Orhon Türkçesi

Yanıt Açıklaması: kapa- “kapamak, örtmek” –g [fiilden isim yapım eki- ikinci hecede ünlü daralması ile > kapıg] +ka [yönelme durum eki] Bu çözümlemeden de anlaşılacağı üzere doğru cevap E şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Köktürk Kağanlığı’nın ilk hükümdarı Bumın hakkında Çin kaynakları 552 yılından sonra bilgi vermemektedir. Konuyla ilgili kaynaklar bundan, Bumın’ın devletin kuruluşundan hemen sonra öldüğü sonucunu çıkartmaktadır. Bumın’ın ölümünden sonra yerine sadece birkaç ay hükümdarlık yapan oğlu Kara (Guo-lo) Kağan geçer. Kara Kağan’ın Köktürkler hastalanarak ölmesi üzerine Köktürk tahtına, vasiyeti gereği kardeşi Muhan Kağan (553-572) oturur. Bumın Kağan’ın kardeşi İştemi ise 576 yılına kadar merkeze bağlı olarak yabgu unvanı ile devletin batı kısmını idare etti. İştemi’nin bütün faaliyetleri doğudaki kağanlık adına idi. Bu bize, Türk devletlerinin baştan beri yönetim olarak ikiye bölündüğünü göstermektedir. Merkezleşen doğu kısmının batı kısmına karşı üstünlüğü vardı. Doğuyu Bumın’ın oğlu Muhan, batıyı ise Bumın’ın kardeşi İştemi (552-576) yirmi yıldan fazla süre yönetti. Muhan Kağan döneminde kendisinin idare ettiği devlet, diğer devletlerin hepsinden büyük ve kuvvetli olmuştur. Yapılan fetihlerle Köktürk Kağanlığı’nın sınırları, güneyde Çin Seddi’nden kuzeyde Buz Denizi’ne, doğuda Kore’den batıda Karadeniz’e kadar uzanmış, Orta Asya’yı bir uçtan bir uca kaplamıştı. Doğru cevap E şıkkındadır.

Yanıt Açıklaması: Bilge ton?yu?ku?k b(e)n öz(ü)m t(a)bg(a)ç il(i)?e k?ııl(ı)n?tım türk bod(u)n t(a)bg(a)çka k?öör(ü)r (e)rti( Bilge Tonyukuk, ben kendim, Çin memleketinde doğdum. (O zaman) Türk milleti Çin’e tâbi idi.

Yanıt Açıklaması: "to?kuz og(u)z b(e)gl(e)ri bod(u)nı bu s(a)b(ı)m(i)n (e)dgüti (e)şid k(a)t(ı)gdı tı?la" cümlesinin tam karşılığı "Dokuz Oğuz beyleri ve halkı, bu sözlerimi iyice işit ve sağlamca dinle"dir. Bu nedenle doğru cevap A şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: kagan at+ıg bunta birtimiz “kağan adını burada verdik” seb-dük+üm+in yiyür men “sevdiğimi yiyorum” Bu kelimelerin ortak özelliği; ilkinin +(X)g, ikincisinin ise +(I)n şeklinde belirtme durumu eki almış olmalarıdır.

Yanıt Açıklaması: "(a)ltun küm(ü)ş işg(i)ti k?uut(a)y bu?s(u)z (a)nça birür t(a)bg(a)ç bod(u)n s(a)bı süçig (a)gısi yimşak (e)rm(i)ş süçig s(a)b(ı)n y(i)mş(ak) (a)gın (a)r(ı)p ır(a)k bod(u)n(u)g ança y(a)gutir ?(e)rm(i)ş" cümlesinin tam karşılğı "Altın, gümüş, ipekli kumaşı sıkıntısız öylece verir. Çin halkının sözü tatlı, ipekli kumaşları yumuşak imiş. Tatlı sözle, yumuşak ipekli kumaşla aldatıp uzak(ta bulunan) halkı öylece yaklaştırır imiş"tir. Bu nedenle doğru cevap B şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: İsim, isim soylu sözler ve sıfat-fiilerden sonra gelerek bağlı olduğu bu türden sözler ile cümlenin öteki öğeleri arasında zaman, mekân, yön, tarz, benzerlik, başkalık vb. gibi bakımlardan çeşitli ilgiler kuran sözcüklere sontakı denir. Dilbilgisi kitaplarında sontakı yerine son çekim edatı veya ilgeç terimi de kullanılır.

Yanıt Açıklaması: Köktürk yazısını çözen Thomsen olsa da, yazıtlar üzerine ilk yayını yapan Radloff’tu. Radloff, Thomsen ilk raporunu açıkladıktan üç ay sonra, 1894’te Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarıyla ilgili çalışmasının ilk bölümünü yayımlar. Radloff’un üç fasikülden oluşan bu çalışmasının birinci ve ikinci fasikülü 1894’ün Mart ve Mayıs aylarında, üçüncüsü 1895’in Ekim ayında çıkar. Eserin birinci kısmında Koşo Çaydam (Koşo-Tsaydam) yazıtları, yani Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarının metni, yazıçevrimi ve Almanca çevirisi verilmiştir. İkinci kısımda ise sözlük, dizin ve Çince metnin W. P. Wassiljew tarafından yapılan tercümesi yer almaktadır.

Yanıt Açıklaması: Moğol Halk Cumhuriyeti’nin Arhangay (Kuzey Hangay) bölgesinde bulunan Köktürklerden kalma en eski yazıt Bugut yazıtıdır.

Yanıt Açıklaması: Orhun Türkçesinde topluluk sayıları +AgU(n) eki ile yapılır. + yolı ve + kata katlama sayıları eklerinden, +n , +nti ve +nç sıra sayı eklerindendir. Doğru yanıt A'dır.

Yanıt Açıklaması: I. çoğul kişi zamiri üzerine yönelme durumu ekinin gelmiş biçimi bizine biçimidir.

Yanıt Açıklaması: 682’de II. Köktürk Kağanlığını kuran ve diğer bütün Türk boylarını da böylelikle bağımsızlıklarına kavuşturan Kutlug Kağan’a “halkı, milleti derleyip toplayan” anlamına gelen “İlteriş” unvanı verilir.

Yanıt Açıklaması: Kutluk Kağan, 682’de II. Köktürk Kağanlığı’nı kurar ve diğer bütün Türk boyları da bu sayede bağımsız olurlar. Bundan dolayı KutlukKağan’a “halkı, milleti derleyip toplayan” anlamına gelen “İlteriş” unvanı verilir.

Yanıt Açıklaması: ı+gaç ‘ağaç’ (T 25) < ı ‘orman’ (T 4)

Yanıt Açıklaması: beg “bey” +leri ( 3. çoğul kişi iyelik eki)

Yanıt Açıklaması: Önce Köl Tigin ölmüştür.

Yanıt Açıklaması: Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarında millî gurur ve heyecan, canlı ve samimi bir biçimde dile getirilmiştir.

Yanıt Açıklaması: Katıgdı “sağlamca” < kat- “katmak, katılaştırmak” –(ı)g “katı” [fiilden isim yapım eki] +tı [isimden isim -zarf- yapım eki], buyruk “kumandan, vezir” < buy(u)r- “buyurmak, emir vermek” –uk [isimden fiil yapım eki], edgüti “iyice” < ed “mal, mülk” +gü “iyi” [isimden isim -sıfat yapım eki] +ti [isimden isim -zarf- yapım ek], biriki “birleşik” < bir “bir (1)” +ik “birikmek” [isimden fiil yapım eki] –i [kalıplaşmış –yapım eki görevini üstlenmiş- zarf-fiil eki], sab “söz” +(ı)n [araç durumu eki].

Yanıt Açıklaması: Orhun Türkçesindeki söz içi ve söz sonu /b/ sesi, Türkiye Türkçesinde /v/’dir. Dolayısıyla "Tabışgan", tavşan anlamına gelmektedir.

Yanıt Açıklaması: uduz- “sevk etmek” < ud- “uymak, takip etmek”-uz [ettirgenlik eki] –Ø [2. tekil kişi emir eki] topul- “delmek” –galı [zarf-fiil eki] kal- “kalmak” –taçı biz [1. çoğul kişi gelecek zaman] sü “asker, ordu” +müz [1. çoğul kişi iyelik eki] ti- “demek” –r [geniş zaman eki] –men [1. tekil kişi eki]