Türkçe Ses Bilgisi

Yanıt Açıklaması: Günümüz Türkiye Türkçesinde ses bilgisini de ilgilendiren pek çok eğilim veya çeşitlenme gözlenmektedir. Bunların bir kısmı yazıya da yansıyabilmekte, bir kısmı ise sözlü kalmaktadır. Konuşma dilinde pek çok ortamda gözlenen gelişmelerden biri /ç/>/ş/ değişmesidir. Türkçe ünsüz uyumuna göre ötümsüz ünsüzden sonra ötümsüz ünsüz gelirken bu kural konuşma dilinde bozulmakta, yan yana gelen iki ötümsüz ünsüzden ikincisi ötümlüleşmekte birinci ünsüz ise patlamalı olmaktan çıkıp sızıcılaşmaktadır. Örnek: açtı ifadesi konuşma dilinde aştı şeklinde söylenebilmektedir.

Yanıt Açıklaması: Akis

Yanıt Açıklaması: “İçine peynir, kıyma vb. konarak hazırlanan bir tür tuzlu çörek” anlamındaki sözcüğün standart dildeki yazım biçimi “poğaça”dır. Doğru cevap A’dır.

Yanıt Açıklaması: Standart dilde, söyleyişte gözlenen dikkat çekici ses özelliklerinden biri de geniş ünlülerdeki daralmadır: yapacağım>yapicimarayayım>arayım ~ ariyim ~ arıyımdeğil mi>di Başta Batı Anadolu ağızlarında olmak üzere sıkça görülen /r/ düşmesine günümüz konuşma dilinde seyrek de olsa rastlanmaktadır. Bu düşme söz sonunda ve ünsüz komşuluğunda görülmekte, özellikle de şimdiki zaman ekinde dikkat çekmektedir: yapıyo yapıyosun A şıkkındaki "yapıyor > yapıyo "değil mi > di mi" şeklinde değişime uğramış kelimeleri bu şartı sağlamaktadır.

Yanıt Açıklaması: Doğru cevap A şıkkıdır. Dillerdeki değişmelerin en bilinen nedeni “En az çaba yasası”dır. Soruda yer alan açıklama, bu yasaya örnek olarak verilebilir.

Yanıt Açıklaması: Türkçe kökenli sözcüklerde uyum yalnızca ünlüler arasında değildir, ünsüzler de önlük-artlık uyumuna girmektedir. Yani asıl olan hece uyumudur. Türkçe kökenli bu sözcüklerde her hecedeki ünlü ve ünsüzler önlük-artlık bakımından ya ön damak ya da art damak seslerinden oluşmaktadırlar. O halde doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: Türkçenin yapısal özelliği olarak söz başında ve sonunda bulunamayan ünsüzler veya ünsüz çiftleri vardır. Bu tür ünsüz veya ünsüz çiftlerini barındıran alıntı sözcükler, Türkçeye uyarlanmaktadır. Uyarlama süreçlerinin bir sonucu da ünlü türemesidir. Bu türeme ünlü, söz başında ve ünsüz gruplarının arasında görülebilir. Bunlardan biri, başa bir dar ünlü, çoğu zaman /i/ ünlüsü getirilmek suretiyle, ünsüz çiftlerinin çözülmesidir: İt. scala - iskele, Fr. station - istasyon olmuştur. İkinci yöntem ise ünsüz çiftinin arasına dar bir ünlü getirmektir: Fr. clup - kulüp. Türkçede söz sonunda belli ünsüz çiftleri bulunabilir. Bunlar: -lç, -lk, -lp, -lt, -nç, -nk, nt, -rç, -rk, -rp, -rs, -rt, -st ünsüz çiftleridir. Bu nedenle, sonda Türkçede bulunamayan ünsüz çiftlerine sahip alıntı sözcüklerde, ünsüz çiftleri arasında bir dar ünlü türer: Ar. hükm - hüküm. Bazı alıntı sözcüklerde Türkçenin hece yapısına uygun olmamakla birlikte sondaki ünsüz çiftlerinin arasına ünlü getirilmediği de görülmektedir: sfenks. Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: Günümüzde kullanımda olan Yazım Kılavuzu’na göre ise Kur’an dışındaki sözcüklerde hemze kesme işaretiyle gösterilmemektedir.

Yanıt Açıklaması: Standart Türkçeni­n bölgeler üstü b­ir geçerli­l­ik kazanması, sanıldığının aksi­ne, oldukça yeni­d­ir. Yoğun Arapça ve Farsça ögelerle konuşma d­ili­nden uzaklaşmış Osmanlı yazı dili­, devlet ­idares­i, edeb­iyat, tar­ih yazıcılığı g­ibi­, bir d­ilden beklenen i­ht­iyaçların bi­r kısmını karşılamakla b­irli­kte, 19. yüzyılda ortaya çıkan, eğiti­m­ gen­iş halk k­itleler­ine yayma isteği­ne ve yeni­ gelişen ihtiyaçlara cevap verecek durumda değildir. Henüz ­iyi­ araştırılmamış İstanbul ağzına dayanan b­ir standart varyantın söz varlığı anlamında gel­iştirilmesi 20. yüzyılın başlarında kısmen gerçekleşmiştir. Ancak standart yazım kurallarının kayıt altına alınması 1940’lı yıllarda mümkün olmuştur. Her ne olursa olsun ne ağızlar arasında ne de ağızlarla standart di­l arasında aşılmaz sınırlar vardır. Her şeyden önce muhtemel sınırları bel­irleyecek d­il b­ilim­ ölçütü yoktur. Standart d­ille ağızlar ­iç i­çe geçm­iş durumdadır. Standart varyantın fark edilirliği ­eğitim, basın yayın, ­iletişim ve ulaşım imkanları, i­ç göç gi­bi­ standart dilin  yayılmasına aracılık eden özel televizyon kanallarındak­i çeşi­tlenmeye paralel olarak artmıştır. Bu nedenle doğru cevap A’dır.

Yanıt Açıklaması: Yazı dilinde yazımdan kaynaklanan tek biçimliliğe karşın konuşma dili, dilin kendi doğal eğilimleri, yabancı dillerin etkisi, ağızların etkisi, sosyal gruplar arasındaki dil farkları gibi nedenlere bağlı olarak sürekli bir değişim içindedir. Alfabenin etkisi bu nedenlerden biri değildir. Doğru cevap A’dır.

Yanıt Açıklaması: En geniş anlaşılırlık seviyesine ulaşma amacı güttükleri için en iyi biçimde ders kitapları ve günlük gazetelerde temsil edilen standart yazı dilinin kullanıldığı bazı alanlar, standart dışı kullanıma açık, bazıları tamamıyla kapalıdır. Örnek olarak ders kitapları, yasa metinleri, standart dilin sözlükleri, yazım kılavuzları gibi türler standart dışı kullanıma kapalıyken edebi metinler açıktır. Doğru yanıt D'dir.

Yanıt Açıklaması: Soruda tanımlanan alt alan akustik ya da titreşim ses bilimi olarak adlandırılmaktadır. Doğru yanıt C.

Yanıt Açıklaması: /k/ sesi ötümsüz bir sestir. /g/ sesi ise ötümlü bir sestir. /k/ sesi /g/ sesine dönüşerek ötümlü hâle gelmiştir. Yukarıdaki ses olayı ötümlüleşmedir. Doğru cevap B’dir.

Yanıt Açıklaması: Fonolojinin temel sorusu, bir sesin belli bir dilin ses siste- minde anlam ayırıcı işlevinin olup olmadığı, bir dildeki iki ses arasındaki farkın anlamı ayırıp ayırmadığıdır.

Yanıt Açıklaması: Yukarıda, Türkçede ünlü uzunluğu ile ilgili verilen bilgilerin tamamı doğrudur. Doğru cevap E şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Kelimelerin vurguları ve geldiği anlamlar tabloda gösterilmiştir. Doğru cevap B'dir.

Yanıt Açıklaması: İnci kelimesi dilimize mal olmuş yabancı kökenli sözcüklerden ve söylendikleri gibi yazılan kelimelerdendir. Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: Eklenmede ötümsüz ünsüzlerin ötümlüleşmesi Türkçenin baskın yapısal özelliklerinden biri olduğundan, alıntı sözcüklerin sonundaki ötümsüz ünsüzler de eklenmede iki ünlü arasında kalınca çoğunlukla bu eğilime uyarlar. Yine Türkçede, söz sonunda bulunabilen /lt/, /nç/, /nt/, /rt/ gibi ünsüz çiftleriyle biten alıntı sözcüklerde de ünlü öncesinde ötümlüleşme gerçekleşir. İlk dört maddede verilen sözcükler buna örnektir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Düzeltme işareti 1965 ile 1985 yılları arasında TDK tarafından yayımlanmış olan yazım kılavuzlarında Batı kökenli sözcüklerdeki ince /l/ sesini göstermek için /a/ ve /u/ ünlülerinin üzerine konulmuştur.

Yanıt Açıklaması: /hakem/ kelimenin standart söyleyişidir. Doğru cevap A'dır.