiyin, tip) anı ayıtayın tip süledim “onu sorayım diye sefer ettim” bk d41, bağlaç orhun türkçesinde bağlaç olarak azu ‘veya, yoksa, yahut’, takı ‘ve, dahi’, ulayu ‘ve’, yeme ‘ve, dahi, … da’, yan cümle bağlacı olarak tiyin ‘diye, için’ ve tip ‘diye’ sözleri kullanılır. Kaganı ölti, buyrukı begleri yeme ölti “hakanları öldü, kumandanları, beyleri de öldü” bk d16 bulunma-çıkma durumuyla kullanılan sontakılar (kisre, üze, ötrü), içre aşsız taşra tonsuz yabız yablak bodun+ta üze olurtum “karnı aç, sırtı çıplak, yoksul ve sefil bir halk üzerine hükümdar oldum” kt d 26.

Yanıt Açıklaması: Seçeneklerdeki sözcüklerin Türkiye Türkçesindeki karşılıkları şöyledir: taş “taş, dış”, çabış “kumandan”, yır “kuzey”, ötünç “rica, maruzat”. Fakir anlamına gelen Çıgan sözcüğü ise “çıgan bodunug bay kıltım” “fakir halk ı zengin kıldım” biçiminde kullanılmıştır.

Yanıt Açıklaması: “yogun bolsar üzgülü?k alp ermiş” ifadesinin Türkiye Türkçesindeki karşılığı “yoğun olursa (onu) kırmak zor imiş” şeklindedir.

Yanıt Açıklaması: Orhun Türkçesinde çokluk (topluluk) ekleri de vardır: +lAr, +gUn, +An, +(X)t -kan tekil bir isimdir.

Yanıt Açıklaması: Doğu Köktürk Kağanlığı, kişisel çekişmeler sebebiyle 630 yılında, Batı Köktürk Kağanlığı Çin'in işgal etmesiyle 659 yılında yıkılmıştır. Sorunun doğru cevabı D şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Asıl sayı + yolı (< yol “yol, sefer” + 3. kişi iyelik eki):bir yılka tört yolı sü?üşdüm BK D30 “bir yılda dört kez savaştım”bir yılka biş yolı sü?üşdümüz KT K4 “bir yılda beş kez savaştık” kırk artukı yeti yolı sülemiş KT D15 “kırk yedi kez ordu sevk etmiş”Asıl sayı + kata (< kat- “katmak, ilave etmek” + -a zarf-fiil eki):üç kata tegzinti Uybat II 4 “üç kez dolandı” Orhun Türkçesinde topluluk sayıları +AgU(n) eki ile yapılır.Bodun ilig ikegü (< iki+egü) boltukınta KT K3 “halk ve hükümdar iki parça olduğunda”

Yanıt Açıklaması: Köktürk siyasetini en fazla etkileyen devlet komşusu Çin’dir.

Yanıt Açıklaması: Carl Brockelmann , “Orta Türkçe” terimini ilk kez 1928’de Kaşgarlı Mahmud’un Dîvânü Lügâti’t-Türk’ünün söz varlığı ile ilgili çalışmasında Karahanlı Türkçesi için kullanılmıştır. Brockelmann, 1954 yılında bu terimin alanını İslâmın kabulünden XX. yy’ın başlarına kadarki Orta Asya Türkçesini (Karahanlı, Harezm, Çağatay Türkçeleri) içine alacak şekilde genişletmiş ve bu döneme “Doğu Türkçesi” adını vermiştir.

Yanıt Açıklaması: bu yolun yorısar yara-ma-çı = bu yol ile gidildiğinde yaramayacak (iyi olmayacak). -çI ekli gelecek zaman ifadesidir.

Yanıt Açıklaması: -mAz sıfat-fiil eki, geniş zaman sıfat-fiili ekinin olumsuzudur: körür közüm kör-mez teg “gören gözüm görmez gibi”