Orhon Türkçesi

Yanıt Açıklaması: -DUk, -mIş, -tAçI ve –gU ekleri Orhun Türkçesindeki sıfat-fill eklerinden bazılarıdır. Ancak -(X)pAn eki Orhun Türkçesindeki zarf-fiil eklerinden biridir.

Yanıt Açıklaması: Danimarkalı genel dilbilim profesörü Vilhelm Ludwig Peter Thomsen de bu uğraşı verenler arasında idi. Nihayet Thomsen, 25 Kasım 1893’te alfabeyi bütünüyle çözmüş ve eski Türk “runik” yazısının çözümlendiğini 15 Aralık 1893’te Kopenhag Bilimler Akademisinin toplantı salonunda bilim dünyasına ilan etmiştir.

Yanıt Açıklaması: kel- ve kal- tasvirî fiilleri, asıl eylemin sürüp gittiğini anlatır. bunça yeme tirigi kün boltaçı erti ölügi yurtda yolta yat-u kal-taçı ertigiz “bunca hayatta kalanları cariye olacak idi, ölenleri yazıda yabanda yatıp kalacak idiniz.

Yanıt Açıklaması: -gAlI zarf-fiil eki, asıl eylemin başlangıcını ve eylemin amacını ifade eder. Günümüz Türkçesindeki -AlI eki, bu ekten gelişmiştir. -(X)p fiil zarfı, asıl eylemden önce işlenmiş bir eylemi gösterir. -mIş sıfat-fiil eki, geçmiş zaman eylem sıfatı ve aynı zamanda eylem adı yapar. -(X)gmA sıfat-fiil eki, ulandığı eyleme “yapan, eden” anlamı verir. -sIk gelecek zaman sıfat-fiil ekidir. açsar tosık ömez sen “aç kaldığında doyacağını düşünmezsin”.

Yanıt Açıklaması: 1. tekil kişi -(X)r men bar-ır men ‘gidiyorum’ Irk Bitig 42, işig küçük bir-ür men ‘işi gücü veriyorum’ KT D9, Kazgan-ur men ‘kazanırım’ KT D9, ti-r men ‘derim’ T 10 2. tekil kişi -(X)r sen, 3. tekil kişi -(X)r / sebin-ür ‘sevinir’ Irk Bitig 15, olur-ur ‘tahta oturur’ T 62, anta er-ür ‘orada olur’ T 21 1. çoğul kişi -(X)r biz tez-er biz ‘kaçıyoruz’ T 38, kork-ur biz ‘korkuyoruz’ T 38 2. çoğul kişi -(X)r siz bil-ir siz ‘bilirsiniz’ KT D34 3. çoğul kişi -(X)r.

Yanıt Açıklaması: “kişi oglınta üze eçüm apam bumın kagan iştemi kagan olurmış.” ifadesinin Türkiye Türkçesindeki tam ve doğru karşılığı “İnsanoğlunun üzerine atam dedem Bumin Kağan, İştemi Kağan tahta oturmuş.” Biçimindedir.

Yanıt Açıklaması: çabış “kumandan” +ı [3. tekil kişi iyelik eki] bol- “olmak” –(u)yın [zarf-fiil eki “olarak”] kuz “kuzey” +ı [3. tekil kişi iyelik eki] +n [belirtme durumu eki] kış- “kılmak, yapmak” –ayın [1. tekil kişi emir eki] a “3. tekil kişi zamiri ol’un çekime girmiş hâli” +n [zamir n’si] +ça [eşitlik durumu eki: “öylece, şöyle”]

Yanıt Açıklaması: geldi. Halk besleyip doyuraym diye kuzeyde O÷uz halkna do÷ru, do÷uda Ktay (ve) Tatab halkna do÷ru, güneyde Çin’e do÷ru on iki (kez) sefer ettim, savaútm. Ondan sonra Tanr (öyle) buyurdu÷u için bahtm (ve) ksmetim oldu÷u için ölecek halk diriltip doyurdum, çplak halk giyimli yaptm, fakir halk zengin ettim,

Yanıt açıklaması yok

Yanıt Açıklaması: Eşitlik Durumu (Ekvatif): +çA süsi bolçuda ot+ça bor+ça kelti KT D37 “ordusu Bolçu’da ateş gibi kasırga gibi geldi” köŋl+üŋ+çe uduz T 15 “(orduyu) gönlünce sevk et” yüz+çe erin ilgerü tezip BK D37 “yüz kadar adamla doğuya doğru kaçıp”

Yanıt Açıklaması: Emir kipinde 1. tekil kişi çekimi " -(A)yIn " şeklinde yapılır. tüş-eyin (ineyim) buna örnektir. Diğer seçekler ise: tezer biz 1. çoğul yok boltı: 3. tekil içikdiŋ: 2. tekil yorılım: 1. çoğul

Yanıt Açıklaması: kapıg “kapı” (temir kapıg “Demir Kapı”) < kapa- “kapamak, örtmek” –g [fiilden isim yapım eki- ikinci hecede ünlü daralması ile > kapıg] +ka [yönelme durum eki] Bu çözümlemeden de anlaşılacağı üzere doğru cevap C şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: BİRLEŞİK FİİLLER 1. İsim ya da Sıfat + Yardımcı Fiil Bu tür birleşik fiiller, isim ya da sıfattan sonra "bol- ya da kıl- / kış" yardımcı fiillerinden oluşur "beglik urı ogulin kuul kıltı eşilik kıız ogulin küŋ kıltı " ifadesindeki "küŋ kıl-" sözü, "kıl-" yardımcı fiili ile birlikte oluşmuş bir birleşik fiildir.

Yanıt Açıklaması: İlk okunan Orhun yazıtları olan Kol Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarında 38 harf vardır.

Yanıt Açıklaması: Türk dilinin tarihlendirilmiş en eski yazıtı, VII. yy’a ait Çoyren (Çoyr, 688-692) yazıtıdır. Banka bir deyişle, Türk yazı dilinin ilk örnekleri VII. yy’a aittir. Çoyren yazıtı, Köl Tigin, Bilge Kağan ve Tonyukuk yazıtları gibi mezar taşı olarak dikilmiştir. Köktürk Kağanlarına bağlı bir kişinin, II. Köktürk Kağanlığını kuran İlteriş’e katıldığını anlatan bu yazıt, sadece 6 satırdan ibarettir. Orhun yazıtlarının yazıldığı alfabe ile hâkkedilmiştir (taşa kazınmıştır).

Yanıt Açıklaması: Bugün Türkiye Türkçesinde bulunan c, f, ğ, h, j, v sesleri Orhun Türkçesinde yoktur. Yazı dilimizde yer almayan fakat ağız ve lehçelerde bulunan damak genizsili /?/ (nazal n) sesi Orhun Türkçesinde mevcuttur. Ayrıca bugün sadece Yakutçada (Saha Türkçesi) yer alan ön damak genizsili /n/ (palatal n) sesi de Orhun Türkçesinde bulunur. Bu ünsüz fonemler boğumlanma yerlerine göre şu şekilde gruplandırılabilir: Dudak ünsüzleri: b, m, p Diş ve diş eti ünsüzleri: ç, d, l, n, r, s, ş, t, z Ön damak ünsüzleri: g2, k2 n, y Art damak ünsüzleri: g1, k1, ? söz başı ünsüzleri: b-, ç-, k-, s-, t-, y-

Yanıt Açıklaması: Ural-Altay dil ailesinin varlığı, bugün için hâlâ kesinleşmediğinden bir teori konumundadır. Bu alanda ilk çalışan kişi olarak İsveçli subay Philipp Johann Tabbert von Strahlenberg (1676-1747) gösterilir.

Yanıt Açıklaması: Schot, Altay dilleri için en karakteristik fonetik özelliklerinden biri ve en önemlisi olan Türkçe /z/ = Çuvaşça /r/Türkçe /ş/ = Çuvaşça /l/ ses denkliklerini ortaya koymuştur. Doğu cevap d şıkkındadır

Yanıt Açıklaması: bodun “halk, millet” +()ƾ [ilgi durumu eki] Cevap:A

Yanıt Açıklaması: Ötündüm:Kağanıma arz ettim anlamındadır.