Orhon Türkçesi

Yanıt Açıklaması: Karluk Türklerinin önayak olmasıyla isyan edilir ve Tung Yabgu öldürülür. Onun ölümünden sonra Türklerin egemenliğindeki bölgeler Çin’e geçmeye başlar. 659’da Çin tarafından işgal edilmesiyle Batı Köktürk Kağanlığı da tarihe karışır.

Yanıt Açıklaması: Clauson ve Doerfer’e göre alıntılardaki istikamet Türkçeden Moğolcaya, Moğolcadan da Tunguzcaya doğru olmuştur.

Yanıt Açıklaması: İlk Türkçe döneminde Türk dili, Ana Altaycadan ayrılmış ve bağımsız bir dil olarak gelişmeye başlamıştır. Bu dönem, Çuvaşça dahil bütün Türk dillerinin ata dönemidir. Dolayısıyla sorunun doğru cevabı D şıkkındadır.

Yanıt Açıklaması: İlk Türkçe dönemi, Çuvaşça dahil bütün Türk dillerinin ata dönemidir. Ön Türkçe döneminde r // z ve l // ş denklikleri sebebiyle daha sonra ortaya çıkacak olan ayrışma henüz olmamıştır. Doğru cevap D şıkkındadır.

Yanıt Açıklaması: V. Madde olan Çin işgali kaynaklarda geçmemektedir. O yüzden doğru cevap D şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Rus dilcisi E. D. Polivanov 1925’te yazdığı makalede, bu yazının kökenini Türk damgalarına bağlamış olmakla birlikte yazının Arami-Sogd ve Pehlevi alfabelerinden de etkilenmiş olabileceğini bildirmiş, ayrıca bu alfabedeki bazı işaretlerin ideografik (resim yazısı) kökenli olduğu üzerinde durmuştur. Ahmet Cevat Emre, bu konuda daha da ileri giderek Türk-runik alfabesindeki tüm işaretlerin ideografik ve Sümer yazısı ile aynı olduğunu belirtmiştir (Eski Türk Yazısının Menşeği, İstanbul 1938). 1962 yılında İngiliz türkologlarından Sir Gerard Clauson bualfabenin kökenini Sogd ve Grek alfabelerine bağlamıştır. Doğru cevap D şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: 540'lı yıllarda tarih sahnesine çıkan Köktürklerin, Çin kaynaklarına göre bu tarihteki liderleri Bumin Kağan'dır. Bumin kağan, Çin'deki Batı Wei hükümdarının kızı ile evlenerek Çinlilerle ittifak oluşturur ve 552 yılında gerçekleştirdiği ani bir baskınla bağımlı oldukları Avarları mağlup ederek Köktürk Devleti'ni kurar. Doğru cevap B şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Orhun Türkçesinde ikinci ve daha sonraki hecelerin başında bulunan /g/’ler korunur. Bu durum bugün Özbekçede ve Yeni Uygurca olmak üzere pek çok Türk lehçesinde Orhun Türkçesinde olduğu gibi devam etmektedir. Türkiye Türkçesinde /g/ ünsüzü bu pozisyonda da düşmüştür. kazgan- (> kazan-), kergeksiz (> gereksiz), edgü (> iyi), ilgerü (> ileri), ölgeli (> öleli). Dolayısıyla doğru seçenek A şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: sigmatizm (l’leşme): Çuvaşça ve Moğolcadaki l ’nin aslî olduğunu, Türkçe ş ’nin ise bu aslî sesten türediğini savunan görüş.

Yanıt Açıklaması: Türk-Runik yazısının ne zaman düzenlendiği ve hangi tarihten itibaren kullanıldığı kesin olarak bilinmemektedir. Öte yandan II. Köktürk Kağanlığı döneminde gerçekleştirilen Orhon yazıtları Türk-Runik yazısıyla yazılmış ve Költigin, Bilge Kağan ve Tonyukuk adına dikilmişlerdir. Doğru cevap B şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Tarihte “Türk” adını resmî devlet adı olarak ilk defa kullanan Köktürklerdir. Köktürklerin ortaya çıkışı 540’lı yıllardadır. Söz konusu dönem için birinci derece kaynak olan Çin kaynaklarındaki bilgilere göre, Köktürklerin lideri Bumın Kağan’dır. Köktürk Kağanlığı’nın ilk hükümdarı Bumın hakkında Çin kaynakları 552 yılından sonra bilgi vermemektedir.

Yanıt Açıklaması: Radloff gibi aceleci davranmayan ve yazıtlardaki yazıyı çözdükten üç yıl sonra yani 1896’da eserini yayımlayan Thomsen, kitabın (Inscriptions de l'Orkhon déchiffrées [Mémoires de la Société Finno-Ougrienne V], Helsingfors 1896) birinci bölümünde Orhun yazıtlarının yazıldığı eski Türk runik alfabesi hakkında bilgi vermiş ve bu yazının kökeni hakkındaki görüşlerini açıklamıştır. Thomsen, eserinin ikinci bölümünde Çince kaynaklarda anlatılan Köktürk tarihini incelemiş, Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarının yazıçevriminin ve Fransızca çevirisinin ardından Türkçe sözcükler ve gramer dizinini de vermiştir. Ayrıca eserde Köl Tigin yazıtının Çince yüzünün E. H. Parker tarafından yapılan tercümesi de yer almaktadır.

Yanıt Açıklaması: Yapı bakımından ortak özellikler taşıyan dillerin köken bakımından da aynı kaynaktan, aynı aileden çıktığı kabul edilmiş ve bu diller bir grup altında toplanmıştır. Aynı aile içinde yer alan dillerin, çeşitli tarihsel olaylar nedeniyle ayrılıp farklı gelişme yolları izlediklerine ve birbirleriyle akraba olduklarına inanılır. Böyle diller, dil aileleri oluşturur. Dünya dilleri bu şekilde çeşitli dil ailelerine ayrılmıştır. Dillerin, bir dil ailesi içinde yer alması, o dilleri konuşanların hiçbir şekilde ırk birliğini göstermez.

Yanıt Açıklaması: Bilge Kağan Türklerin yerleşik hayata geçmelerini istese de Tonyukuk buna karşı çıkar ve Türklerin yerleşik hayata geçmelerinin onların millî kimliklerini kaybetmelerine yol açacağını düşünür.

Yanıt Açıklaması: sigmatizm (ş’leşme) : Çuvaşça ve Moğolca'daki l’nin aslî olduğunu, Türkçe ş’nin ise bu aslî sesten türediğini savunan görüş.

Yanıt açıklaması yok

Yanıt Açıklaması: Eski Türkçe dönemi öncesinde Türkler tarafından Türk diliyle yazılmış herhangi bir belge bulunmamaktadır. Eski Türkçe dönemi Türk yazı dili tarihinin başlangıç noktasıdır. Eski Türkçe dönemi; Köktürkçe, Uygurca Karahanlıcayı kapsamaktadır.

Yanıt Açıklaması: Ongin

Yanıt Açıklaması: Sadece C şıkında yer alan tüm kelimelerde isimden fiil yapım eki kullamıldığı görülmektedir. Şöyle ki tagık- (tag-ık-) dağa çıkmak anlamındaki fiilde +(I)k-; küned- (kün+ed-) cariye olmak anlamındaki fiilde +Ad-; udı- (u+dı-) uyumak anlamındaki fiilde+dI-; kük (kü+k-) ünlü olmak anlamındaki fiilde +(I)k-; yarlıka (yarlı (g)+ka-) buyırmak, hükmetmek anlamındaki fiilde +kA- olmak üzere isimden fiil yapım ekleri kullanılmıştır. Dolayısıyla doğru seçenek C şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Od-gur- ‘uyandırmak' fiilden fiil yapım eklerine örnektir. Diğerleri fiilden isim yapım eklerine örnektir.