Orhon Türkçesi

Yanıt Açıklaması: uguş “soy-sop” +(u)m [1. tekil kişi iyelik eki], tarkan “yüksek bir unvan” +t [çokluk eki] (/n/ ile sonlanan adla, buyruk “kumandan, vezir” < buy(u)r- “buyurmak, emir vermek” –uk [isimden fiil yapım eki], edgüti “iyice” < ed “mal, mülk” +gü “iyi” [isimden isim -sıfat yapım eki] +ti [isimden isim -zarf- yapım ek], katıgdı “sağlamca” < kat- “katmak, katılaştırmak” –(ı)g “katı” [fiilden isim yapım eki] +tı [isimden isim -zarf- yapım eki].

Yanıt Açıklaması: İlteriş, Çin’de hapiste bulunan Tonyukuk’u kurtarıp yanına alır. Zeki ve plancı bir kişiliğe sahip olan Tonyukuk, askerî işlerdeki başarısı ile tanınır. Bilge Tonyukuk adı bilinen ilk Türk yazar, tarihçi ve büyük devlet adamıdır. Baş vezirlik yapmış, bazı savaşlarda başkomutan olarak vazife görmüştür.

Yanıt Açıklaması: türük bodun “Türk halkı”, tabgaç “Çin”, yinçü ügüz “İnci (Sır Derya) ırmağını”, Tokuz Ersin “yer adı” anlamında kullanılan özel adlarken taluyka sözcüğü taluy “deniz” +ka [yönelme durumu eki] anlamında kullanılmış bir cins adıdır.

Yanıt Açıklaması: Birle ve tapa yalın durumuyla kullanılan sontakılardan, kisre ve ötrü bulunma-çıkma durumuyla kullanılan sontakılardan, tegi ise yönelme durumuyla kullanılan sontakılardandır. Doğru yanıt E'dir.

Yanıt Açıklaması: Yog(u)n bols(a)r üzg(ü)lü͡k (a)lp (e)rm(i)ş. ( yoğun olursa (onu) kırmak zor imiş.).

Yanıt Açıklaması: Birliktelik (Bağlama) Eki Orhun Türkçesinde aynı yapı ve görevde iki sözcük +lI eki ile bağlanır. Bu ek, her iki isme ulanır, ancak durum ekleri ikinci isim üzerine eklenir. toruk buka+lı semiz buka+lı T 5 “zayıf boğalar ve semiz boğalar” beg+li bodun+lı+g KT D6 “beyleri ve boyları” tün+li kün+li BK GD “gece ve gündüz”

Yanıt Açıklaması: yarlıka-zu (bağışlasın) -> 3. tekil kişi bol-çun (olsun) -> 3. tekil kişi tüş-eyin (ineyim) -> birinci tekil kişi yorıma-zun (yürümesin, ilerlemesin) -> 3. tekil kişi bar-zun (gitsin) -> 3. tekil kişi

Yanıt Açıklaması: (erinç) Türkçeye “herhalde, muhakkak, şüphesiz ki” olarak çevrilen ve kuvvetli bir olasılık bildiren edattır. Çoğunlukla -mIş ekli geçmiş zamanla kullanılır.

Yanıt Açıklaması: ulayu “ve” < ul “temel, esas” +a “ulamak, eklemek” [isimden fiil yapım eki] - (y)u [kalıplaşmış zarf-fiil eki] öd “zaman” + ke [yönelme durumu eki] uguş “soy-sop” +(u)m [1. tekil kişi iyelik eki] buyruk “kumandan, vezir” < buy(u)r- “buyurmak, emir vermek” –uk [isimden fiil yapım eki] kurı “batı” +garu [yön gösterme eki]

Yanıt Açıklaması: Matthias Alexander Castrén, Fincedeki zamir sistemi ile diğer Altay dillerindeki zamir sistemini karşılaştırmış, bu dil ailesine giren dillerde kişi zamirleri ve ekleri bakımından belli bir benzerliğin olduğunu ortaya koymayı amaçlayan araştırmacıdır.

Yanıt Açıklaması: te?ride bol- “gökyüzünde yaratılmak” +de [bulunma-çıkma durumu eki] –mış [geçmiş zaman sıfat-fiil eki]. Bu çözümlemeden de görüleceği üzere doğru cevap B şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: olur- “oturmak” –ur ertimiz [1. çoğul kişi geniş zamanın hikâyesi]

Yanıt Açıklaması: “ulayu” sözcüğü ul “temel, esas” +a “ulamak, eklemek” [isimden fiil yapım eki] -(y)u [kalıplaşmış zarf-fiil eki] biçiminde ekler alarak kalıplaşmış ve Orhun Türkçesinde “ve” anlamında kullanılan bir bağlaçtır.

Yanıt Açıklaması: Grønbech (1873-1948), çalışmasında Türk dilini, yazılı ürünler vermeye başladığı Orhun Türkçesinden başlayarak üç döneme ayırmıştır. Eski Türkçe [Orhun (Köktürk), Uygur], Orta Türkçe [Kaşgar (Karahanlı), Çağatay, Kuman, Eski Osmanlı] ve Yeni Türkçe.”

Yanıt Açıklaması: Ünitede verilen bilgiye baktığımızda doğru yanıtın D seçeneğinde verildiğini görürüz: "Orhun Türkçesinde +DI ekini almı ş edgüti ‘iyice’, katıgdı ‘iyice, sıkıca’, yegdi ‘daha iyi’ gibi sözcükler tarz zarfı olarak kullanılmı ş tır."

Yanıt Açıklaması: Bu cümlede zarf-fiil vardır.

Yanıt Açıklaması: kış- “kılmak” – dım [1. tekil kişi belirli geçmiş zaman], bol- “olmak” –(u)yın [zarf-fiil eki “olarak”], çabış “kumandan” +ı [3. tekil kişi iyelik eki], bir- “vermek” –tük [sıfat-fiil eki], özüm “kendim” öz+(ü)m [1. tekil kişi iyelik eki.

Yanıt Açıklaması: Yer Zarfları Orhun Türkçesinde +A, +DXn, +gArU, +rA, +rU, +DA eklerini almış sözcükler yer zarfı olarak kullanılır. Zaman Zarfları Orhun Türkçesinde kün ‘gün’, tün ‘gece’, küntüz ‘gündüz’, amtı ‘şimdi’ ve araç durumu ekini almış kışın, yazın ‘ilkbaharda’, yayın ‘yazın’, küzün ‘güzün’ gibi sözcükler zaman zarfı olarak kullanılır. Orhun Türkçesinde +çA eşitlik durumu ekini almış ança ‘öyle, öylece’, +DI ekini almış edgüti ‘iyice’, katıgdı ‘iyice, sıkıca’, yegdi ‘daha iyi’ ve +(X)n araç durum ekini almış yadagın ‘yayan, yaya olarak’ gibi sözcükler tarz zarfı olarak kullanılmıştır. Miktar Zarfları Orhun Türkçesinde miktar zarfı olarak şu sözcükler kullanılır: ança ‘o kadar, onca’, kop ‘hep, tümüyle’, bunça ‘bu kadar, bunca’, sansız ‘sayısız’, üküş ‘çok’, antag ‘o kadar’, ne? ‘hiç’, idi ‘hiç’, kalısız ‘eksiksiz, pek çok’, kergeksiz ‘gereğinden çok’, nençe ‘nice, ne çok’.

Yanıt Açıklaması: “özüm ök kagan kışdım” [(onu) ben kendim kağan yaptım] ifadesindeki “ök” kelimesi pekiştirme edatıdır.

Yanıt Açıklaması: Zarf-fiiller, zarf olarak kullanılan fiil biçimleridir.Doğru cevap ''C'' şıkkıdır.