Osmanlı Türkçesine Giriş 2

Yanıt Açıklaması: Arapça’nın sıfattakımı kalıbı Türkçe’ye bir yapım kalıbı olarak alınmamış, Osmanlı Türkçesi döneminde yalnızca Arapça sıfattakımı kalıbıyla yapılmış kimi söz öbekleri kullanılmıştır. Bunların hemen hemen hepsi sözlük kelimeleridir. Bir belirtme öbeği olan bu öbeklerde de üyelerin yeri terstir; yani ad (belirtilen)+sıfat (belirten): اشجار القديده eşcârü'l-ḳadîde “kuru ağaçlar”, اعصار السالفه a‘sârü's-sâlife “geçmiş yüz yıllar”, ﺎﻓطمة ا ﺭﻫﺰﻟاء Fâtımetü'z-zehrâ “tertemiz, yüzü ak Fatma”, روضة المطهره ravzatü'l-mutahhere “temiz, arınmış bahçe” gibi. Arapça sıfattakımlarında da ad, sıfata belirtme takısı ( ال ) ile bağlanır ve örneklerde görüldüğü gibi, ilk kelimenin sonundaki ünsüz ötrü ile, yani u, ü olarak okunur. Yine adtakımlarında olduğu gibi, kelime uzun a gibi okunan bir ye ile bitiyorsa, bu ye a, e olarak okunur. Bunun iki örneği Arap aylarından 5. ve 6.sının adlarıdır: Cumâde'l-ûlâ ﺩﺎﺟﻤى ا ﻭﻻﻟﻰ , Cumâde'l- âhire ﺩﺎﺟﻤالآ ﻩﺮﺧ gibi. Ancak bunlar Türkçede Cemâziye'l-evvel, Cemâziye'l-âhir gibi söylenmiştir. Burada da anlaşıldığı üzere doğru cevap D şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Arapça’da da kırık çoğul denilen çoğulların çoğulları vardır: Örnek olarak كلاب kilâb ve كلب ا eklüb, “köpek” anlamındaki كلب kelb’in iki kırık çoğuludur. Bunların çoğulları da كلابات kilâbât ve كالب ا ekâlib’dir. Aynı şekilde “el” demek olan يد yed’in çoğulu ايدی eydî, bunun da çoğulu ايادی eyâdî’dir. Osmanlı Türkçesi’nde يد yed’in kullanılan çoğulu bu olmuştur. Kimi kırık çoğulların ise ikinci çoğul kalıpları bulunmaz. Bunların ikinci çoğulları kurallı çoğul ekleriyle yapılmıştır: احبات صو savâhibât “savâhibler, yani sâhibeler, kadın arkadaşlar” gibi. Doğru yanıt A'dır.

Yanıt Açıklaması: TAKILAR Başlı başına kavramları olmayan, isim sınıfından kelimelerden sonra gelerek onları söz içinde başka unsurlarla ilişkilendiren kelimelerdir.

Yanıt Açıklaması: Bak(a)yür fiilin zaman bildiren kipi, "sürekli şimdiki zaman" dır. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Kimi belirsiz adtakımları ise, benzetilen ile benzeyenin bir üyesi/parçası/bölümü arasında kurulmuş ilişkiye dayanır. Bunlar da eğretileme (istiâre) adtakımı adını alır: سعادت ,sırłar mahzeni سرلر مخزنی ,ölüm pençesiاولوم پنچهسی ,ümit meyvesi اميد ميوهسی .sa‘âdet ḳapısı gibi قاپوسی Doğru cevap: A seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Zaman adları da yer adları yapan kalıplarla türetilir: مبدأ mebde‘ “başlama zamanı”, مولد mevlid “-Hz. Muhammed için- doğma zamanı”, موسم mevsim “bir işin belirli vakti; dağlama zamanı”, مضرب mazrib “savaş zamanı”, ميالد mîlâd “-Hz. İsa için- doğum zamanı”, ميقات mîḳât “belirlenmiş zaman” gibi

Yanıt Açıklaması: Bir fiilin basit bildirme çekiminde bu kavramları katan ekler şu sıra içinde gelir: zaman ekleri + kişi ekleri + sayı ekleri. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: bâb “kapı” (= konu, husus): باب در der-bâb “hakkında”, ين باب در der-în bâb “bu konuda”. یبرا berây “için” (=yüzünden, sebebiyle. Farsça tamlama kalıbında tamlanan olarak): ای خدا بر berây-i Hudâ “Allah için”, ای مصلحت بر berây-i masłahat “iş sebebiyle”. جهت cihet “yön, taraf” ( = için. +den anlatımında ez- ile birlikte tamlanan olarak): از جهت ez-cihet-i “… yüzünden, sebebinden”. حق haḳḳ ( der- ile birlikte adtakımında tamlanan olarak): حق در der haḳḳ-ı “… hakkında”.

Yanıt Açıklaması: Eylemlerin gerçekleşmesi anlam özellikleri bakımından üç şekilde olur. Bunlar başlangıç, sürerlik ve bitiştir şeklindedir. A, D ve E seçenekleri sürerlik türüne örnek iken B seçeneği ise bitiş türüne örnektir. C seçeneğinde Uyanıklık halinin başlangıçı ve uyku halinin bitişi ile ilgili 2 yönlü bir anlam özelliği söz konusudur. Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Aralarında iyelik (mülkiyet) ilişkisi bulunan iki ad ile kurulmuş birliğe adtakımı denilmektedir. Bu söz dizimi birliği isim tamlaması olarak da adlandırılır. Aslında bir belirtme öbeği olan bu birlikte ilk üye, başka belirtme öbeklerinde olduğu gibi, ikinci üyenin taşıdığı kavramı daraltır, sınırlar ve onu belli ha^le getirir. Bu yüzden ona belirten, ikinci üyeye ise belirtilen denilmektedir. Doğru cevap: B seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Doğru okunuşu 'ale'r-rüteb şeklindedir. Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: İyelik eki bir ada eklendiği zaman, o adın kavramının iye (sahip ve malik) durumunda olan bir kavrama ait olduğu anlamını verir. Böylece iki kavram arasında karşılıklı bir ait olma bağlantısı kurulmuş olur. İyelik eki bu durumda sahip ve malik olanı gösterici, daha doğrusu sahip ve malik olana gönderici bir zamir işleyişindedir. Doğru cevap: C seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Yönelme durumunda ad isteyen takılardan başlıcaları şunlardır: i‘tibâren اعتباراً, şu ândan i‘tibâren شو آندن اعتبارا. Doğru yanıt “B” şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: آمتليدم atmalıydım

Yanıt Açıklaması: Atdık/Attık fiili, geçmiş zaman-bildirme kipinin “ birinci çoğul kişi ” çekimidir. Doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: A, B, C ve E seçeneklerinde verilmiş olan sözcükler iyelik değil, durum ekleriyle çekimlenmiş sözcüklerken, D seçeneğinde verilen sözcük iyelik ekiyle çekimlenmiştir: لباسكز libâsıñız. Doğru yanıt D'dir.

Yanıt Açıklaması: "âlât-ı ihtiyâl ıhfâsı ihtimâli" tamlamasının Türkçe anlamı Hile aletlerinin gizlenmesi ihtimali şeklindedir. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Haremeyn-i şerifeyn tamlamasında ikili çoğul uyuşum vardır. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Sahip olanı gösteren kavram, sahip olunanı gösteren kavrama katılan işleyişinde bulunduğunda ilgi ekini alır. 1. ve 2. kişi iyelik ekleri, 1. ve 2. kişi zamirlerinin karşılıklarıdır. Böyle olunca, bu türlü öbeklerde sahip olanı gösteren yerinde ancak ben, biz; sen, siz zamirleri bulunabilir. 3. kişi iyelik eki ise yalnız 3. kişi zamirine değil, bütün adlara gönderici olabilir. İşte bu durumda iki adın gösterdiği kavramlar arasında sahip olan-sahip olunan ilişkisi kurulmuş olur. Türkçe bir adtakımında ilk üye zamir ve herhangi bir ad olabilir, ama ikinci üye ancak ve yalnız bir addır. Aralarında ait olma ilişkisi bulunan her iki ad söz içinde bulunuyorsa, iki üyeli bir gramer birliği oluşmuş olur. Bu bilgilerden de anlaşılacağı üzere doğru cevap B şıkkıdır.