Türkçe Ses Bilgisi

Yanıt Açıklaması: Ağızların etkisiyle ortaya çıkmış olan dikkat çekici bir ses olayı da Arapça ve Farsça kökenli bazı sözcüklerdeki uzun ünlülerin kısa söylenmesidir. Bu özellikle uzun ünlülerin kısalmış olduğu Doğu Anadolu ağızları ile Kıbrıs ağızlarının etkisiyle ortaya çıkmaktadır alem /ālem/ > /alem/ aşık /āşık/ > /aşık/ dünya /dünyā/ > /dünya/ rica /ricā/ > /rica/ /laik/ > /lāik/ söylenişinde ise /laik/ söylenişi doğru bir söylenme biçimi ve doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Konuşma dilinde pek çok ortamda gözlenen gelişmelerden biri /ç/>/ş/ değişmesidir: geçti/ geşdi Yine konuşma dilinde görülen eğilimlerden biri de söz sonunda ötümlü, sızıcı /-z/ ünsüzünün ötümsüzleşmesidir. Bu gelişme başka sözcüklerde de görülmekle birlikte özellikle birinci çoğul kişi ekinde dikkat çekmektedir: yapıyoruz/ yapıyos Daha çok ağızların etkisiyle ortaya çıkan bir ses olayıdır. Bazı ağızlarda söz başındaki ötümsüz sızıcı /s-/ ünsüzü, ötümlü sızıcı /z-/ ünsüzüne dönüşmektedir: sebze/ zebze Standart dilde, söyleyişte gözlenen dikkat çekici ses özelliklerinden biri de geniş ünlülerdeki daralmadır: yapacağım>yapicim arayayım>arayım ~ ariyim ~ arıyım değil mi>di mi Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: Sırayla sözcükler, dalavere, dinozor, aliminyum, pili ve salep şeklindedir. Dolayısıyla doğru cevap C’dir.

Yanıt Açıklaması: Türkçede çok sayıda kök ve gövde, hem çekim hem de yapım eklerinin bir bölümünden önce ikinci veya son hecedeki ünlülerini yitirebilmektedir. II, III ve IV. maddelerde verilen sözcükler buna örnektir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Yalnızca B seçeneği verilen örnekleri açıklamaktadır.

Yanıt Açıklaması: "Yapıyosun" örneğinde "yapıyorsun" fiilindeki "y" harfi düşmüştür. Doğru yanıt A'dır.

Yanıt Açıklaması: “Türkçe yazıldığı gibi konuşulur, konuşulduğu gibi yazılır.” şeklinde oldukça yaygın bir görüş vardır. Ancak vurgu, durak, ton gibi parçalarüstü ögeler başta olmak üzere, sözlü dile özgü özelliklerin önemli bir kısmı yazıda gösterilmediğinden, bu görüşün gerçek durumla ilgisi yoktur. Bu görüşün temelinde, Türkçenin oldukça genç sayılabilecek bir yazı dili olması ve alfabe düzenlenirken bir harfe bir ses ilkesine önemli ölçüde uyulması yatmaktadır. Hiçbir doğal dil konuşulduğu gibi yazılmaz, yazıldığı gibi konuşulmaz. Bu durum, Türkçe için de geçerlidir. Seçeneklerde verilen kelimelerden A seçeneğindeki "gidicek" ifadesinin yazı dilindeki hali "yapacak şeklinde olacaktır.

Yanıt Açıklaması: Yukarıdakilerin tamamı, "Yabancı dillerden alınan sözcüklerde bulunan /j/ sesi, yabancı sözcükleri Türkçeye uyarlama sürecinin bir sonucu olarak ona en yakın ses durumundaki /c/’ye değişir" durumuna örnek olarak verilebilir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Ağızların dile ses bilgisi açısından nasıl bir etkide bulunduğu popüler dilciliğin çok sevdiği bir tartışma konusudur. Özellikle iletişim araçlarında ağız kullanımı, dilde bozulma ve dil yanlışı olarak algılanır. Bu nedenle ağızların kullanımına karşı mücadele edilir. Ağızlar ve standart dil ilişkisi akademik çalışmalarda da konu edilmiştir. Bunlardan kentlileşme ve dil konusunun ele alındığı bir yazıda Tekin, köyden kente göçün bir sonucu olarak Standart Türkçede başlayan ve yaygınlaşma eğilimi gösteren ve “söyleyiş yanlışı” olarak gördüğü değişmeleri beş başlık altında incelemiştir: 1. Kapalı /e/ ve açık /e/, 2. artdamaksıl /k/ yerine hırıltılı gırtlak sızıcısı / ? /, 3. /j/ yerine /c/, 4. ünlü kısalması, 5. kısa ünlülerin uzatılması. Doğru cevap C'dir.

Yanıt Açıklaması: Doğru yanıt E seçeneği.

Yanıt Açıklaması: Bul kelimesindeki /l/ sesi diğerlerine göre farklı telaffuz edilir. Doğru cevap E'dir.

Yanıt Açıklaması: Ceton kelimesinin yabancı dildeki hali "jeton"dur. (Tablo 8.10) Doğru yanıt A'dır.

Yanıt Açıklaması: Başka dillerden doğrudan doğruya sesler alınmaz. Alınan sözcüğün söylenişinin koruma sonucu dilde yeni sesler, sesbirimler ortaya çıkabilir. Örnek olarak /j/ sesi Türkçe sözcüklerde bulunmaz, ama dilimizde bej, jandarma, müjde, ruj gibi sözcüklerde görülür ve alfabemizde bir harfle temsil edilir. Bu nedenle doğru cevap E’dır.

Yanıt Açıklaması: "lanet, alerji ve şarj" sözcüklerinin yazılış ve söylenişlerinde sıkça yanlış yapılmaktadır. "lanet" sözcüğü "nalet", "alerji" sözcüğü "allerji", "şarj" sözcüğü "şarz" şeklinde yanlış ifade edilebilmektedir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Türk alfabesinde yer alan harfler, 1 Kasım 1928 tarih ve 1353 sayılı Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkında Kanun ile belirlenmiştir. Yazım Kılavuzu ’na göre bütün ünsüzler kendilerinden sonra gelen / e / sesi ile seslendirilmelidir. Bu, özelikle söz dizimi açısından sözcük gibi işlem gören kısaltmalar için de geçerlidir: TDK te-de-ke, SGK se-ge-ke gibi . İngilizce söyleyiş etkisi sözcüklerin okunuşunda da kendini gösterebilmektedir. Örnek olarak /c/ harfinin Türkçedeki normal söylenişi de esas alırsak /c/, /s/ ve /k/ olmak üzere üç farklı biçimde seslendirildiği, daha doğrusu üç farklı sesi işaretlediği görülebilmektedir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Yazım Kılavuzu ’na göre bütün ünsüzler kendilerinden sonra gelen /e/ sesi ile seslendirilmelidir.  Bu, özellikle söz dizimi açısından sözcük gibi işlem gören kısaltmalar için de geçerlidir: TDK te-de-ke, SGK se-ge-ke gibi. Ancak bu kuraldan sapmalar da görülmekte, /h/ ve /k/ ünsüzlerinin söylenişinde sözcüğün ilk hecesi esas alınarak ha ve ka biçiminde söyleyişlere rastlanmaktadır: TDK te-de-ka, SGK se-ge-ka, İMKB i-me-ka-be, KBB ka-be-be gibi. Bu sebeple yanıt C’dir.

Yanıt Açıklaması: Özellikle Doğu Anadolu ağızlarına özgü söyleyiş özelliklerinden biri de artdamaksıl /ḳ/ ünsüzünün gırtlak sızıcısı /ḫ/ olarak söylenmesidir. Doğru yanıt E'dir.

Yanıt Açıklaması: bakıcam-konuşma dili bakacağım-yazı dili

Yanıt Açıklaması: Tek Ünsüz-İkiz Ünsüz Nöbetleşmesi

Yanıt Açıklaması: Doğru cevap E şıkkıdır. Yazı dilinin tek biçimli, “doğru” dil olduğu görüşü bir hayli yaygındır. Ne var ki yazı dilinin tek biçimliliği düşüncesi, önceki bölümlerde dile getirildiği gibi, temelsizdir. Yazı dilindeki standart, işaret edildiği gibi, daha çok yazımla ilgilidir. Yazı dilinde konu, bağlam, yazanların sosyal ve psikolojik durumları, eğitim seviyeleri gibi çeşitli nedenlerle ortaya çıkan varyantlaşmalar vardır (ayrıntılar için bk. Demir 2010c: 20 vd., 2011b). En geniş anlaşılırlık seviyesine ulaşma amacı güttükleri için en iyi biçimde ders kitapları ve günlük gazetelerde temsil edilen standart yazı dilinin kullanıldığı bazı alanlar, standart dışı kullanıma açık, bazıları tamamıyla kapalıdır. Örnek olarak ders kitapları, yasa metinleri, standart dilin sözlükleri, yazım kılavuzları gibi türler standart dışı kullanıma kapalıyken edebi metinler açıktır.