Orhon Türkçesi

Yanıt Açıklaması: Keli?ünüm, oğlanım, kunçuylarım ve tarkat sözcüklerinin çözümü şöyledir: keli?ünüm KT K9 ‘gelinlerim’ < kelin+gün ogl+an+ım BK K1 ‘oğullarım’ < ogul+an, kunçuy+lar+ım KT K9 ‘prenseslerim, kadınlarım’, tarkat KT G1 ‘tarkanlar’ < Tarkan. Agısı sözcüğünün çözümü ise şu şekildedir: agı+sı ‘ipekli kumaşları’. Bu sözcüğün üzerinde sadece III. tekil kişi iyelik eki olup herhangi bir çokluk eki yoktur.

Yanıt Açıklaması: Türk dilini dönemlendirmede Cengiz hareketinin ‘Orta Dönem’ diye tanımlayabileceğimiz belli bir dönemin başlangıcı olarak alınması son derece isabetlidir, çünkü 840’tan sonra batıya doğru hareketlenen Türk boylarının şekillenmesinde asıl etken, Moğol hareketi olmuştur. Bir bakıma Cengiz (öl. 1227), Orta Asya ve Batı Avrasya’nın bazı yeni unsurlarla da olsa Türkleşmesini sağlamış, ayrıca var olan etnik-dilsel unsurların yeni oluşumlara dönüşmesine yol açmıştır. Başlıca Türk boylarından Oğuz, Kıpçak ve Uygurların bulundukları yerlerde 1200’lerden önce yerleşmiş oldukları iddiasına karşılık onlara şimdiki görünümlerini veren birleştirici tarihî olayın Cengiz çağı ve onun kargaşa dolu yılları olduğu tarihçilerin ortak görüşüdür. Doğru cevap B şıkkındadır.

Yanıt Açıklaması: kör- “itaat etmek, ta^bi olmak” –ti (3. tekil kişi belirli geçmiş zaman)

Yanıt Açıklaması: sIk Ekli Gelecek Zaman / Gelecekte mutlak olarak yapılacak veya olacak eylemlerle kullanılır. İyelik kökenli kişi ekleri ile çekimlenir. 2. tekil kişi çekimine örnekler vardır:türük bodun öl-sik-iŋ “Türk halkı öleceksin!” BK K5 - 2.3. Gelecek Zaman Çekimleri 2.3.1. -DAçI Ekli Gelecek Zaman Zamir kökenli kişi ekleri ile çekimlenir. 1.çoğul kişi / -DaçI Biz/ kal-taçı biz ‘kalacağız’ T 13 / Geçmiş Zamanın olumsuzu -mA-mIş şeklinde değil de –mAdUk şeklinde çekimlenmektedir. biligsiz kagan olurmış erinç / Emir Kipi Çekimi- 1. çoğul kişi- -(A)lIm- yok kışalım‘yok edelim’ T 11 - Emir Kipi Çekimi- 3. tekil kişi- -zU(n) /-çUn yorıma-zun‘yürümesin, ilerlemesin’ T 11,

Yanıt Açıklaması: tün udısıkım kelmedi küntüz olursıkım kelmedi “gece uyuyacağım gelmedi, gündüz oturacağım gelmedi”, yazın tatabı tapa süledim “ilkbaharda Tatabılara doğru sefer ettim”, illig bodun ertim ilim amtı kanı “devleti olan halk idim, devletim şimdi nerede?” cümlelerinde zaman zarfları kullanılmıştır. edgüti eşid katıgdı tı?la “iyice işit, sıkıca dinle” cümlesinde ise iyice ve sıkıca biçiminde iki adet tarz zarfı kullanılmıştır.

Yanıt Açıklaması: Sorudaki türük bodun ölüreyin cümlesinin eylemi “ölüreyin”dir. ölür- “öldürmek” < öl- “ölmek” –ür “öldürmek” [ettirgenlik eki] –eyin [1. tekil kişi emir eki]

Yanıt Açıklaması: -gInçA zarf-fiil eki, bugünkü Türkçede –(y)IncAyA kadar ekinin görevini üstlenmiştir yani asıl eylemin gerçekleşmesi için geçecek zaman sınırını belirtir.Doğru cevap ''A'' şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Orhun yazıtlarında 30’dan sonraki sayılar artukı ‘fazlası, artı’ sözcüğü getirilerek de yapılmıştır

Yanıt Açıklaması: Róna-Tas’ın bu çalışmasında, Karahanlı Türkçesini, Geç Eski Türkçe döneminin üçüncü alt grubunda değerlendirmiştir. Bu nedenle doğru cevap B şıkkındadır.

Yanıt Açıklaması: İni(y) C şeçeneğinde geçtiği gibi "kız kardeş" değil "erkek kardeş" dermektir. Bu nedenle de aradığımız yanlış C seçeneğindedir.

Yanıt Açıklaması: Geniş zaman ı n olumsuzu -mAz eki ile yap ı l ı r. Geniş zaman ı n olumsuzu d ı ş ı nda diğ er zaman çekimlerinin olumsuzu fiil kök ve gövdelerine -mA eki getirilerek yap ı l ı r.

Yanıt Açıklaması: Grønbech (1873-1948), çalışmasında (Der türkische Sprachbau, I, 1936, s.10-14.) Türk dilini, yazılı ürünler vermeye başladığı Orhun Türkçesinden başlayarak üç döneme ayırmıştır: 1. Eski Türkçe: Orhun (Köktürk), Uygur. 2. Orta Türkçe: Kaşgar (Karahanlı), Çağatay, Kuman, Eski Osmanlı. 3.Yeni Türkçe:...

Yanıt Açıklaması: Yeni Türkçe döneminde bugünkü Türk dil ve lehçeleri ortaya çıkmıştır. Bunlar, Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, Türkmence, Özbekçe, Kazakça, Kırgızca, Yakutça, Çuvaşça gibi dillerdir.Türk dillerinin bugün kendine has gramer özellikleri vardır ve bunlar edebî eserler veren yazı dilleri hâline gelmişlerdir.

Yanıt Açıklaması: itin- “kendini düzene sokmak” < it- “düzenlemek” –(i)n [dönüşlülük eki] –ü [zarf-fiil eki] yaratun- “örgütlenmek” < yarat- “yapmak, düzenlemek” –(u)n [dönüşlülük eki] –u [zarf fiil eki] u-- “yapabilmek, muktedir olmak, gücü yetebilmek” (yeterlilik fiili) –ma [olumsuzluk eki] –duk [olumsuz tabanlarda 1. çoğul kişi belirsiz geçmiş zaman eki: itinü yaratunu umaduk “kendini düzene sokup örgütlenememiş”] yana “yine, yeniden, tekrar” < yan- “dönmek” –a [kalıplaşmış zarf-fiil eki] içik- “bağımlı olmak” < iç “iç” +(i)k [isimden fiil yapım eki] –miş [3. tekil kişi belirsiz geçmiş zaman] Bu bilgiler ışığında doğru cevabın D şıkkı olduğu anlaşılacaktır.

Yanıt Açıklaması: tug- “doğmak” –sık [gelecek zaman sıfat-fiil eki] +ka [yönelme durumu eki] bat- “batmak” –sık [gelecek zaman sıfat-fiil eki] +ı?a < +ınga < +ınka +ı [3. tekil kişi iyelik eki] +n+ [zamir n’si] +ka [yönelme durumu eki] Bu çözümlemelerden yola çıkarsak doğru cevabın C şıkkı olduğu anlaşılacaktır.

Yanıt Açıklaması: iş “iş” +(i)g [belirtme durumu eki] küç “güç, kuvvet” +(ü)g [belirtme durumu eki] bir- “vermek” –tük [sıfat-fiil eki] +gerü [yön gösterme eki] sakın- “düşünmek” < sa- “hesap etmek, saymak” –k “düşünen, tedbirli” [fiilden isim yapım eki] +ı [isimden fiil yapım eki] –n [dönüşlülük eki] –matı [olumsuz zarf-fiil eki] ölür- “öldürmek” < öl- “ölmek” –ür “öldürmek” [ettirgenlik eki] –eyin [1. tekil kişi emir eki] urugsırat- “nesilsiz bırakmak” < urug “kabile” +sıra “çocuksuz bırakmak” [isimden fiil yapım eki] –t [ettirgenlik eki] –ayın [1. tekil kişi emir eki] Yukarıdaki bilgiler ışığında bakıldığı zaman doğru cevabın E şıkkı olduğu anlaşılacaktır.

Yanıt Açıklaması: kazgan- “kazanmak” –ur men [1. tekil kişi geniş zaman] Bu çözümlemeden de anlaşılacağı üzere doğru cevap A şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Ulug sözcüğündeki ek 3.Tekil kişi iyelik ekidir.

Yanıt Açıklaması: Orhun Türkçesinde topluluk sayıları +AgU(n) eki ile yapılır. üçegün (< üç+egün) kabışıp sülelim “(biz) üçümüz birleşip ordu sevk edelim”