XVIII. Yüzyıl Türk Edebiyatı

Yanıt Açıklaması: Lafız-anlam ilişkisi üzerinde düşünen Şeyh Galip, “Lafzdan zîrâ ki ma‘nâdır garaz” diyerek, şiirde asıl olanın lafız değil, o lafzın taşıdığı anlam olduğunu açıkça ifade etmiştir. Anlamı şaraba, lafzı da kadehe benzeten şair, şarap içme eyleminde kadehin araç olması gibi, anlatma ve anlama eylemlerinde de lafzın ancak bir araç olduğunu ortaya koymuştur. Çünkü şairin asıl amacı lafız değil, anlamdır Galip’in şiirlerinde kısalık, beyit sayısında değil, anlamın ifade edilmesinde kendini gösterir. Yoksa gazellerinin genelde uzun olduğu, bazılarının da kimi Mevlevi büyüklerinin övgüsünü konu alan zeyillerle uzatıldığı görülmektedir. Şeyh Galip de diğer Sebk-i Hindî şairleri gibi mazmuna önem vermiş; kendisinin, mana semtine giden bir yolcu olduğunu ve şiir yolunda mazmunu rehber edindiğini söylemiştir. Şiirlerinde deyimler kullanan Galip, bunun yanı sıra örneklendirmeye dayalı beyit yapısı içinde berceste mısra söyleme tekniğini de başarıyla kullanmıştır.

Yanıt Açıklaması: Dönemin en çok takipçi bulan şairlerin başında Nabî’nin gelmesi sebebiyle; bu asırda klasik üsluptan duygu ve sesin yerine fikri ve manayı öne çıkarması bakımından ayrılan tebliğî üslup (hikemi/didaktik), en verimli çağını yaşamıştır. Fakat Koca Ragıb Paşa dışındaki diğer şairler Nabî’nin güçlü, akıcı üslubuna erişememişler, kendilerini kuruluğa düşmekten kurtaramamışlardır. Hikemi şiirin rağbet görmesinde, Nabî’nin etkisinin yanında sosyal ve siyasî hayattaki aksaklık ve huzursuzlukların had saaya çıkmasının da önemli bir etkisi vardır. Hikmetli söyleyişin en önemli isimleri, Raşit, Seyyit Vehbî ve Koca Ragıp Paşa’dır. Dürrî, Kâmî, Fıtnat, Hazık, Şeyhülislam Esat asrın diğer Nabî takipçileridir. Sünbülzade Vehbî ve Neylî ise hikemi şiirlerinin yanında Nedim vadisinde de şiirler söyleyen şairlerdir. Bu nedenle yanıt E'dir.

Yanıt Açıklaması: Doğru yanıt e şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Gençlik yıllarında Neşet, Pertev ve Nesip Dede’ye; önceki devirlerde yaşamış büyük şahsiyetlere nazireler yazan Şeyh Galip, bu dönemde Fuzulî, Hayalî, Nefî, Nabî ve Nedim gibi şairlerin yolundadır. Ancak bu yolda kendi kişiliğini bulamayacağını görmüş ve Hoca Neşet’in de tavsiyesiyle Sebk-i Hindî’nin Fars şiirindeki en önemli temsilcilerinden Şevket-i Buharî’yi okumaya başlamıştır. Bu dönem, onun sanat hayatında büyük kırılmaların olduğu bir dönemdir. O, daha önce yazdığı şiirleri beğenmemeye başlamış, hatta onlardan kurtulmak veya aynı mahlası kullanan diğer şairlerle karıştırılmamak için, belki de kendisindeki bu büyük değişimi göstersin diye mahlasını değiştirme düşüncesi içine girmiştir. ‘Galip’ mahlasını benimsemesi de bu dönemde olmuştur. Bir süre her iki mahlasını beraber kullanan şair, daha sonra eski mahlasını terk etmiş ve sadece Galip mahlasını kullanmıştır.

Yanıt Açıklaması: Divan şairleri, kabullendikleri estetik anlayışın bir gereği olarak şahsi yaşantıları, kendileriyle ilgili ayrıntıları doğrudan söylemezler. Dolaylı bir aktarımı tercih ederler. Bu beyitte Nedim Beşiktaş’a yakın, eski, yıkık dökük bir evinin olduğunu söylemektedir. Şair, hüccet kelimesinin farklı anlamlarını çağrıştıracak bir biçimde kullanmıştır. Evine davet ettiği küçük sevgilinin izin alıp gelmesini söylemiş olabileceği gibi gel bu evin tapusunu al, bu ev senin olsun da demiş olabilir. Bu durum söz sanatları içerisinde iham olarak bilinmektedir. Bu nedenle doğru cevap A şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: Lale Devri bilim, kültür ve sanat faaliyetleri bakımından da önemli gelişmelere sahne olmuştur. Bu alandaki yeniliklerin en önemlisi İbrahim Müteferrika (1727-1745) tarafından matbaanın kurulmasıdır. Bunun yanında, sadrazam İbrahim Paşa tarafından, Arapça ve Farsçadan çeviriler yapmak üzere bir tercüme heyeti oluşturularak dinî, tarihî eserlerin yanında felsefe ve astronomi ile ilgili eserler çevrilmiştir. Daha önce Osmanlılarda farklı dillerde basım görülmekle birlikte, Türkçe ilk kitap bu dönemde basılmıştır. Matbaada basılan ilk kitap Vankulu Lügati’dir. Müteferrika’nın ölümüne kadar dinî, tarihî-coğrafi eserlerle, sözlüklerden oluşan on yedi eser yayımlanmıştır. Bu bilgi doğrultusunda doğru cevabın E şıkkı olduğu anlaşılacaktır.

Yanıt Açıklaması: XVIII. yüzyıl şairlerinden Kâmî, Neylî, Âsım, Âtıf, Râşid, İzzet Ali Paşa, Seyyid Vehbî, Sâmî, Kelîm ve Pertev gibi şairlerin Nedim’e nazireleri vardır. Bununla birlikte bahsi geçen Sâlim de bir tezkire şairidir. Bu nedenle sorunun doğru cevabı B şıkkıdır.

Yanıt Açıklaması: XVI. yüzyıldan itibaren divan şiirinde görülen yerlilik arzusu; günlük hayat sahnelerinin, konuşma kalıplarının ve mahallî konuların şiire yansıması biçiminde özetlenebilir. Bu eğilim Necatî, Zatî, Bakî, Şeyhülislam Yahya ve Sabit üzerinden Nedim’e ulaşan bir zincire eklemlenir. XVIII. yüzyılda mahallîleşme, Nedim’in adı ile özdeşleşir. Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Nedim mahallileşme akımının en önemli temsilcisidir. Dolayısıyla şiirlerinde yerli ögeler(deyimler,atasözleri) kullanmıştır. Şiirleri bestelenmeye uygun bir yapıdadır ve hatta şarkı türünde en güzel eserler veren şairdir. Yazdıklarında estetiği ve hayal dünyasını bir kenara itmeden yaşadığı yer olan İstanbul'dan sahneler sunmuştur. Doğru cevap E seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Diğer şıklar divan için söylenebilir ama éön plana çıkmak" söz konusu olduğunda Doğru cevap A'dır.

Yanıt Açıklaması: Esrar Dede, tarihleriyle tanınan şairlerden biri değildir.

Yanıt Açıklaması: Galip’in Şerh-i Cezire-i Mesnevi adlı eseri, Mevlevi dedelerinden Yusuf Sineçak’ın Cezire-i Mesnevi adlı eserinin şerhidir. Şair, adı geçen eserin her cildinden 100 beyit seçmiş ve bu seçkinin başına 99, sonuna da 5 beyit eklemek suretiyle 704 beyitlik bir eser oluşturmuştur. Eserde, Farsça bilmeyenler için seçilen bazı kelimelerin Türkçe karşılıkları verilmiş ve beyitler açıklanmıştır.

Yanıt Açıklaması: Edirne Vakası diye adlandırılan olay, Şeyhülislam Feyzullah Efendi’nin yakınlarına tanıdığı ayrıcalıklar, padişah II. Mustafa’nın Edirne’de ikamet etmesi; savaşlardan ve maddi sıkıntılardan bunalan İstanbul halkının sabrını taşırmasıyla gelişen olaylardır. İsyancılarla askerler anlaşmışlar, savaş olmamış; ancak padişah tahttan indirilmiştir.

Yanıt Açıklaması: Lafız-anlam ilişkisi üzerinde düşünen Şeyh Galip, “Lafzdan zîrâ ki ma‘nâdır garaz” diyerek, şiirde asıl olanın lafız değil, o lafzın taşıdığı anlam olduğunu açıkça ifade etmiştir. Anlamı şaraba, lafzı da kadehe benzeten şair, şarap içme eyleminde kadehin araç olması gibi, anlatma ve anlama eylemlerinde de lafzın ancak bir araç olduğunu ortaya koymuştur. Çünkü şairin asıl amacı lafız değil, anlamdır. Anlamda da bazı özellikler bulunmalı; güzel, renkli ve ilk defa söyleniyor olmalıdır. Fakat manaya öncelik veren şair, lafzın ihmal edilmesinden yana olmamış, onda da bazı özellikler aramıştır. Galip’in lafızda aradığı en önemli özellik aşinalıktır. Çünkü o, güzel anlamın ancak aşina (=tanıdık, bilinen) lafız ile kendini göstereceğini düşünmektedir.

Yanıt Açıklaması: Nefî'nin kasidelerini örnek almıştır.

Yanıt Açıklaması: Hezliyat Süruri'nin, Çenginame, Defter-i Aşk ve Hubanname Enderunlu Fazıl'ın eserleridir. Süruri divanına Neşatengiz adını vermiştir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Itrî Nedim'in şiirlerini bestelememiş, Levnî de Nedim'in şiirlerini resmetmemiştir.

Yanıt Açıklaması: Enderunlu Fazıl, oldukça hacimli bir divan sahibidir. Fazıl Divanı’nın farklı kütüphanelerde yazma nüshaları vardır. Fazıl Divanı’nda kasideler önemli bir yekûn tutar. Hemen tüm ömrünü himaye ve lütuf arayışında geçiren rint şairin, tahmin edileceği gibi çok sayıda kasidesi vardır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Yanıt Açıklaması: Yaşanan hayat bu dönemde ayrıntıya girilerek işlenmiştir. Diğer şıklardaki konular önceden beri işlenen kadim konulardır. Doğru cevap D'dir.

Yanıt Açıklaması: es-Sohbetü’s-Safiyye: Bu eser, Mevlevi şeyhlerinden Köseç Ahmet Dede’nin er Risaletü’lBahriyye fî-Tarikati’l-Mevleviyye adlı Arapça eserine yazılmış Arapça bir talikattır.