Türkçe Ses Bilgisi

Yanıt Açıklaması: Eylem tabanlarının sonundaki dar-yuvarlak /u/, /ü/ ünlüleri konuşma dilinde, ünlüyle başlayan ve bu nedenle /y/ yardımcı ünsüzünü alan eklerin önünde düzleşerek /ı/, /i/ olur. II. ve III. maddelerde verilen sözcükler buna örnektir. Doğru cevap B şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Göçüşme en çok /r/ ve /l/ sesleri yanında /y/, /p/, /b/, /v/, /m/, /n/ seslerinin bulunması durumunda görülür. Ancak bunun dışında da göçüşmeye rastlanabilir. "pehriz, santraç, nalet ve yanlız" standart dilde "perhiz, satranç, lanet ve yalnız"'tır. "yanlış" sözcüğü standart dildeki doğru yazılımıdır. Ağızda ise 'yalnış' olabilmektedir. Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Eylem tabanında İlk hecesi açık, kapalı ikinci hecesi -yXr-, -vXr-, -ğXr-, -kXr-, -pXr-, -yXl-, -nXl-, -vXş- ve -kXl- yapısında olan iki heceli eylemlere ünlüyle başlayan veya yardımcı ünlü alan yapım eklerinden biri geldiğinde, ünlüleri sıfırla nöbetleşmektedir: süpür-> süprüntü, süprül

Yanıt Açıklaması: Ön Ünlü ~ Art Ünlü Nöbetleşmesi: Standart Türkçede, eklenme sırasında köke ait ön ünlünün art ünlüye değiştiği tek örnek ben ve sen zamirlerinin yönelme eki -(y)A aldıklarında görülür: ben+e>bana, sen+e>sana gibi. Bu nöbetlesmenin açıklanabilir tarihsel nedenleri vardır. Yönelme eki Eski Türkçede -KA seklindedir. Eklendiği adların -n ile sonlanması durumunda iki ünsüz birleşerek /geniz n/’sine dönüşür. /Geniz n/’sinin ise artdamaksıllaştırıcı bir etkisi vardır. Gelişme şöyle kurgulanabilir: ben-ke> ben-ge> beñe>baña>bana, sen-ke> ben-ge > señe>saña>sana. Doğru yanıt B şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Ses olaylarının önemli bir bölümü bir sözcüğe ek getirilmesi sırasında ortaya çıkar. Doğru yanıt B.

Yanıt Açıklaması: "emr, nutk ve bahs" sözcükleri, iki ünsüzle bitmektedir ve dilimize Arapça ve Farsçadan geçmiştir. Yalın durumda bu ünsüzler arasında bir ünlü türeyerek "emir, nutuk ve bahis" şeklini almıştır. "gram ve kredi" gibi iki ünsüzle başlayan batı kökenli sözcükler ise bu ünsüz çiftinin korunmasına örnektir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Doğru cevap C şıkkıdır. Çünkü vurgu, durak, ton gibi parçalarüstü ögeler başta olmak üzere, sözlü dile özgü özelliklerin önemli bir kısmı yazıda gösterilmez. Türkçe, oldukça genç sayılabilecek bir yazı dilidir ve alfabe düzenlenirken bir harfe bir ses ilkesine önemli ölçüde uyulmaktadır. Hiçbir doğal dil konuşulduğu gibi yazılmaz, yazıldığı gibi konuşulmaz. Bu durum, Türkçe için de geçerlidir. Bizim yazıda harflerle gösterdiğimiz sesler, gerçekten fiziki sesler değil, daha önceki ünitelerde gördüğümüz gibi kurgulanmış seslerdir. Farklı biçimlerde söylenen bir sözcük, standart yazımda tek biçimli yazılır. Yine standart yazımla verilmiş bir sözcüğü farklı okuyucular, farklı biçimlerde seslendirirler.

Yanıt Açıklaması: Ünsüzlerin sıfırla nöbetleşmesi: Türkçede eklenme sonucu ortaya çıkan ünsüz türemesi büyük ölçüde, bazı dil bilgisi kitaplarında yardımcı ünsüz olarak tanımlanan /y/, /ş/, /s/, /n/ ünsüzlerinin çekimde ortaya çıkan görünümleriyle ilgilidir. Artzamanlı bakış açısıyla Türkçenin tek yardımcı ünsüzünün /y/ olduğu, diğerlerinin farklı işlevlerden geliştiği bilinmektedir. Yine de eşzamanlı bakış açısıyla, bu sesler, sadece çekimde ortaya çıktıkları için yardımcı ses gibi davrandıkları kabul edilebilir. Bunlar, çekimsiz durumda görünmedikleri için aynı zamanda sıfırla nöbetleşme örneğidirler. Bu ünsüzlerin görünümlerinden bazıları şunlardır: y ~ ø nöbetleşmesi: Ünlüyle biten bir sözcüğe, ünlüyle başlayan ek gelmesi durumunda, Türkçedeki ikiz ünlüden kaçınma eğilimi nedeniyle araya bir /y/ sesi girer: ara > araya s ~ ø nöbetleşmesi: Ünlüyle biten adlara üçüncü tekil kişi iyelik eki eklenirken arada bir /s/ sesi türer: araba > arabası n ~ ø nöbetleşmesi: Bu, su, o ve kendi zamirlerinin çekiminde, üçüncü kişi iyelik eki almış sözcükler durum eki aldıklarında, ilgi ekinin basında ve aitlik eki -ki ’den sonra zamir n ’si olarak bilinen bir ses türer: pencere > penceresini k ~ ø nöbetlesmesi: Standart Türkçede, eklenme sırasında, yardımcı ses olarak nitelenenler dışında, ünsüzlerin sıfırla nöbetleşmesinin en bilinen örneği /k/ ile biten sözcüklerin -cAk, -cXk, -rAk gibi yapım ekleri öncesinde bu sesi yitirmeleridir: sıcak > sıcacık. Doğru yanıt E şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Büzülme: Çoğunlukla ünlü-ünsüz-ünlü yapısındaki bir ses öbeğinin kısa veya uzun bir ünlüye dönüşmesidir. Hem yazı dilinde hem de konuşma dilinde rastlanan bir ses olayı­dır. Büzülme farklı biçimlerde ortaya çıkabilir. Çoğu büzülme örneğinde iki hece tek bir heceye dönüştüğü için bu ses olayı hece kaynaşması olarak da adlandırılır. Doğru cevap C' dir.

Yanıt Açıklaması: Bir ses eklenmede hiç kullanılmayabilir. göğüs > göğsü durumunda “sıfırla nöbetleşme” olayı görülmektedir. Kaynaklarda bu durum ses düsmesi olarak da verilir. Ancak burada düşen bir sey yoktur. Sözcük bir bağlamda ünlüsünü korurken başka bir bağlamda ünlüsü olmadan kullanılmaktadır.

Yanıt Açıklaması: Söz Sonunda Tek Ünsüz ~ İkiz Ünsüz Nöbetleşmesi: Kaynak dilde, sonda ikiz ünsüz bulunan tek heceli alıntılar, Türkçede yalın durumda veya ünsüzlerden önce tek ünsüzle kullanılır ancak eklenme veya birlesme sırasında, bir ünlüden önce bu söz sonu ünsüz yeniden ikizleşir. Bu ses olayı /b/, /c/, /d/, /t/, /k/, /l/, /m/, /n/, /s/, /z/ ünsüzleriyle biten sözcüklerde ortaya çıkar: rab > rabbi, his > hissi, haz > hazzı, hak > hakkı. Hayır sözcüğü /r/ ile bittiğinden bu kuralın kapsamına girmez. Doğru yanıt B şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Eski Türkçedeki töpü sözcüğü Türkçe kökenli bir sözcüktür. Bu sözcük tarihsel süreç içerisinde ses değişikliklerine uğrayarak değişmiştir. Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: "Azarbaycan" kelimesinde yazım yanlışı bulunmaktadır. Doğrusu "Azerbaycan".

Yanıt Açıklaması: Doğru seçenek D şıkkında verilmiştir.

Yanıt Açıklaması: Kapalı-Açık-Açık-Kapalı

Yanıt açıklaması yok

Yanıt Açıklaması: “Türkçe yazıldığı gibi konuşulur, konuşulduğu gibi yazılır.” şeklinde oldukça yaygın bir görüş vardır. Ancak vurgu, durak, ton gibi parçalarüstü ögeler başta olmak üzere, sözlü dile özgü özelliklerin önemli bir kısmı yazıda gösterilmediğinden, bu görüşün gerçek durumla ilgisi yoktur. Bu görüşün temelinde,Türkçenin oldukça genç sayılabilecek bir yazı dili olması ve alfabe düzenlenirken bir harfe bir ses ilkesine önemli ölçüde uyulması yat-maktadır. Hiçbir doğal dil konuşulduğu gibi yazılmaz, yazıldığı gibi konuşulmaz. Bu durum, Türkçe için de geçerlidir. Her şeyden önce, yukarıda sözü edilen konuşma diline özgü parçalarüstü sesbirimler yazıda gösterilmez. Bunların yazıda gösterilmeye çalışıldığı bazı araştırma alanları vardır. Örnek olarak fonetik çalışmalarında veya ağız araştırmalarında söyleneni daha ayrıntılı biçimde yazıya yansıtma çabası vardır. Ancak bunlarda bile sözlü dile ait pek çok özelliği yazıda vermek mümkün değildir. Bizim yazıda harflerle gösterdiğimiz sesler, gerçekten fiziki sesler değil, daha önceki ünitelerde gördüğümüz gibi kurgulanmış seslerdir. Farklı biçimlerde söylenen bir sözcük, standart yazımda tek biçimli yazılır. Yine standart yazımla verilmiş bir sözcüğü farklı okuyucular, farklı biçimlerde seslendirirler. Bütün doğal dillerin yazılı ve sözlü biçimleri arasında olabilecek çeşitlenmeler Türkçede de vardır.

Yanıt Açıklaması: Ötümlüleşme, ötümsüz bir ünsüzün ötümlü hâle gelmesi olayıdır. Standart dilden hareket edecek olursak ötümlüleşme, tarihi süreçte gerçekleşmiş bir ses olayıdır. Eski Türkçe ile günümüzdeki durum karşılaştırılırsa söz başında bulunan bazı seslerin büyük oranda ötümlüleştiği görülür. Ön ünlülü sözcüklerin bir bölümünde k->g- ötümlüleşmesi gerçekleşmiştir. Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Doğru yazımları : Eylenmek > eğlenmek gidiyom > gidiyorum meraba >merhaba olucak > olacak yapıyor ise doğru yazılmıştır.

Yanıt Açıklaması: Ağızlar, dil içinde belli işlevleri yerine getiren biçimlerdir. Dil eğitiminde öncelikli olarak standart dil tercih edilir. Ağızlar ile standart dil karşılaştırılarak ses olayları fark edilebilir. Ancak ağız, standart dilin bozulmuş şekli değildir.