Türkçe Ses Bilgisi

Yanıt Açıklaması: Standart Türkçede, eklenme sırasında köke ait ön ünlünün art ünlüye değiştiği tek örnek ben ve sen zamirlerinin yönelme eki -(y)A aldıklarında görülür. I ve II. maddelerde verilen sözcükler buna örnektir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: "Söz başında alıntı bir sözcüğün başında Türkçede söz başında bulunamayan /r/, /l/ ünsüzlerinden biri varsa, basında dar bir ünlü türer. Ancak bu türeme yerel söyleyislerde görülür, yazıya yansımaz."

Yanıt Açıklaması: Sadece "ataşe" kelimesi doğru olarak yazılmıştır. Diğerlerinde yazım yanlışı bulunmaktadır.

Yanıt Açıklaması: “Kâr” sözcüğünde işaretin anlam ayırıcı işlevi vardır: Yağış olan “kar” iken kazanç anlamındaki “kâr” şeklinde yazılır. Ünsüze ilişkin bir özelliğin ünlüye işaret konularak gösterilmesinde kullanılabilir. “Hikâye” sözcüğünün yazımında düzeltme (şapka) işareti işaret kullanılmalıdır.

Yanıt Açıklaması: Ayın ve hemze ile biten sözcükler ayın ve hemze ’den önce bir ünlü varsa, yine bir üst maddede belirtildiği gibi bu ünsüzlerini düşürürler: bayi, cami, sanayi, mısra, memba vb. Ancak eklenmede, geçerli Yazım Kılavuzu ’na göre bu sözcüklere iyelik eki geldiğinde Türkçenin eklenme kuralına göre iyelik ekini -sX olarak alırlar: bayi-si, memba-sı, mısra-sı vb. Daha önceki yazım kılavuzlarında bu durumda, ünsüzlerden sonra kullanılan - X eki doğru kabul edilmekteydi. Bugün cami sözcüğünde cami’i ve cami-si şeklinde ikili biçim vardır. Ancak bu örnekte de iyelik eki dışında bir ek geldiğinde Türkçenin eklenme kuralına uygun olarak cami-ye, cami-yi biçimleri tercih edilmektedir. Doğru cevap B’ dir.

Yanıt Açıklaması: Standart Türkçede baslayan ve yaygınlasma eğilim­ gösteren ve “söyley­iş yanlısı” olarak görülen değişmeler­ beş başlık altında ­incelem­işti­r: 1. kapalı /e/ ve açık /e/, 2. artdamaksıl /k/ yeri­ne hırıltılı gırtlak sızıcısı /h/, 3. /j/ yer­ine /c/, 4. ünlü kısalması, 5. kısa ünlüler­n uzatılması. Bu nedenle cevap B’dir.

Yanıt Açıklaması: Dilimizde alıntı sözcüklerle ilgili bir önemli husus da özellikle söyleyişte ünlü uzunluğunun yanlış kullanılmasıdır. Ünlü uzunluğu veya kısalığı anlam ayırıcı olmasa bile aşağıdaki örneklerde standart söyleyişten sapma söz konusudur ve bunlar söyleyiş kusuru olarak görülmektedir. Sözcük adale şeklinde yazılmalıdır.  Bu nedenle yanıt E’dır.

Yanıt Açıklaması: Hürriyet kelimesi ek aldığında (Hürriyet-i gibi) ötümlüleşme görülmemektedir.

Yanıt Açıklaması: "piDE" kelimesinin ikinci hecesindeki vurgu İstanbul ağzına örnek olarak gösterilebilir. (Tablo 8.8) Doğru yanıt C'dir.

Yanıt Açıklaması: Yazılışı yanlış yazılan sözcükler: doküma n (doğrusu doküman ), eksos (doğrusu egzoz ), enstütü (doğrusu enstitü ), şohben (doğrusu şofben ). Doğru cevap C’ dir.

Yanıt Açıklaması: Kemik

Yanıt Açıklaması: Türkçede kapalı hecelerdeki açık e sesi eklenme sırasında hecenin açık heceye dönüşmesi durumunda kapalı e ile nöbetleşir. Bu nöbetleşme yazıda gösterilmez. Açık e sen, gel, verdi gibi, kapalı e ise gelir, vėrir, sėni, beni şeklinde belirtilir.

Yanıt Açıklaması: Yalnızca D seçeneğinde verilen bilgi soru kökündeki örnekleri açıklamaktadır.

Yanıt Açıklaması: Standart söyleyişte görülen dikkat çekici ses olaylarından biri de yabancı sözcüklerdeki artdamak ünlüleri yanında kullanılan öndamak /l/ sesinin artdamaksıllaşmasıdır. Özellikle eğitimli kesim, konuşmalarında bu /l/ sesini öndamak ünsüzü olarak söyleme çabasında olsa da bu eğilim, /l/ sesini Türkçenin önemli yapısal özelliklerinden olan ses uyumlarına uyarlama sürecinin sonucudur: laf, alfabe, rol, dolar gibi.

Yanıt Açıklaması: Doğru yazılışlar: Yanlış Yalnız Jeton Şarj

Yanıt Açıklaması: Arapça, Farsça ve Batı dillerinden alınan ve Türkçede sözcük sonunda bulunamayan ünsüz çiftleriyle biten sözcüklerde, sözcüğün Türkçeye uyarlanması sonucu araya giren dar, kısa, vurgusuz ünlüler, ünlüyle başlayan ekler veya yardımcı eylemlerden önce sıfırla nöbetleşir. Hüküm>Hükmü.

Yanıt Açıklaması: C seçeneğinde verilen bilgi bu ses olayının özünü anlatmaktadır, diğer bilgiler yanlıştır.

Yanıt Açıklaması: Gendarme - jandarma kelimelerinde bu uyarlama söyleyişte kalmaktadır. Örnek olarak standart söyleyişin yanında Türkçeye uyarlanmış söyleyişler de görülür.

Yanıt Açıklaması: Ünlülerde meydana gelen ses olayları: Ünlü daralması, Ünlü genişlemesi, Öndamaksıllaşma, Artdamaksıllaşma, Yuvarlaklaşma, Düzleşme, Ünlü uzaması, Ünlü kısalması, Ünlü türemesi ve Ünlü düşmesidir. Aykırılaşma, Ötümlüleşme ve Kaynaşma ünsüzlerde meydana gelen ses olaylarındandır. Doğru cevap D’dir.

Yanıt Açıklaması: Alıntı sözcükler ile yabancı sözcükler: Alıntı sözcükler Türkçenin sözvarlığının bir parçasıdır ve Türkçe kökenli sözcükler gibi Türkçenin yapısal kurallarına bağlıdır. Bir sözcük Türkçeye ne kadar erken girmiş ise Türkçenin ses sistemine uyarlanması da o kadar ileridir. Türkçe kökenli sözcüklerde görülen her tür gelişme bunlar için geçerlidir: Orijinal biçim Türkçe biçim cāmeşūy çamaşır dǖrbin dürbün Tri polis Tirebolu Buna karşılık her doğal dil gibi Türkçede de farklı nedenlerle başka dillere ait, Türkçenin söz varlığında yer almayan bir sözcük, örneğin bir özel ad kullanılabilmektedir: Benetton, Marks & Spencer, Nine West, Nescafe. Doğru cevap A’ dır.